Costumen van Brussel (1606)

Costumen van Brussel
Auteur	Stad Brussel
Genre(s)	Recht
Brontaal	Nederlands
Datering	1606
Bron	A. De Cuyper, Coutumes du pays et duché de Brabant. Quartier de Bruxelles, vol. I, Coutumes de la ville de Bruxelles, 1869, p. 33-236 - Tekstweergave naar de editie van 1762 (preambule 1657) - Overgenomen van kulak.kuleuven.be
Auteursrecht	Publiek domein

Alzoo by brieven van Hare doorluchtigste Hoogheden de Aertshertogen, gedepescheerd in hunnen raed geordonneerd in Braband, van der date des lesten dags der maend van junio 1606, onderteekend Piermans, ware geordonneerd aen de borgemeesteren, schepenen ende raed der stad van Brussel, binnen zekeren gelimiteerden tyd over te brengen in denzelven raed alzulke costumen of landrechten als zy hadden of gebruykten, of hetgene des zy voor costumen waren houdende, om dezelve te visiteren ende daerop te maken ende te decreteeren eene generale ordonnantie ende reglement, zoo hebben de voorschreven borgemeesteren, schepenen ende raed derzelver stad, om de voorschreven ordonnantiën ende bevelen van Hare Hoogheden te voldoen, by rechtsgeleerde costumiers der voorschreven stad doen visiteeren ende by geschrifte stellen ende redigeeren alzulke rechten, costumen ende herbrengen als men binnen deze stad ende hare vryheyd tot hiertoe gebruykt ende onderhouden heeft, rakende zoo de manieren van jurisdictie ende administratie van justitiën, successiën, als andersins, in der voegen ende manieren hiernaer volgende

TITEL I. Nopende d'officiën ende jurisdictiën der voorgenoemde stad

1. In den eersten, is ende wordt binnen de voorschreven stad van Brussel ende over de vryheyd derzelve gesteld, by den prince van den lande, als hertog van Braband, eenen amptman, schildboortig wezende, ende daertoe eenen lieutenant, beyde geboren Brabanders ende van wettigen bedde, dienende by commissie van den voors. prince ende hunnen eed doende in llanden van den cancelier van Braband, ende ook van den borgemeester ende wethouderen der voorgenoemde stad ende daerby zwerende de blyde inkomste, rechten ende privilegiën van den lande van Braband ende derzelve stad t'onderhouden.

2. Dat den voors. amptman tot zyner officie heeft eenen gezworen klerk, staende tot zynen keus, eed doende in de kamer van rekeninge in Braband.

3. Den voors. amptman heeft ook zeker getal van sergeanten of gezworen dienaren tot zynen keus, als boven, dewelke moeten wezen lieden met eeren, van goeden naem ende faem; ende dienen insgelyks by commissie van den voors. prince, onder cautie by hen te stellen doende hunnen eed in handen des voornoemden canceliers in de voors. rekenkamer, ende in handen van de wethouderen dezer stad.

4. Welke dienaren zyn staende ter ordonnantie ende bevel van den voors. amptman ende wethouderen, ende ter cause van hunlieder exploicten, excessen van dien, misusen, delicten ende andersins, staen ter judicature ende correctie van dezelve wethouderen.

5. Item, d'officie van den voors. amptman ende zynen lieutenant is de hoogheyd ende heerlykheyd van den prince te bewaren, alle delicten ende forfaicten tot hunner kennisse komende met den rechte ende vonnisse der wethouderen der voors. stad te doen corrigeeren ende straffen, de keuren ende breuken binnen dezelve stad ende hare vryheyd vallende tot behoef van den prince te voorderen ende te innen, ende eenen iegelyken recht ende justitie te doen geschieden, des verzocht zynde.

6. Den voors. amptman heeft ook de macht ende authoriteyt van te beschryven d'officiën of hoofdmeyeryen van Merchtem, Assche, Capelle op-den-Bosch, Campenhout ende Rhode, ende andere officieren daeronder ressorteerende, in zaken van extraordinarisse subsidiën ende andere diensten tot behoef van den prince ende van den gemeynen lande van Braband.

7. Welke voors. hoofdmeyeryen ende dorpen daeronder ressorteerende, zyn der voors. stad toegevoegd volgende zeker privilegie haer verleend, zonder daeraf in heerlykheyd of in fourfaicten ontvremd of onttrokken te mogen worden; ende overzulks zyn d'officieren van de voors. hoofdmeyeryen ende van den ressorte derzelver (behalven van degene die met consent van de Staten van den lande beleend zyn) schuldig hunne gevangenen van crime rakende lyf of lid, te leveren aen den voors. amptman, met d'informatiën daertoe dienende; denwelken dienvolgende de gevangenen is betichtende ende aenspraek doende voor de wethouderen derzelver stad; ende by hen gevonnist zynde, wordt den gecondemneerden wederom geleverd aen de voors. officiers, om d'executie over hem te doen volschieden naer inhoud van het vonnis der voors. wethouderen.

8. Item, is ook d'officie van den voors. amptman onde zynen lieutenant alle d'ordonnantiën, statuten ende geboden rakende 't feyt van justitie, policie, gulden, broederschappen, ambachten, hunlieden neringen ende andersins te doen onderhouden, de keuren ende breuken, die door 't misbruyk derzelver vallen, op den gebrekkelyken te doen executeeren; insgelyks alle gewezen vonnissen ende gevonniste schepenbrieven binnen de voors. stad ende hare vryheyd by de voors. gezworen dienaren ter behoorlyke executiën te doen stellen, by apprehensie van de persoonen, of verkoopinge der goeden van de debiteuren, verobligeerde of gecondemneerde.

9. Vangelyken, vermogen den voors. amptman, zynen lieutenant ende gezworen dienaren, achtervolgende de privilegiën daeraf zynde, te doen allerhande executiën van vonnissen ende gevonniste schepenbrieven derzelver stad ten platten lande, geheel Braband door, buyten de vrye steden, op de persoonen, haeffelyke ende erffelyke goeden van de gecondemneerde of verobligeerde, behalven leengoeden, mitsgaders alle beleydingen ende beterdingen van gronden van erven, mits betalende den wyn aen den officier van de plaetse, zoo ende gelyk hetzelve onder het capittel van executiën breeder uytgedrukt wordt.

10. Item, zyn gehouden, ten verzoeke van partyen, binnen deze stad ende hare vryheyd te doen alle arresten, zoo op persoonen als goeden, zonder 't zelve te mogen weygeren zoo wanneer hen [hun] cautie gesteld wordt voor de kosten, schaden ende intresten; ende de voors. gezworen dienaren [zyn gehouden], ten verzoeke als voren, te doen allerhande dagementen, insinuatiën, intimatiën, zoowel aen de borgers ingezetene, als uytlandige ende afgezetene der voornoemde stad, ende worden in alle 't gene voorschreven is geloofd op hun verklaren ende relatie.

11. Item, in de voors. stad zyn dienende eenen borgemeester, zeven schepenen ende twee rentmeesteren uyt de zeven geslachten derzelver stad ende tot dien is, sedert het jaer 1589, by den prince gesteld geweest eenen super-intendent van de vaert, uyt het getal van de lest afgegaen wethouders ende rentmeesters van de voors. geslachten, zynde of geweest hebbende in staet van houwelyk ende oud acht en twintig jaren.

12. Welke voorgenoemde persoonen tot de voors. officiën respectivelyk genomineerd ende gesteld, worden by den voors. prince of by zynen gouverneur generael in zyne absentie, uyt den keuze die de voornoemde zeven geslachten, achtervolgende de privilegiën daeraf zynde, t'elken jare, elf dagen voor Sint-Jan-Baptisten avond, zyn doende, ende welken keuze, inhoudende een en twintig persoonen, te weten, uyt elken geslachte dry, wordt by brieven met de zegelen van de zeven afgaende schepenen bezegeld ende by eenen secretaris of greffier der voorgenoemde stad onderteekend, overgedragen in handen van den voors. Cancelier van Braband, om dien te presenteeren aen den voors. prince van den lande of aen zynen voorgenoemden gouverneur generael in zyne absentie, als voren.

13. Waeraf de nominatie by den voors. prince of zynen gouverneur generael, als boven, gedaen, wordt ordinaerlyk overgezonden by den voorgenoemden heere cancelier, met brieven in den raed van Braband gedepescheerd, op den voors. Sint-Jan-Baptisten avond, voor den noen, aen den voors. amptman ende afgaende wethouderen, ende voorts openbaerlyk gelezen op de kleyne zael van het stadhuys, in hunlieden presentie, mitsgaders in de presentie van de dekens of gezworene van d'ambachten, representeerende de negen natiën der voors. stad, aldaer tot dien eynde ontboden ende vergaderd wezende, ende voorts in presentie van alle andere persoonen alsdan aldaer tegenwoordig wezende ; ende worden de gedenomineerde borgemeester, schepenen, rentmeesteren ende super-intendent van de vaert, daernaer geëed by den voorgenoemden amptman, of, in zyne absentie, by zynen lieutenant.

14. Item, de voors. dekens ende gezworene van d'ambachten, vergaderd zynde alsboven, presenteeren, volgens de privilegiën hunlieden verleend, aen den voorgenoemden borgemeester ende zeven schepenen, uyt elke natie dry persoonen, makende zeven en twintig persoonen ; welk getal, sedert de reconciliatie dezer stad, is, volgende zekere ordonnantie, vermeerderd tot vyf persoonen uyt elke natie, waeruyt den voors. borgemeester ende schepenen kiezen eerst eenen onder-borgemeester, twee rentmeesteren van de stad, eenen rentmeester van de vaert ende zes raedslieden, dewelke den eed tot hunner officiën staende doen in handen van den voorgenoemden borgemeester uyt den geslachte, of van de schepenen ende alzoo geëed zynde, bedienen de voors. twee borgemeesteren, schepenen ende raedslieden hun voors. officie den tyd van een geheel jaer, ende de voors. rentmeesteren uyt de geslachten ende dry rentmeesteren uyt de natiën, te weten, de twee van de stad ende den eenen van de vaert, ordinaerlyk twee continuëele jaren.

15. Item, geviel 't dat den voors. borgemeester uyt de geslachten of iemand van de schepenen binnen den tyd van hunnen dienst aflyvig wierd, zoo wordt alsdan by den anderen overlevende, hetzy borgemeester ende [of] schepenen, gedenomineerd eenen anderen persoon om te suppleëeren de plaetse van den overledenen, ende dat uyt den lest overgezonden keus, dien zy met hunne brieven presenteeren aen den voors. prince van den lande of aen zynen gouverneur generael in zyn absentie, om daervan te hebben zyn agreatie.

16. Vangelyken hebben de voors. borgemeesteren ende wethouderen den keus uvt d'overblyvende persoonen hun gepresenteerd by de natiën, om in de plaetse van den aflyvigen, 't zy borgemeester, rentmeester of raedsman, van dezelve natiën eenen anderen te surrogeeren, zonder daervan te derven hebben de voors. agreatie.

17. Item, de vier eerste schepenen, naerdien zy den eed als voren hebben gedaen, kiezen ende nomineeren uyt hunne of andere geslachten vier persoonen om voor 't zelve jaer te dienen als achten van de gulde van de drapperye binnen de voors. stad, wezende een gericht apaert, hebbende kennisse ende judicature van zaken concerneerende der drapperyen ende des dien aenkleeft.

18. Ende belangende den overdeken derzelver gulde, wordtjaerlyks by touren of keeren gekozen uyt de voors. zeven geslachten; maer den onderdeken wordt gekozen ende gemaekt by den voorgenoemden borgemeester uyt de natiën; ende de vier achten, om in de voors. gulde te dienen van wegen de voors. natiën, worden gekozen by de rentmeesteren ende zes nieuwe raedslieden, ende dat uyt de natiën, als voren overgegeven.

19. Item, de vyfste ende zeste schepenen kiezen insgelyks uyt hunlieder of andere geslachten elk eenen peysmaker, ende den zevensten schepen alleen twee andere peysmakers, ook uyt de geslachten; ende den voors. borgemeester uyt de natiën ende de zes raedslieden kiezen uyt de voors. overgegeven persoonen van de natiën vier persoonen, om vangelyken te dienen als peysmakers van wegen derzelve natiën; wezende insgelyks een gericht apaert, hebbende kennisse van offensiën, van quetsuren ende des dien aenkleeft.

20. Item, zyn in de voors. stad zes over-momboiren van de weezen ; de vier daeraf uyt de voors. geslachten ende d'andere twee uyt de voors. natiën ; van welke zes over-momboiren de dry t'elken jare worden verlaten van hunnen dienst, ende in hunne plaetse succedeeren den afgaenden borgemeester uyt de geslachten, den eersten afgaenden schepen ende raedsman. Ende of het gebeurde dat den voors. borgemeester, eersten schepen of raedsman in den dienst van de wethouderen gecontinuëerd bleven, of andersins, naer 't verlaten van hunnen dienst, vertrokken uyt de voors. stad met hunlieder woonstede, of dat iemand van de voors. over-mom-boiren geduerende zynen dienst geraekte te sterven, in zulken gevalle zoo presenteeren d'overblyvende over-momboiren aen de voorgenoemde wethouderen in de plaetse van den overledenen of gebrekenden over-momboir eenen anderen van gelyke qualiteyt, om daeraf te hebben hunne agreatie ; ende is d'officie van dezelve over-momboiren de weezen ende hunne goeden, wiens [wier] ouders sterfhuys binnen deze stad ende hare vryheyd gelegen is, met ook d'innocenten, te bezorgen ende gade te slaen; hebbende ook judicature, ende voorts zeker statut daer zy hen naer reguleeren.

21. Ook hebben de voorgenoemde borgemeesteren, schepenen ende raed, gouvernement over de godshuyzen, geesthuyzen ende gasthuyzen dezer stad; dewelke gewoonlyk zyn, als momboiren van dezelve godshuyzen, geesthuyzen ende gasthuyzen, alle jaren te stellen ende te nomineeren twee van d'afgaende wethouderen behalven in eenige godshuyzen waervan de momboiren by de fondateurs gedenomineerd zyn ende over de voorschreven godshuyzen, geesthuyzen ende gasthuyzen is gesteld eenen contre-rolleur van de rekeningen.

22. Alle welke voorgenoemde persoonen van de subalterne banken, alzoo gedenomineerd ende gekozen zynde, doen den behoorlyken eed in handen van den voors. borgemeester of schepenen van de geslachten.

23. Item, zyn noch binnen de voors. stad vier generale caritaet-meesters uyt de voors. geslachten ende twee uyt de natiën, dienende elk vier jaren, hebbende de superintendentie ende opzicht over alle de geesthuyzen, godshuyzen ende gasthuyzen binnen dezelve stad; die hen reguleerende zyn volgende d'ordonnantie op de caritate van wylen hoog-loffelyker memoriën keyzer Carel den Vyfsten van dien naem, gemaekt in 't jaer 1538, ende d'additiën daernaer gevolgd; welke generale caritaet-meesters by de voors. wethouderen geordonneerd ende geïnstitueerd worden achtervolgende het 20e artikel van de voors. ordonnantie, ende doen hunnen eed in handen des voors. amptmans of zyns lieutenants.

24. Item, den voors. borgemeester uyt de geslachten ende zeven schepenen van de stad, moeten liber ende vry zyn van dienst te dragen aen den prince van den lande of aen eenige smalle heeren, macht of bewind hebbende iemanden van den lyve, van lede of van breuke recht te doen; behoudelyk dat zy den prince mogen dienen als schepenen van Uccle ende als gezworen erflaten van de tolkamer.

25. Ende tot dien moeten alle de voorgenoemde persoonen tot de voors. officiën, zoo van de wethouderen als subalterne banken gekozen, geboren Brabanders ende van wettigen bedde zyn.

26. Item, de zes rentmeesters van de stad houden hunne kamer apart, ende hebben t'administratie ende bewind van alle het inkomen derzelver stad, zoo wel van accysen, imposten, keuren, breuken, als andere vervallen ende emolumenten, niet bezonderd, daermede zy voldoen ende betalen alle derzelver stads renten, lasten ende schulden dewelke gehouden zyn van hun bewind jaerlyks rekeninge, bewys ende reliqua te doen aen de dry leden der voorgenoemde stad, ende voorts nopende de voors. administratie hen te reguleeren volgens den staet van het jaer 1545.

27. Behoudelyk dat, by de brieven van den keuze der wethouderen dezer stad van den 22ten junii 1588, onder anderen geordonneerd is geweest, dat van doen voortaen het inkomen zoo ordinaris als extraordinaris der voors. stad, by eenen van de voors. rentmeesteren alleen zoude ontfangen ende verantwoord worden, mitsgaders den uytgeef, op zekere gagiën hen [hun] daervoren toe te voegen hetwelk sedert alzoo is geobserveerd ende achtervolgd geweest.

28. Item, staet tot last ende bezorg van de voors. rentmeesteren alle de werken ende reparatiën van de stad aen te leggen, te voorderen ende te beneerstigen hebbende daertoe eenen contre-rolleur om dezelve werken ende reparatiën te dirigeeren ende gade te slaen.

29. Item, is ook 't ampt ende officie der voors. rentmeesteren, te bezorgen dat alle politicque ordonnantiën, zoo ten respecte van d'eetwaren als alle andere koopmanschappen, profyt ende voorderinge van de neiringen onder d'ambachten wel ende strictelyk worden onderhouden, ende ook mede scherpe toezicht te nemen op de monopolien die d'ambachten ende kooplieden onderling zouden mogen maken.

30. Tot welken fine ende tot beter directie van dien worden jaerlyks gecreëerd ende geëed waerdeerders, vinders, keurmeesters, zoo van bier vleesch, visch, zuyvel ende andere eetwaren, als van steen, kalk, tichelen ende diergelyke materialen; ende ook eenige waerdeerders van ambachten handneringe doende , ende andere zulkdanige officieren, dewelke eed doen respective in handen van de voors. schepenen ende rentmeesteren, van scherpe toezicht te nemen dat d'ordonnantiën ten respecte van hunlieder ampten gemaekt, worden behoorlyk onderhouden; ende vindende dien aengaende eenig gebrek of infractie, 'tzelve den amptman ende den voors. rentmeesteren aen te geven, om daerin te verzien naer behooren.

31. Item, den staet der voors. stad van Brussel is gecomposeerd by dry leden, daeraf d'eerste twee leden zyn gecreëerd zoo uyt de zeven geslachten als uyt de natiën derzelve stad; ende het derde lid uyt de voorgenoemde natiën alleen, naer de distinctie hiernaer volgende,

32. Ende zoo wanneer eenige zaken den prince lande of de stad aengaende worden geproponeerd ende gehandeld, zoo moeten dezelve by de voors. dry leden getracteerd, bestemd ende geconsenteerd worden daeraf 't eerste lid, wezende de borgemeesteren, schepenen, rentmeesteren ende raed der voorgenoemde stad, op 't geproponeerde voor 't eerste hunne opinie maken.

33. Het tweede lid der voors. stad, geheeten den wyden of breeden raed, zyn alle degene die voortyden, hetzy uyt de geslachten of natiën, hebben gediend als borgemeesters, schepenen, rentmeesters van de stad, of als dekens van de gulde van de drapperiën, ende tot dien de zes afgaende raedslieden, die alleen dienen ende hebben voys in den voors. wyden of breeden raed, voor 't jaer naer het verlaten van hunnen dienst; maer alle d'andere, gedragen hebbende de voorgenoemde officiën, blyven in denzelven wyden raed ende hebben voys hun leefdag gedurende, makende ende gevende de tweede opiniën [opinie] op 't voors. geproponeerde.

34. Het derde lid derzelve stad wordt gepresenteerd by de negen natiën, daeronder ressorteeren alle d'ambachten derzelve stad, te weten, by die van onze Lieve-Vrouwen-natie, Sint-Gielis-natie, Sint-Laureys-natie, Sint-Gue-riks-natie, Sint-Jans-natie, Sint-Christoffels-natie, Sint-Jacobs-natie, Sint-Peeters-natie ende Sint-Nicolaes-natie , hebbende elke natie zeker getal van ambachten ende dezelve ambachten zeker getal van dekens of gezworene, d'een vier, d'ander dry ende eenige maer twee, elk naer zyne grootte ende gelegenheyd, zonder dat iemand anders van dezelve dekens of gezworene in de vergaderinge van het voors. derde lid mag komen of geadmitteerd worden.

35. Welke voors. dekens of gezworene jaerlyks gemaekt ende gecreëerd worden by de voors. wethouderen uyt de persoonen by d'afgaende dekens hen [hun] overgegeven ende gepresenteerd, uytgenomen de gezworene van Sint-Laureys ende Sint-Christoffels-natiën, dewelke by de voors. Drapperiën gemaekt worden ende hebben de voors. dekens of gezworene de regeeringe ende administratie van de goeden hunlieder ambachten aengaende.

36. Item, zoo wanneer aen het voors. derde lid wordt gedaen eenige propositie van zaken den prince, lande of der voorgenoemde stad aengaende, zoo wordt hen [hun] by geschrifte geleverd ende gecommuniceerd dezelve propositie, met ook d'opiniën by het eerste ende tweede lid daerop gemaekt, om insgelyks daerop hun antwoord ende resolutie in te brengen tot zulken dage als hen [hun] 'tzelve geordonneerd wordt.

37. Welke propositie ende opiniën de voors. gezworene communiceeren den afgegaenen gezworenen, genommeerd ouders van hun ambacht, wezende den achterraed, daertoe zy niet meer persoonen en mogen roepen dan zy gezworene en zyn.

38. Ende t' samen met den voors. achterraed op t geproponeerde geresolveerd hebbende, zoo vergaderen ende confereeren de voors. Gezworene ten geprefigeerden ende geordonneerden dage op 't stadhuys, elk onder zyne natie, hunne resolutie, makende daeraf eene opinie, dewelke by den borgemeester, rentmeester of raedsman van elke natie wordt overgebrocht aen de voorgenoemde wethouderen. Ende zoo wanneer de vier van de voors. natiën hen conformeeren met d'opiniën van het voors. eerste ende tweede lid, of vyf natiën met een van dezelve twee leden, zoo wordt 'tzelve gehouden ende aengenomen voor volkomen ende absolut consent ende een generale resolutie van de voors. dry leden.

TITEL II. Van d'administratie van justitie

39. In den eersten hebben de voors. borgemeesteren, schepenen, rentmeesteren ende raed, met consent, interventie ende overstaen van den voors. amptman of zynen lieutenant, of, by hunnen gebreke, absentie of weygeringe, van eenen gezworen dienaer deszelfs amptmans, daertoe by de voors. wethouderen geëed zynde, de macht ende authoriteyt van te maken, statuëeren ende decreteeren allerhande ordonnantiën, edicten, statuten ende geboden, rakende zoo wel d'administratie van justitiën als de policie ende het reglement derzelver, binnen de voors. stad ende hare vryheyd; insgelyks op de regeeringe van de vyf gulden, rhetorieken, broederschappen, ambachten, geesthuysen ende godshuysen onder hen ressorteerende, ende diergelyke. Ende vermogen by dezelve ordonnantiën, edicten ende statuten zulke penen, muleten ende correctiën te stellen als zy, naer de gelegenheyd der zaken, vinden te behooren ; ende naer de publicatie daeraf gedaen, zyn d'ingezetene der voors. stad ende harer vryheyd, ende ook d'afgezetene, voor zoo veel die henlieder aenkleven, schuldig dezelve t'onderhouden ende hen daernaer te reguleeren zonder eenige contradictie, op de penen ende mulcten daerby gestatueerd, achtervolgende de privilegiën daeraf zynde. Ende indien hem iemand by zulke ordonnantiën of statuten gegraveerd vindt, is gehouden voor 't eerste daeraf zyn beklag te doen aen den voors. amptman ende wethouderen.

40. Item, vermogen de voors. borgemeesteren, schepenen, rentmeesteren ende raed in zaken der gulde van de drapperië aengaende, met alle 'tgene des daer aenkleeft, met de dekens ende achten van dezelve gulde, t' samen t'ordonneeren ende te statuëeren, tot oirboir ende profyt van de neringen ende d'ambachten daeronder ressorteerende, ende andersins tot onderhoudenisse van goede policie, zoo zy te rade bevinden, ook vermogens de privilegiën daeraf zynde.

41. Item, de voors. vyf gulden, rhetorieken, broederschappen ende ambachten binnen deze stad, of hare regeerders, dekens of gezworene, en vermogen geene ordonnantiën, statuten of reglementen te maken of iet t'ordonneeren zonder consent ende approbatie van de borgemeesteren, schepenen, rentmeesteren ende raed der voors. stad; zoo ook, vangelyken, niet en vermogen te doen eenige andere collegiën of subalterne gerichten derzelver stad, op zekere pene daertoe gesteld ende voorts dat alzulke ordonnantiën geene stad en zullen grypen.

42. Item, de voors. borgemeesteren, schepenen ende raed zyn ordinarisse richters ende hebben kennisse, bericht ende judicature over alle hunne poorters binnen de voors. stad ende hare vryheyd, mitsgaders binnen den lande van Braband buyten de vrye steden gezeten, tot dien over ingezeten niet gepriviligiëerd zynde der voors. stad, in zaken crimineele, civile, personeele ende reëele, ter kennisse van ordinarisse richters behoorende, uytgenomen van zaken ter eerster instantie voor die van de lakengulde, peysmakeren ende overmomboiren behoorende, als hiernaer breeder verklaerd wordt.

43. Item, hebben dezelve borgemeesteren, schepenen ende raed nog kennisse ende judicature van zaken rakende d'ordonnantiën ende edicten van den prince, rechten, privilegiën, statuten, geboden ende ordonnantiën, zoo van de stad als van de gulden, schutteryën, rhetorieken, collegiën, broederschappen, ambachten ende diergelyke keuren ende breuken daeruyt vallende; zaken der policiën derzelver stad; vinders, moermeyers; van palinge, meeringe, gevangene, executiën van vonnissen ende gevonniste schepenbrieven ende van afpandingen die by de dienaren dezer stad gedaen worden; materiën van beleydingen, allerhande arresten ende van de questiën ter oorzake van alle hetzelve geryzende, zoo wel den ingezetenen als afgezetenen rakende; item, van revisiën van de vonnissen der borgemeesteren ende commissarissen uyt de wet ende appellatiën van de vonnissen by den capiteyn over de borgelyke wachten dezer stad gegeven. Alle welke zaken worden geplaidoyëerd ende ontkommerd in de voors. Wethouderen raedkamer, 't en waer daer uyt eenige consideratiën, de zake op de rolle gerenvoyeerd wierd; hetwelk mag geschieden, in gevalle van langdurig proces, de gevangene of gearresteerde ontslagen zynde onder cautie, gelofte of andersins, ende ook d'officieren of dienaren uyt de goeden gedaen zynde.

44. Hebben tot dien ook kennisse ende judicature van alle questiën ende differenten ryzende ende opstaende ter causen van goedingen, erfenissen, scheydingen ende deylingen, geloften, contracten, obligatiën ende verbintenissen voor schepenen der voors. stad gepasseerd ; van de weerde of onweerde van dien van alle gronden van erven binnen dezelve stad ende hare vryheyd gelegen ende aen de juridictie der voors. stad subject zynde ; ende voorts van alle reëele zaken tot hunner kennisse behoorende; ende worden alle dezelve zaken, mitsgaders alle andere rouwe actien, personeele ende civile, hierboven niet uytgesteken, bedingd op d'ordinarisse rolle.

45. Daerenboven ook van zaken de buytenpoorters aengaende, die insgelyks schuldig zyn voor de wet dezer voors. stad te recht te staen ; behoudelyk van zaken hiernaer in de art. 213, 217 ende 218 geëxcipieerd.

46. Item, hebben de voors. borgemeesteren, schepenen ende raed ook judicature van geloften by uytlandige of afgezetene voor poorters ende ingezetene der voors. stad gedaen, van blootinge ende winninge der poorteren ende ingezetene goeden, van questiën rakende de betalinge van hunne renten, schulden ende waerschappen by de voors. afgezetene ende hunne voorders voor schepenen dezer stad geloofd ; ende zoo verre de debiteuren of gebrekkelyke binnen d'amptmannye derzelver stad woonachtig zyn, de voors. wethouderen ende ook den voors. amptman, van de hooge heerlykheyd wegen respective, vermogen de voors. afgezetenen debiteuren of verobligeerde, ten verzoeke van de voors. poorters, te beschryven met placcaert-brieven; die ook gehouden zyn voor de voors. wethouderen in te komen ende voor hen te recht te staen, volgende de privilegiën daeraf zynde.

47. Ende voorts ook van appellatiën van de vonnissen gewezen by de schepenen der poort ende vryheyd van Assche, der poort ende vryheyd van Brakeneygen, der banken van Ruysbroeck, Droogenbossche, Evere ende Boort-Meerbeke, die al te hoofde moeten komen aen de voors. wethouderen, ende denwelken dezelve wethouderen tot hunnen verzoeke ook geven leeringe in zaken voor hen hangende, twyfelachtig zynde.

48. Alle welke voors. zaken worden voor de voors. wethouderen bedingd ende geplaidoyëerd, achtervolgende d'ordonnantie op de procedure gemaekt den 13en aprilis anno l573, voor Paesschen, ende andere naergevolgde; ende de vonnissen daerop gedecreteerd worden, zonder maninge des voors. amptmans of zyns lieutenants, gepronunciëerd; behalven in crimineele zaken, ende 't bevonnissen van schepenbrieven, daerop de maninge des voors. amptmans of van zynen lieutenant vereyscht wordt.

49. Item, over eenige jaren is gemaekt zeker ordonnantie ende forme van verbale procedure tot bekortinge van de justicie ende ontkommeringe van het collegie der voors. wethouderen, rakende alle geprivilegiëerde schulden, van huysruyminge, mondteeringe, liquide obligatiën, sloten van rekeningen ende andere diergelyke, die met eene of twee comparitiën lichtelyk konnen beslicht worden; welke procedure gehouden wordt voor den borgemeester uyt de geslachten, met assistentie van eenen schepen, raedsman ende eenen secretaris of greffier der voors. stad, drymael ter weke ende zyn partyen schuldig aldaer persoonlyk te compareeren ende hunne zaek verbalyk ende sommierlyk t'openen ende te bedingen, zonder assistentie van advocaet of procureur; ende in geval van zwarigheyd, worden dezelve zaken gerenvoyeerd 't zy op de rolle, of in de voors. raedkamer; ende partyen hen vindende gegraveerd van de vonnissen aldaer gegeven, mogen daeraf binnen den gelimiteerden tyd revideeren in 't collegie der voors. wethouderen.

50. Item, voor de voors. wethouderen of borgemeester ende commissarissen uyt de wet mogen ook te recht betrokken worden alle ingezetene der voors. stad geen poorters wezende, van wat qualiteyt die zyn, geprivilegieerde ende ongeprivilegiëerde, voor huyshure, huysruyminge, bodeloon ende mondteeringe, zonder dat dezelve geprivilegiëerde persoonen van de voors. gerichten vermogen te declineeren of hen daeraf t'eximeeren, onder pretext van hunne qualiteyt of andersins.

51. Ende aengaende de questiën ende differenten rakende der drapperiën ende des dien aenkleeft, als van wullen ende lynen lakenen, het werken van dien, wevers, volders, droogscheerders ende andere hen daermede geneerende, tapisseriën, patroonschilderyen, tyken ende allerhande handwerk van lynen garen gemaekt, hebben de voors. dekens ende achten van de gulden van de drapperiën ter eerster instantie daeraf de kennisse ende judicature, zoo ten respecte van d'ingezetenen der voors. stad, als over d'afgezetenen 't geheel plat land van Braband door, aldaer te recht betrokken zynde by beschryfbrieven; hebbende ook recht van beleyden, uyt kracht van hunne vonnissen, op goeden binnen Brussel ende hare vryheyd gelegen, die zy vermogen te verkoopen ende goedenisse daeraf doen; daervan den deken gelooft waerschap van heerheden wegen; ende zyn hen voorts reguleerende nopende het stuk van de drapperiën volgende hunne ordonnantiën.

52. Zoo ook hebben de voors. peysmakers kennisse ende judicature van offensiën die d'eene partye d'ander aendoet, daer bloed gerezen is ende andersins, volgende d'ordonnantiën ende peysmakers-rechten by de wethouderen der voors. stad t'anderen tyden gemaekt.

53. Ende de voors. over-momboiren van de weezen, van zaken den onmondigen weezen ende innocenten ende der administratie van hunne persoonen ende goeden aengaende, ende des dien aenkleeft, volgende het statuut ende instructie daerop gemaekt, insgelyks hier medegaende.

54. Voor welke voors. dry gerichten wordt in den plaidoye insgelyks geobserveerd de voors. ordonnantie op de procedure gemaekt den 13en aprilis 1573, ende andere naergevolgde, ende van de vonnissen by hunlieden gegeven, in gevalle van grief, wordt geappelleerd aen de voors. wethouderen, ende d'appellatie daeraf geintenteerd ende beleyd op de rolle, alwaer beyde de partyen moeten dien aengaende te recht staen, zonder te mogen declineeren.

55. Alle welke voors. zaken, uytgenomen voor den voors. Borgemeester ende commissarissen uyt de wet. eenen iegelyken gepermitteerd is te bedingen ende te beleyden, by assistentie van procureur behoorlyk geadmitteerd by de voors. wethouderen, 't zy in hunlieden raedkamer ofop de rolle, ende ook voor de voors. subalterne gerichten.

TITEL III. Van de vierschare

56. Item, de voors. zeven schepenen alleen, ter manisse des voors. amptmans of zyns lieutenants, plochten hier voortyden te hebben de kennisse, bericht ende judicature van zaken ter vierscharen-rechte behoorende, zoo ten respecte van de crimineele als civile zaken; maer is ’t zelve veranderd, volgende het statuet daerop gemaekt van der date des 4en dags octobris anno 1483, daerby geordonneerd is dat de civile zaken aldaer breeder vermeld, zouden worden ontkommerd ende bedingd voor borgemeesteren, schepenen ende raed dezer stad in hunlieder raedkamer; ’t welk tot nu toe alzoo is onderhouden geweest.

57. Ende aengaende de crimineele zaken, worden die insgelyks bedingd in de voors. raedkamer, ende ook, hoewel zeer zelden, in de voors. vierschare, ende dat zoo wanneer den gevangen of betichten, voor litiscontestatie, 't recht van dezelve vierschare is verzoekende, ende de voors. borgemeesteren, schepenen ende raed de zake daertoe gedisponeert vinden ; in welke zake geprocedeerd wordt van dry dagen tot dry dagen; ende zoo wanneer de zake in de voors. vierschare wordt bedingd is den toon openbaer; denwelken geproduceerd wordt in presentie van partye, die den getuyge mag geven zulke interrogatoriën als denzelven tot hunner defensien noode-lyk vindt.

TITEL IV. Van de gevangenen

58. Item, den voors. amptman of zynen lieutenant, in zyne absentie, zyn gewoonlyk hunne gevangenen te betichten voor de voors. borgemeesteren, schepenen ende raed in hunlieder raedkamer, ende worden aldaer, of in de voors. vierschare, bedingd tot het vonnis toe inclusive, als boven.

59. Item, denzelven amptman of zynen lieutenant is schuldig den gevangenen tichte ende aensprake te doen binnen den derden dag naer d'apprehensie, 't en ware dat de voors. wethouderen, uyt eenige wettige redenen, den voors. amptman of zynen lieutenant (des verzocht zynde) onverlet stelden.

60. Item, naerdien den gevangenen ticht ende aensprake is gedaen, ende dat denzelven gevangenen daerop in zyne defensie verhoord is, bevindende de voors. wethouderen dat de zake lyf noch lid en raekt, zoo vermogen zy t'ordonneeren dat den gevangenen van zyne gevangenisse zal worden ontslagen, onder solvente cautie by hem te stellen voor de voldoeninge van den eysch des voors. amptmans of zyns lieutenants, of van 't gene des zy den gevangenen met recht zullen konnen afgewinnen.

61. Item, alle vagabonden ende delinquanten worden op hunlieder confessie, die zy voor den voors. amptman of zynen lieutenant ende den gezworen klerk van d'officiën in de gevangenisse, pede ligato, zyn doende, voor 't recht gebrocht; ende indien zy dezelve hunne confessie aldaer judiciëelyk bekennen, zoo worden zy gevonnist ende gecondemneerd by de voors. wethouderen, gelyk zy naer gelegenheyd van de zake vinden te behooren ende zoo verre zy hunne voorgaende confessiën revoceeren ende begeeren 't recht van de voors. vierschare, met ook d'assistentie van advocaet ende procureur, wordt hen [hun] 't zelve geaccordeerd, indien de voors. wethouderen zulks noodelyk vinden.

62. Item, poorters ende afgezetenen^[1] dezer stad gevangen ende in hechten zynde, en mogen niet getortureerd of ter scherper examinatie gebrocht worden zonder van te voren, met vonnis der voors. wethouderen, daertoe gewezen te zyn.

63. Item, als eenen gevangenen of delinquant by vonnis der voors. wethouderen gewezen wordt tot de voors. scherpe examinatie of torture, en mag dezelve torture niet gebeuren dan in de presentie van twee schepenen daertoe gecommitteerd, ende den delinquant niet langer of meerder getortureerd worden, dan ter ordonnantie van dezelve twee schepenen.

64. Item, den voors. amptman, zynen lieutenant noch de voors. Gezworen dienaren, en mogen geen ingezetene poorters dezer stad om crimineele zaken vangen of apprehendeeren zonder voorgaende behoorlyke informatie, noch ook om civile zaken, dan in cas van voorvluchtigheyd, latitatie, of by gebrek van designatie van goeden.

65. Gelyk zy ook niet en vermogen te vangen, voor civile zaken, eenige buyten of- afgezetene persoonen in eens poorters huys, dan ten byzyn van twee schepenen; maer wel in openbare herbergen, cabaretten of oneerlyke huyzen alwaer de presentie van de schepenen niet gerequireerd en wordt.

66. De voors. poorters ende ingezetenen dezer stad geapprehendeerd zynde, 't zy om crimineele of civile zaken, worden ordinarie gevankelyk gesteld in de Vroente ende niet op de Steenpoorte, welke gevangenisse is dienende voor d'afgezetene delinquanten ende vagabonden.

67. Item, als iemand in gevangenisse gebrocht wordt om civile zaken, zoo is den cipier schuldig op te teekenen den naem ende toenaem van den gevangenen ende van den genen die hem aldaer doet stellen, voor wat zake, den dag ende het jaer dat den gevangenen aldaer is gebrocht, met ook de bezwaernissen daernaer op zynen persoon gedaen.

68. Item, eenen persoon, 't zy voor eenig misdaed of voor schulden gevangen zynde, mag voor ander misdaed of andere schulden in de gevangenisse bezwaerd worden.

69. Ende worden ook sommige crimineele zaken gemulcteerd naer den stadskeure ende andere ordonnantiën, placcaten ende statuten daeraf zynde, ende andersins, achtervolgende de voors. rechten.

TITEL V. Van arresten

70. Item, de voors. stad van Brussel is eene stad van arrest, ende vermag eenen crediteur, vindende binnen dezelve stad ende hare vryheyd zynen debiteur, van wat qualiteyt, conditie of staet hy zy, geen poorter van Brussel zynde, noch aldaer fixe domicilie houdende, by den amptman, zynen lieutenant of gezworen dienaren der voors. stad te doen arresteeren, om hem voor de wet derzelver stad te recht te betrekken voor de voldoeninge van zyne schulden of pretentiën; niettegenstaende denzelven gearresteerden ware van eenige geëximeerde qualiteyt of geprivilegieerde jurisdictie, ’t zy suppost van den hove, van de clergie, van eenige geestelyke hoven, van d'universiteyt van Loven, Sint-Peetersman, meyssenierman of van andere diergelyke qualiteyt, zonder dat den voors. geprivilegieerden of geeximeerden persoon van het voors. gericht vermag te declineeren onder pretext van zyne qualiteyt of andersins, of hem van het voors. arrest kan ontslaen, dan onder solvente cautie by hem te stellen. voor d'actie des arrestants.

71. Vermag ook eenen crediteur, als voren, te doen arresteeren de meubele goederen, inkomen, vruchten, bestialen, gronden van erven, renten, schulden, actiën, credieten, brieven, titelen ende munimenten van zynen debiteur, om daerop zyne schuld ende pretentiën te mogen verhalen.

72. Welk arrest of arresten mogen gedaen worden zoowel op zondagen ende heyligdagen als op andere werkende dagen, ende duren een geheel jaer; binnen welken tyd moet den arrestant zyne actie daeraf instituëeren voor de voors. wethouderen, of andersins zoo wordt het arrest, naer d'expiratie van 't voors. jaer, gehouden voor desert.

73. Item, d'arresten die gedaen worden op persoonen en moeten niet geschieden in presentie van poorters of andere getuygen; maer, want dikwyls gebeurt, dat de gearresteerde violeeren 't voors. arrest in prejudicie van hunne crediteuren, zoo is den officier, doende 't zelve arrest, gehouden den gearresteerden te doen geloven onder eed, dat hy hem niet en zal absenteeren, noch uyt deze stad vertrekken zonder consent des arrestants, of totdat hy voor zyne pretentiën zal hebben gesteld solvente cautie dezer stads-rechte bedwangbaer of andersins met den rechte daeraf zal zyn ontslagen. Ende indien den gearresteerden, de voors. gelofte gedaen hebbende, dien niettegenstaende vertrekt, zal hy, boven de boete van dry keurrealen by hem verbeurd, nog vervolgd ende gecorrigeerd worden als meyneedig.

74. Item, den voors. officier doende 't voors. arrest, is schuldig den gearresteerden den dag van recht te bescheyden tegen d'eerste vergaderinge van de voors. wethouderen ; ende alsdan moet den arrestant zyne actie tegen den gearresteerden intenteeren ende conclusie nemen, op pene dat den gearresteerden zal worden geaccordeerd comparuit, oorlof van den hove ende kosten; ende overzulks van zyn arrest kosteloos ende schadeloos worden ontslagen, 't en waer uyt eenige consideratiën de zake wierde uytgestelt ende onverlet gehouden tot d'eerste vergaderinge van de wethouderen, of dat den gearresteerden den arrestant langeren dag accordeerde.

75. In de voors. materie van arrest wordt geprocedeerd van dry dagen tot dry dagen, of andersins naer verheysch van de zaken, totdat voor de pretentie of schuld des arrestants cautie gesteld is.

76. Item, d'arresten op haeffelyke goeden, schulden, actien, credieten, gronden van erven, inkomen, brieven, titelen ende munimenten, als voren, moeten geschieden in presentie van twee poorters of ingezetene dezer stad, ende den officier doende 't zelve arrest is schuldig hem te verzekeren van 't gene dat hy in arrest legt, 't zy by behoorlyke inventarisatie of andersins.

77. Item, de gearresteerde persoonen of goeden moeten in arrest blyven tot de decisie van de materie van arrest, of totdat, ten contentemente van den arrestant, cautie gesteld zal zyn van alhier te recht te staen ende 't gewysde te voldoen, of andersins, totdat er namptizatie van penningen of verbindtenisse van goeden gedaen is tot verzekeringe des arrestants, zonder dat den gearresteerden mag gestaen met cautie juratoir of met zynen eed.

78. Item, zoo wanneer den proprietaris van eenige gearresteerde goeden, 't zy meubelen, graenen, koopmanschappen, bestialen of diergelyke, dezelve laet staen in arrest, zoo moeten die alsdan gesteld worden in bewaerderhand of geconsigneerd onder de wet, ten koste ende perykel van den genen die in 't ongelyk zal bevonden worden. Ende indien 't gearresteerd goed is afgaende of bederfelyke ware, of andersins eenen teerenden pand, zoo mogen de wethouderen, ten verzoeke van partyen, ordonneerendat dezelve goeden by provisie ten hoogsten verdieren zullen worden verkocht, ende de penningen daeraf komende gesteld onder de rentmeesteren dezer stad, als onder de wet, ad opus jus habentis.

79. Item, by het arrest gedaen op meubele of immeuble goederen, schulden, actiën ende credieten, worden dezelve den arrestant geaffecteerd ende geïmpignoreerd voor zyne schuld ende pretentiën, in zulker voegen dat dezelve niet en mogen verbonden, belast, verhandeld of veraliëneerd worden in prejudicie van hetzelve arrest, 't en waer by provisie geordonneerd wierd, als voors. is, de voors. gearresteerde goeden te verkoopen ende de penningen daeraf komende te consigneeren onder de wet; de welke alsdan insgelyks blyven aen de crediteuren geaffecteerd tot de decisie van de zaken ende zooverre daerop meer arresten gedaen zyn geweest, zoo wordt den eersten arrestant geprefereerd voor alle d'andere arrestanten.

80. Item, eenen vremden of geestelyken persoon willende binnen deze stad of hare vryheyd eenen anderen afgezetenen, geëximeerden of geprivilegieerden persoon of zyne goeden doen arresteeren, vangen of te recht betrekken voor de voors. wethouderen, is schuldig, tot verzekeringe van den officier ende van de partye, te stellen sufficiënte cautie, naer de gelegenheyd ende grootte van de zaken, ende voor de kosten, schaden ende interesten derzelve party.

81. Item, den amptman, zynen lieutenant of gezworen dienaren, verzocht zynde om eenige arresten of apprehensiën te doen, 't zy van persoonen of goeden, zyn gehouden (hebbende de voors. verzekeringe) partyen terstont te gerieven. Ende indien zy hetzelve weygerden of dilayeerden te doen, ende den persoon die verzocht wordt gearresteerd of gevangen te worden, zyner party ontging, of dat de goeden hen [hun] gedesigneerd versteken ofontvremd wierden door de voors. traineeringe of weygeringe van den officier, zoo is alsdan denzelven officier schuldig daervoor in te staen ende party goed te doen zyne schuld, met de kosten, schaden ende interesten.

82. Item, de gene die eenig gearresteerd goed binnen zyn huys of in bewaernisse heeft, daeraf hy den last van dezelve bewaernisse heeft aenveerd, is schuldig ende gehouden, zooverre 't zelve daernaer weggedragen of versteken wordt zonder den arrestant van zyne schuld of pretentie betaeld te zyn, daervoren insgelyks in te staen ende den arrestant zyne schuld te voldoen.

83. Item, alle arresten ende apprehensiën van persoonen uyt kracht van gewezen vonnissen mogen gedaen worden tot verzekeringe van den arrestant, niettegenstaende dat daeraf geappelleerd of gereformeerd is, 't en zy dat in de zake verleend waer surseantie of clausule van den staet ende inhibitie.

84. Item, eenen arrestant, by gebrek van cautie, mag den gearresteerden t' zyner verzekeringe t'allen tyden doen apprehendeeren ende in gevangenis stellen, niettegenstaende hy tegen hem in recht is staende.

85. Item, twee afgezetenen onder eene banke ende jurisdictie ressorteerende en mogen malkanderen binnen deze stad ende hare vryheyd niet arresteeren, bekommeren noch voor de voors. wethouderen te recht betrekken voor rouwe actiën of schulden, maer zyn schuldig elkanderen aen te spreken voor hunnen competenten richter.

86. Poorters dezer stad, woonachtig, vindbaer ende daegbaer binnen dezelve stad ende hare vryheyd, mitsgaders hunne goeden, en zyn niet arrestabel noch apprehensibel voor eenige rouwe actiën, t en waer in cas van voorvluchtigheyd, absentie of latitatie, ende by gebrek van goeden.

87. Gelyk ook niet en zyn arrestabel, apprehensibel noch convenibel in recht degene die staen in curatele of momboirie, noch ook gehouwde vrouwen, behalven openbare koopvrouwen, dewelke mogen gearresteerd worden voor zaken hunlieder handel ende koopmanschap aengaende.

88. Insgelyks niet degene die eenige provande, victualie of koopmanschapbinnen Brussel des vrydags te koope brengen, tot de weerde van een half pond Brabands. ende niet daeronder maer moeten hebben hun vry gaen ende keeren: welke voors. vrydighevd is durende van donderdags ’s noenens tot zaterdags 's noenens.

89. Mitsgaders degene die met hunne koopmanschappen binnen deze stad ende hare vryheyd komen gedurende den tyd van twee jaermerkten der voors. stad, volgende het privilegie daeraf zynde ; uytgenomen de persoonen ende van zaken in 't zelve privilegie geëxcipiëerd, te weten vyanden van den prince des lands van Braband of der voorgenoemde stad; fugitiven; die met den rechte derzelver stad openbaerlyk zyn gebannen ende gecorrigeerd ende hunne correctie niet en hebben voldaen ; die met vonnis der voors. wethouderen gecondemneerd zyn, of hen voor schepenen derzelver stad verobligeerd hebben; item, dien den officier of iemand anders aenspreken wilde van zaken rakende de verbeurte van lyf of lid, of van gecomposeerde breuken, van schulden, voorweerden ende geloften by hem ten zelven of andere voorgaende merktdagen gemaekt of geloofd ; ende die verzocht worden om der waerheyds getuygenisse ende om vrede te geven: welken aengaende dezelve arrestabel ende apprehensibel zyn, niettegenstaende de voors. vrydigheyd.

TITEL VI. Van executiën van vonnissen, condemnatiën, gevonniste schepenbrieven, beleyden, ende des daer aenkleeft

90. In den eersten, worden alle executiën van vonnissen, condemnatiën ende van gevonniste schepenbrieven dezer stad, gedaen by de voors. gezworen dienaren, zoowel binnen dezelve stad ende hare vryheyd als ten platten lande, geheel Braband door, buyten de vrye steden ende zoo wanneer de gecondemneerde of verobligeerde zyn persoonen van groote qualiteyt, als princen, graven ende diergelyke, wordt d'executie, uyt civiliteyt, gedaen by den voors. amptman of zynen lieutenant, zoo by apprehensie van den persoon als by afpandinge ende verkoopinge van de goeden deszelfs [derzelve] gecondemneerde of verobligeerde ; ende die beleyden worden binnen deze stad ende hare vryheyd gedaen by denzelven amptman of zynen lieutenant, in presentie van twee schepenen, ende buyten, ten platten lande, by de voors. dienaren, in presentie van twee poorters der voorgenoemde stad, gelyk hiernaer breeder verklaerd wordt.

91. Item, alle persoonen, zoowel geprivilegiëerde als andere, zyn onderworpen d'executiën die by den voors. amptman, zynen lieutenant of gezworen dienaren gedaen worden uyt kracht van gevonniste waerschapbrieven ende andere contracten, 't zy by hen zelven of by hunne ouders of voorders, daeraf zy hen dragen als erfgenamen, voor schepenen der voors. stad gepasseerd ende verleden, ook niettegenstaende de voors. persoonen ten zelven tyde of naermaels geworden zyn van anderen ressorte, met exemptie van juridictie der voors. stad, uyt zaken van de qualiteyt, staet of digniteyt van hunne persoonen. Ende zyn die van Brussel, van allen ouden tyde ende over memorie van menschen, dienaengaende geweest in possessie, niet alleenlyk ten respecte van de heeren van de raden, maer ook van d'order van het Gulden vlies, ende andere heeren ende princen, die hen novt daeraf en hebben geëxempteerd; maer ter contrarie, zoo wanneer zulke geprivilegieerde hen by de voors. executie of sommatie bezwaerd hebben gevonden, hebben d'oppositie daeraf voor de wethouderen dezer stad geintenteerd ende hen aldaer te recht gesteld.

92. Item, de voors. dienaren, aleer zy eenige executie of afpandinge binnen deze stad ende hare vryheyd mogen doen, zyn gehouden de gecondemneerde partye eerst ende vooral te sommeeren voor 't voldoen van de vonnissen of condemnatien henlieden in handen gesteld om t'executeeren ; ende duert den tyd van dezelve sommatie vier en twintig uren.

93. Maer zooverre in den gecondemneerde eenig perykel of achterdenken ware van voorvluchtigheyd, of van zyne goeden te versteken in fraude van zyne crediteuren, zoo en is de voors. sommatie niet noodelyk, ende mogen in dien gevalle de gelaste executie volbrengen zonder dezelve sommatie; ende zyn de voors. dienaren, nopende d'executiën, beschryvingen ende afpandingen van de goeden der gecondemneerde ende andersins (aengaende d'exercitie van hunne offcie) hen reguleerende volgende d'ordre ende instructie daerop gemaekt by de voors. ordonnantie van het jaer 1575 .

94. Item, voor gebrek van betalinge van cheynsen ende renten heeft den crediteur of rentheffer twee actiën, te weten, personeele ende reëele of hypothequaire ; in der voegen dat hy vermag, uyt kracht van zynen gevonnisten schepenbrief of authentiek bescheed, den gelover van de rente of cheyns, of andersins den proprietaris van zyne hypotheque (indien hy daerop is woonende of dezelve bezittende) te doen sommeeren tot betalinge van zynen achterstel, ende naer d'expiratie van den tyd van de sommatie dezelve te doen executeeren by afpandinge ende verkoopinge van de meubele goeden der verobligeerden, of van den proprietaris van de hypotheque op den verobligeerden grond wezende, naer voorgaende inventarisatie by den voors. klerk van der officiën daeraf te doen.

95. Ende indien den verobligeerden pand of hypotheque wordt geoccupeerd of bewoond by huerlingen, zoo vermag den voors. rentheffer (by gebreke van voldoeninge) deszelfs huerlings goeden, of van den bezitter van de hypotheque geenen proprietaris wezende (indien hy van hure schuldig is), naer voorgaende sommatie doen executeeren, afpanden ende beschryven tot de concurrentie van 't gene hy ten achteren is, zonder dat den voors. huerling of bezitter, onder het deksel van de voors. sommatie, den voors. pand mag ruymen in prejudicie van den proprietaris van dien, dan mits betalende zyne t'achterheyd. Ende den rentheffer daermede niet toekomende of voldaen wezende, of dat andersins den huerling of bezitter van zyne hypotheque niet schuldig en is ten tyde van dezelve sommatie, zoo wordt in zulken gevalle denzelven huerling of bezitter, van wegen des voors. rentheffers, by den dienaer gesommeerd tot ruyminge van de voors. Hypotheque binnen dry weken daernaer volgende, om alsdan daerop te mogen proce-deeren by beleyde tot evictie ende indien denzelven huerling of bezitter, naer den overstryk van dezelve dry weken, de voors. hypotheque niet en heeft geruymd noch geydeld, zoo vermag den rentheffer alsdan, by gebrek van voldoeninge, te doen afpanden ende executeeren de meubele goeden deszelfs huerlings of bezitters, die hy op zyne hypotheque zal vinden, voor zyne t'achterheyd, ende voorts hem bedwingen tot de voors. ruyminge by gebrek van absolute voldoeninge, om te mogen procedeeren by evictie als voren.

96. Wel verstaende, dat den voors. huerling of bezitter (niet schuldig zynde) tot zyner ontlastinge ende, indemniteyt vermag terstond naer de voors. sommatie denzelven dienaer (hem gesommeerd hebbende) of eenen anderen, zonder forme van procedure ende niettegenstaende hy geen vonnis dieshalven tot laste van den proprietaris en heeft verworven, zenden in 't goed van denzelven proprietaris of gelover van de rente, die de geheyschte t'achterheyd uyt zyne goeden schuldig is te dragen, ende hem by executie ende verkoopinge van zyne goeden, als voren, bedwingen tot betalinge van de voors. tachterheyd ende van d'onkosten, beschadigdheyd ende interest by denzelven huerling of bezitter daerom geleden.

97. Ende om te verhoeden alle frauden die binnen den tyd van de voors. dry weken zouden mogen gepractiseerd worden, zoo is den voors. Huerling of bezitter (begerende binnen dezelve dry weken te vertrekken ende de gehuerde goeden te verlaten) schuldig den dag van zyn vertrek t'insinuëeren aen den rentheffer of zynen gecommitteerden, om op zyne hypotheque terstond naer dien dezelve ydel gemaekt is,te mogen procedeeren by beleyde, als boven.

98. Ende of gebeurde dat daerentusschen iemand anders op den verobligeerden pand eenige have brocht, of dat daerop eenen anderen huerling metter woonstede kwame, zoo vermag den voors. rentheffer denzelven huerling, met ook den genen die de voors. have daerop gebrocht heeft, terstond te doen vertrekken ende den verobligeerden pand te doen ruymen ende ydelen, volgende de voors. eerste sommatie, om daerop te procedeeren als voren, of, by gebrek van dien of andersins 't zelve weygerende te doen, de voors. haeffelyke goeden op zynen grond wezende, voor zyne t'achterheyd t'executeeren ende af te panden; ende of men den persoon niet en konde bekomen die de voors. have op den grond gebrocht of gesteld hadde, zoo vermag den rentheffer binnen vier en twintig uren naer d'expiratie van de voors. dry weken, de voors. have te doen afpanden ende verkoopen voor zyne t'achterheyd, zonder t'aenzien wien dezelve is toebehoorende.

99. Item, de voors. haeffelyke goeden alzoo afgepand ende de hypotheque of verobligeerden grond gëydeld zynde, wordt alsdan by of van wegen des rentheffers of cheynsenaers geprocedeerd voor zyne t'achterheyd by beleyde op zynen verobligeerden pand, te weten. binnen de stad van Brussel ende hare vryheyd by den amptman of zynen lieutenant met eenen gezworen dienaer, ter presentie van twee schepenen derzelver stad ende wordt by denzelven dienaer op de beleyde goeden geaffigeerd eenen brief inhoudende dat de voors. goeden worden uytgedaegd voor den cheyns of rente daerop uytgaende ; ende buyten de voors. vryheyd, binnen der amptmannye, by eenen gezworen dienaer ende ter presentie van twee poorters der voors. stad uyt kracht van de beleyde brieven des voors. amptmans daerop gedepescheerd, by wete ende mits betalende den wyn van den officier van de plaetse daeronder de beleyde goeden gelegen zyn; welk voors. beleyd, in cas van evictie, moet gedaen worden by beterdinge van alle de panden ende [van] elken byzonder den rentheffer of chevnsenaer verbonden, immers die hy begeert t'evinceeren ; daeraf ordinaerlyk ten platten lande de wete gedaen wordt aen den houder van dezelve panden ende daernaer wordt van den voors. beleyde rapport gedaen in de kamer van den secretaris dezer stad daeronder de brieven lest gevonnist zyn, respective by de voors. schepenen, ten respecte van de goeden binnen de voors. stad ende hare vryheyd gelegen; ende by den dienaer ende twee poorters, by behoorlyke certificatie onder eed, ten respecte van de goeden buyten dezelve vryheyd ten platten lande gelegen.

100. Naer welk voors. beleyd de beleyde goeden ledig moeten wezen twelf geheele weken; ende indien den rentheffer middelertyd van zyne t'achterheyd niet en wordt betaeld, zoo wordt alsdan 't zelve beleyd gekondigd ende geproclameerd by eenen secretaris of greffier der voorgenoemde stad, ter kleyner puyen af van het stadhuys, in presentie des voorgenoemden amptmans of zyns lieutenants ende twee schepenen met eenen dienaer, met intimatin dat, zooverre den cheynsenaer of rentheffer binnen vyftien dagen naer de voors. proclamatie van den achterstel van zynen cheyns of rente, met alle de kosten by hem daerom gehad ende geleden, niet en wierde betaeld, men hem alsdan de beleyde goeden of panden eeuwelyk ende erfelyk zal aenwyzen, om daermede zyn profyt ende voordeel te doen, als met zyn eygen ende propre goeden.

101. Ende of noodelyk ware, gedurende den tyd van de voors. procedure, aen de beleyde goeden eenige werken of reparatiën aen te leggen of te doen, om die te houden staende ende van water ende wind te weren ; of indien de voors. beleyde goeden waren landen, beemden of andere gronden van erven, die men noodelyk moeste oefenen, labeuren ende bedryven, zoo vermag den cheynsenaer of rentier 't zelve te doen respective by goeddunken, raed ende voorgaende visitatie van de gezworen meerers dezer stad, ende van de landlieden ende pachters hen des verstaende, die hem des by de wet zullen mogen gestaen ; ende wes denzelven cheynsenaer of rentheffer aldus daeraen geleyd zal hebben, dat zal hem den proprietaris, of den genen die den beleyden pand voor date van d'adjudicatie zal willen aenveerden, moeten opleggen ende betalen, met den voors. achterstel ende onkosten, voor ende aleer hy dien zal mogen aenslaen of 't zyne maken.

102. Item, zooverre den proprietaris, of den genen die tot de beleyde hypotheque recht is pretendeerende, den voors. tyd van vyftien dagen laet overstryken zonder den rentheffer handvullinge of oprechtinge te doen, als voren, zoo worden alsdan de beleyde goeden of panden denzelven rentheffer, t' zynen verzoeke, by manisse des voors. amptmans of lieutenants ende vonnis van vier schepenen dezer stad aengewezen eeuwelyk ende erfelyk, als zyn eygen ende proper goed, op den last van te moeten dragen d'oude kommeren, cheynsen, verbindtenissen ende belastingen op dezelve goeden te voren bezet ende gedaen; ende wordt alzoo den voors. rentheffer, by de voors. adjudicatie, gemaekt heere ende meester van de voors. zyne hypotheque, ende mag daermede doen zyne geliefte, profyt ende voordeel, zonder daervan eenige rekeninge te moeten doen, of den overschot ende beternisse van de panden te moeten goed doen, 't zy aen den voors. proprietaris of naer-rentieren.

103. Wel verstaende dat, indien de voors. adjudicatie wordt gedaen voor kwytbare cheynsen of renten tot behoef van eenige kloosteren, godshuysen, capittelen, collegiën of andere doode handen, zoo wordt hen [hun] by de adjudicatie-brieven belast, ende zyn schuldig, in conformiteyt van den art. 14 van d'additiën van de Blyde inkomste des voorgenoemden wylen keyzer Karel den Vyfden, de voors. geadjudiceerde goeden of panden binnen zes weken naer d'adjudicatie te stellen in wereldlyke hand.

104. Item, den voors. cheynsenaer of rentier, twyfelende dat hy met den aengewezen pand of panden niet en zoude toekomen, of in 't geheel konnen verhalen zynen cheyns of rente, met den achterstel, onkosten, reparatiën ende aenleggen by hem daeraen gedaen, zoo vermag hy, binnen 's jaers, denzelven pand of panden openbaerlyk te koope te stellen, met behoorlyke zitdagen daerop te houden ; ende daervoor geen gebod gedaen zynde, dezelve te doen taxeeren, volgende den art. 45 [89] van de meerers rechten, by de gezworen meerers ende andere hen des verstaende, in de presentie van commissarissen uyt de wet, ende 't gene dat by de voors. verkoopinge of taxatie bevonden zal worden hem te gebreken, vermag hy, uyt kracht van zya waerschap, by executie te verhalen op den gelover van den voors. cheyns of rente, of op zyn erfgenamen ende hunne goeden.

105. Item, voor 't gebrek van de voldoeninge van gewezen vonnissen, condemnatiën, contracten, geloften van waerschap, obligatiën ende van alle andere personeele schulden ende actiën gevonnist zynde, naer d'excussie van de meubelen, als voren, worden de immeubele goeden, pachten, cheynsen ende renten van den debiteur beleyd, te weten, binnen Brussel ende hare vryheyd, by den amptman of zynen lieutenant, in de presentie van twee schepenen derzelver stad, ende buyten de voors. vryheyd, de geheele amptmannye door, by eenen dienaer, in de presentie van twee poorters; ende de leengoeden in de presentie van leenmannen, als hiervoren art. 99 is gezegd, ende mits betalende den wyn, als boven, zonder dat van noode is te beterden alle de parceelen van goeden, cheynsen of rente die men zal willen beleyden ende elken van dien byzonder; maer is genoeg dat de beterdinge gedaen worde op een parceel of stuk van de goeden des debiteurs of gelovers onder elke jurisdictie; ende zonder ook de beleyde goeden te derven doen ydelen of moeten ledig houden, gelyk in d'evictiën gerequireerd wordt; behoudelyk, zooverre den debiteur of gelover den beleyden pand of panden zelf ware bezittende, zyne meubelen, op den grond wezende, eerst ende vooral geëxcusseerd moeten worden, ende ook 't gene dat de huerlingen van huere schuldig zyn.

106. Ende van den voors. beleyde rapport gedaen zynde in der maniere als boven, worden de beleyde goeden, pachten, cheynsen ende renten openbaerlyk te koope gesteld op des amptmans kamer, daer men gewoonlyk is zulke verkoopingen te doen, met vier zitdagen, te houden van veertien dagen tot veertien dagen, ende met voorgaende proclamatiën ende affixiën van billetten, zoo ter plaetsen daeronder de beleyde panden gelegen zyn, op de kerkdeuren, voor het stadhuys, als andere openbare plaetsen; ende dienvolgende in presentie van den voors. amptman of zynen lieutenant ende twee schepenen der voorgenoemde stad, met den uytgang van de bernende keerse, verkocht aen den meest daervoor biedende, te weten, d'eygene ende cheynsgoeden eerst, ende daernaer de leengoeden in subsidium; ende den kooper of lesten hooger wordt daerin gegoed ende geerfd als in verreykte ende vertierde goeden, in de presentie des voorgenoemden amptmans of zyns lieutenants ende vier schepenen der voors. stad. Ende indien dat de verkochte goeden, ten platten lande gelegen, cheynsgoeden zyn, zoo wordt tot de voors. goedinge ontboden of beschreven den heere van den grond of zynen officier, om daerover te staen ende zyn recht van het pondgeld, zooverre hem daervan eenig competeert, t'ontfangen, of, by hunnen gebreke of weygeringe, wordt den voors. amptman, zynen lieutenant of iemand anders in den naem van den voors. grondheere genomen ende geassumeerd, ende denzelven amptman of zynen lieutenant, in den naem des hertogen van Braband, tot vastigheyd van den voors. koop, gelooft van heerheden wegen den kooper gewoonlyk ende behoorlyk waerschap, ende ten respecte van de leengoeden, wordt de goedinge daeraf gedaen voor den stadhouder ende mannen van den leene van het hof daeronder die ressorteeren.

107. Item, de beleyden in der voegen als boven gedaen, affecteeren den beleyden grond, mitsgaders de vruchten daerop staende ende wassende, ende voorts alle 't gene dat op denzelven grond aerdvast ende nagelvast is, voor de voldoeninge van de schuld of actie daervoren 't zelve beleyd is gedaen. Ende degene die 't voors. beleyd hebben doen doen worden in de voors. vruchten geprefereerd voor alle personeele crediteuren, ook de hypothequarissen, indien zy te voren geene procedure of rechtsvorderinge ten gronde en hebben gedaen.

108. De voors. procedure van beleydinge en duert maer een jaer; in der voegen dat binnen denzelven tyd dezelve procedure, hetzy tot aenwyzinge ende evictie, of tot verreyken ende vertieren, moet volvoerd wezen, ’t en waer dat die by oppositie of andersins met recht belet wierde ; in welken gevalle men zoude mogen continueeren de begonste procedure, zonder dat den tyd van d'oppositiën of beletselen dienaengaende eenigen hinder of prejudicie kan gedoen.

109. Gelyk ook de vonnissen gewezen in contradictorio judicio, of genomen op de voors. schepenbrieven, ende andere condemnatiën, moeten ter executie gesteld worden binnen 's jaers ; ende indien men dezelve laet overjaren, zoo moeten die verklaerd worden executoriael voor 't gebrek dat den executant is hebbende.

110. Item, voor lyftocht-renten mag men executeeren ende afpanden de haefelyke goeden van den debiteur, ende ook 't gene des den huerling schuldig is, zonder te mogen evinceeren de panden of erfgoeden daerop dezelve lyfrenten bezet zyn; dan, worden dezelve erfgoeden den pensionarissen of heffers aengewezen, om die te verhuren van dry jaren te dry jaren, ende alzoo te houden, vromen ende ontvromen tot de volle voldoeninge van hunnen achterstel ende van de kosten daerom gedaen.

111. Item, want somwylen in d'executiën van de vonnissen ende gevonniste schepenbrieven dezer stad misbruyk ende erreur geschiedt, byzonder zoo wanneer zulke executiën gedaen worden op d'erfgenamen van den debiteur, daeraf eenige mobiliair ende andere immobiliair zyn: om dienaengaende t'onderhouden d'ordre van excussiën, zoo is 't, dat d'erfgenamen mobiliair voor d'eerste moeten geproefd ende geëxcusseerd worden, daernaer d'erfgenamen immobiliair, ende ten lesten, indien den crediteur niet toe en komt, mag aenspreken de gedevolveerde goeden van den debiteur in subsidium; in den verstande dat, voor actien deylbaer wezende, zooverre daer meer persoonen dan eenen erfgenaem van den debiteur zyn, elken van dien gestaet met de voldoeninge naer advenant van zyne portie hereditaire; maer in actiën reëele of hypothequaire, tot bezet ende constitutiën van renten, douarie, het stellen van naerderen pand ende diergelyke zaken niet deylbaer wezende, vermag den crediteur elken van hen daervoren in solidum aen te spreken ende t'executeeren, hem voorts zyn regres of verhael op zyne mede-erfgenamen.

112. Insgelyks vermag den crediteur voor actiën personeel ende divisibel aenspreken ende executeeren de goeden van dezelve erfgenamen die henlieden indivis ende in 't gemeyn zyn toebehoorende, zonder dezelve te moeten splyten, als voren.

TITEL VII. Van preferentie

113. In het jaer 1531 is, aengaende de preferentie, gepubliceerd zekere ordonnantie of mandement van wegen der voorgenoemde Keyzerlyke Majesteyt Caroli den Vyfsten op de bankeroeten medebrengende, onder andere, dat de crediteuren van de bankeroetiers, fugitiven of voorvluchtige persoonen moeten concurreeren in deylinge, tot verhael van hunne schulden, in de goeden, zoo haefelyke als erfelyke, die zy achterlaten ende die men kan bekomen, naer de grootte ende naer advenant van hunne schulden, zonder eenige preferentie, niettegenstaende dat sommige crediteuren den anderen gepreveniëerd mogten hebben 't zy by arrest of andersins op de goeden van de voors. bankeroetiers, fugitiven ende hunne complicen, al waer 't zoo, dat 't zelve geschiedde in geprivilegieerde plaetsen; niet tegenstaende ook de privilegiën, statuten of costumen van de plekken ter contrariën disponeerende, dewelke by de voors. ordonnantiën, in het voors. cas, gederogeerd worden ; behoudelyk dat huyshure altyd geprefereerd wordt ten respecte van de haefelyke goeden van de voors. bankeroetiers, fugitiven ende hunne complicen. wezende op den grond of in de huyzen daeraf zy de hure schuldig zyn.

114. Maer aengaende de preferentie ende concurrentie van andere persoonen geen bankeroetiers wezende, wordt geprefereerd de voors. Huyshure op de have van den debiteur, wezende op den grond, als voren, of ook van den grond geamoveerd zynde, indien dezelve te voren daerop gearresteerd is geweest; daernaer bodeloon, mondkosten, geleverde eetwaer ende drank, te weten: brood, wyn, bier, vleesch, kaes, boter ende diergelyke tot nooddruft van de natuer dienende. Item, princen-penningen, stadsschulden, d'eerste executiën van vonnissen of gevonniste schepenbrieven, pyn ende arbeyd, arresten in hunlieder ordre, ende beleyden, ende dat zooverre het goed van den debiteur hem strekt; behoudelyk indien eenige van de crediteuren de meubele goeden van hunnen debiteur te voren uyt kracht van vonnissen, condemnatie of gevonniste schepenbrieven hebben geëxecuteerd ende behoorlyk doen inventariëeren, om te procedeeren tot verkoopinge, of alreede metter daed waren verkoopende, dezelve crediteuren (als hcbbende recht van affectatie door de voors. executie ende inventarisatie) de voors. andere crediteuren (behalvens van huyshure, ten respecte van meubelen op den grond wezende) worden geprefereerd; blyvende andersins den overschot tot behoef van dezelve andere crediteuren, om daerin hunne preferentie ende concurrentie te genieten, naer de distinctie als boven.

TITEL VIII. Van cessie

115. In de materie van cessie wordt gevolgd ende onderhouden d'ordonnantie by de voors. Keyzerlyke Majesteyt in het jaer 1536, dienaengaende gemaekt ende doen publiceren.

TITEL IX. Materie van huringe

116. Alle huringen van huyzen, hoven, landen, beemden, boomgaerden, bosschen, vyveren, molens ende andere erven liggende ten stadrechte van Brussel, of ten gelyken rechte, moeten aldaer stadgrypen, zooverre dezelve huringen gedaen zyn by degene des over wederzyden macht hebbende; zonder dat de voors. huringen cesseeren of te niet zyn door 't verkoop of aliënatie der verhuerde goeden, ofandersins expireeren ende van onweerden zyn naer het overlyden van d'eene of van d'andere partye, gelyk in sommige plaetsen geüseerd wordt ; maer moeten d'erfgenamen, zoo van den verhuerder als huerling, succedeeren in de voors. huringe, hetzy tot profyt of schade.

117. Behoudelyk nochtans, indien de verhuerde goeden voor ’t gebrek van betalinge van de cheynsen of renten daerop bezet, volgende dezer stadsrecht worden uytgewonnen, de huringe daeraf in zulken gevalle is cesseerende ende van geener weerde ten respecte van den evincent zulks dat denzelven evincent, naer d'adjudicatie van zyne hypotheque, daermede zyn profyt ende voordeel mag doen blyvende den voors. huerling geheel in zyn verhael ende actie van interest tegen zynen verhuerder of proprietaris van de geëvinceerde panden.

118. Vangelyken komt de huringe te smilten ende te cesseeren zoo wanneer den huerling koopt of doet koopen, tot zynen behoeve, tegen den proprietaris, d'erve of huys 't welk hy in huringe bezit, 't en zy dat anders tusschen partyen geconveniëerd ware.

119. Ende aengaende de betalinge van de t'achterheyd van de huringen heeft den proprietaris optie ende keus, weder hy zynen origineelen huerling wilt aenspreken, of andersins den bezitter van de verhuerde goeden, ende zyne have op den grond wezende, niet tegenstaende zulken bezitter geen conventie met den voors. proprietaris en hadde gemaekt of aengegaen; maer ander lieden goeden op den verhuerden grond wezende en vermag den verhuerder of proprietaris niet executeeren noch aenspreken, 't en waer dezelve van huys- of kamerhure, of andersins van het gebruyk derzelve goeden iet schuldig waren.

120. Ende of den proprietaris of verhuerder tot geen minnelyke betalinge en konde geraken, zoo vermag hy den voors. huerling of bezitter ende zyne goeden op den verhuerden grond wezende, naer den tyd van de sommatie, voor zyne t'achterheyd doen executeeren, zonder regard te nemen op zyne qualiteyt, weder hy geprivilegieerd of in den dienst van den prince is of niet, zonder dat ook van noode is daerom te hebben vonnis of condemnatie tot last deszelfs huerlings of bezitters, dan alleenlyk te leveren aen den officier zyne quitantie. Ende naer de voors. sommatie en mag den huerling of bezitter zyne meubelen ende goeden, in prejudicie van dezelve, niet amoveeren of wegdragen van den grond, noch ook voor date van dezelve sommatie, indien zy te voren van wegen des verhuerders gearresteerd zyn geweest ende of zulks gebeurde, zoo zouden dezelve meubelen ende goeden evenwel subject ende geaffecteerd blyven aen de voors. executie.

121. Item, eenen tochtenaer of tochtenersse en mag de huyzen, boomgaerden, beemden, vyvers, bosschen ende diergelyke gronden van erven niet langer verhueren dan zynen of haren leefdage gedurende, ende ’t jaer daerin zy sterven ; maer pachthoven, met de boomgaerden, weyden ende winnende landen daer aenklevende, te voren met eener hueringe bestaed, mogen zy ter winninge uytgeven voor eenen termyn van dry jaren, ende niet langer. Ende of den tochtenaer of tochtenersse naer dezelve dry jaren stierven, zoo zoude den ploeg zyn recht behouden, ende den huerling zyne aerden ende saisoenen moeten genieten.

122. Item, zoo wanneer eenen tochtenaer of tochtenersse eenige van de voors. erfgoeden langeren tyd verhuert, ende de proprietarissen van dezelve goeden zyn erfgenamen van den voors. tochtenaer of tochtenersse, zoo moet de voors. hueringe vast ende van weerden blyven.

123. Maer den proprietaris geenen erfgenaem van dezelve wezende, en is niet gehouden de hueringe t'approbeeren, ende vermag zyne goeden t'aenveerden naer het overlyden of overstryk van den tyd, naer de distinctie voors., den huerling andersins zyn actie gereserveerd tegen d'erfgenamen van den voors. verhuerder, om hem de huringe te doen volgen, of daeraf te verkrygen zynen goeden moed.

124. Item, die eenige huyzen verhuert is schuldig dezelve in behoorlyke rekke te stellen ende t'onderhouden van wanden, daken, zolderingen, deuren, vensters ende andere noodelyke reparatiën, naer den heysch van dezelve huyzen.

125. Niemand en mag eenige gehuerde huyzen of gronden van erven gebruyken of aen andere overlaten ende voorts verhuren om te gebruyken tot andere neiringe of hanteeringe, dan daertoe hem die verhuerd zyn, zonder consent ende agreatie van den verhuerder.

126. Item, eenen huerling en mag het huys ende erve by hem gehuerd niet veranderen, breken, noch maken naer zyne commoditeyt, neiringe of hanteeringe, zonder consent als voren. Ende indien hy 't zelve dede, ende den proprietaris daerby beschadigd wierde, zoo is hy schuldig dezelve beschadigdheyd goed te doen, ende tot dien, t'zynen afscheyden of verlaten van de hure, de gehuerde goeden wederom in zulken staet te stellen als die waren t'zynder aenkomste; ende t'zelve doende, mag den huerling naer hem nemen alle andere stoffe ende materialen, die hy aen dezelve goeden gehangen heeft, 't en zy dat anders by partyen besproken ende gecon- ditionneerd ware.

127. Item, zoo wie naer d'expiratie van zyne hure een gehuerd huys ende erve blyft bezitten zonder nieuwe hure aengegaen ende gemaekt te hebben. zulken is gehouden de verzeten hure te betalen achtervolgende de lest voorgaende huringe; ende des niettemin mag den proprietaris of verhuerder het gehuerd huys of erve aenveerden, om daermede zynen wille te doen ten eersten valdage naer dat hy den huerling tot ruyminge of afstand zal hebben gesommeerd ; maer aengaende de landen ende winninge, moet den huerling genieten de dry aerden of saisoenen, als hiervoren articulo 121 is gezegd.

TITEL X. Van contracten, erfenissen, alienatien, transporten, scheydinge ende deylingen, belastingen ende des daer aenkleeft

128. Item, voor schepenen der stad Brussel heeft men altyd gepasseerd, gelyk men nog dagelyks doet, allerhande deugdelyke contracten, als van erfuytgevingen, opdrachten, mangelingen, giften, belastingen, aliënatiën, transporten, verbindtenissen van eygene ende cheynsgoeden binnen dezelve stad ende hare vryheyd gelegen ende der voors. stads jurisdictie subject zynde; mitsgaders van allerhande erfpachten, cheynsen ende renten, zoo grondrenten, erfelyke, quytbare ende onquytbare, als lyfrenten, op dezelve goeden bezet, zonder dat die voor andere gerichten gegoed, getransporteerd, ter erven uytgegeven, belast of verbonden mogen worden, op de pene van nulliteyt ende andere, volgende d'ordonnantie daerop gemaekt uytgenomen de leenen ende andere cheynsgoeden, cheynsen ende renten in de voors. stad ende hare vryheyd gelegen, ressorteerende onder de banken van Uccle, Sinte-Geertruyden, Jericho ende Koekelberg, des capittels van Anderlecht ende des heeren van Aa; daeraf d'aliënatiën, transporten, belastingen ende verbindtenissen gedaen worden voor dezelve hoven ende banken.

129. Item, worden nog voor de voors. schepenen gepasseerd de goedenissen van allerhande eygene ende opzetene goeden, pachten, cheynsen ende renten daerop bezet, gelegen ten platten lande onder d'amptmannye der voors. stad; ook van d'erven by den hertoge van Braband uytgegeven ende daerop hy is cheyns heffende, ende van de renten daerop geconstitueerd, gelegen binnen deze stad ende hare vryheyd; insgelyks transporten van renten, zoo erfelyke als lyfrenten, gehypothequeerd op de domeynen van den prince, Staten van Braband, of op eenige lichamen van steden of landen van herwaerts over.

130. Voorts meer, lotingen, scheydingen ende subdivisiën, zoo van verstorvene als andere goeden ende renten, ende ook van goeden ende renten die de partyen by koope indivis zyn toebehoorende, van wat nature die zouden mogen wezen, hetzy leenen, eygene of cheynsgoeden ende renten, ende van alle andere goeden buyten ende binnen Braband gelegen.

131. By de voors. scheydingen ende subdivisiën mogen geconstitueerd, geassigneerd ende bezet worden allerhande renten, zoo erfelyke, onquytbare, als losrenten, ende ook lyfrenten, tot vergelykinge van de partyen der condividenten, met verbindtenisse van de goeden, pachten, cheynsen ende renten daerinne vermeld, die daerby worden geaffecteerd ende is dezelve verbindtenisse van zulken effect ende geeft recht reëel, alsof de voors. constitutiën, belastingen ende assignatiën voor heere ende hof gedaen ende gepasseerd waren, om, by gebrek van voldoeninge van alzulke bezette renten, te mogen procedeeren by verreyken ende vertieren op de verobligeerde panden.

132. Item, voor de voors. schepenen worden ook gepasseerd allerhande schuldbrieven, obligatiën, borgtochten, huringen, pachtingen, accoorden ende tractaten tusschen partyen gemaekt, renuntiatie van tochte ende douariën, quitantiën van afgeloste cheynsen ende renten, quytscheldinge, emancipatiën, houwelyksche voorwaerden, testamenten, codicillen, giften tusschen de levenden of ter cause van de dood, ende diergelyke contracten.

133. Tot dien ook goedingen ende erfenissen van allerhande gronden van erven, huyzen, pachten, cheynsen ende renten binnen deze stad ende hare vryheyd, ende buyten dezelve alom ten platten lande, in d'amptmannye onder andere jurisdictiën gelegen, die uyt kracht van vonnissen of gevonniste schepenbrieven derzelver stad, by verreyken ende vertieren op des amptmans kamer verkocht worden.

134. Item, alzoo de verkoopers van alzulke verreykte ende vertierde goeden, pachten, cheynsen ende renten voor het meestendeel onzeker zyn van de kommeren ende lasten, die daerop mogen uytgaen, zoo wordt hen [hun] toegelaten, in conformiteyt van den 9en artikel van de provisie of declaratie van wylen hooger memoriën hertog Philips van Bourgoignien op ’t vonnis van Sint-Omers, dezelve verkochte goeden, pachten, cheynsen ende renten tot hun behoef te doen inkoopen, ende de goedenisse daeraf voor schepenen dezer stad, met overstaen van den grondheere, t'ontfangen, zonder daerom gehouden te zyn dezelve goedenisse of transport te passeeren voor ’t gericht daeronder die gelegen ende resorteerende zyn.

135. Item, de voors. stad van Brussel heeft recht van pondgeld van alle gronden van erven ende huyzen, pachten, cheynsen ende renten, ’t zy losbaer of onlosbaer, gelegen binnen dezelve stad ende hare vryheyd, die men goedt ende erft voor schepenen der voors. stad, zoo wanneer dezelve verkocht, getransporteerd, ter erven uytgegeven, vermangeld of belast worden bedragende 't zelve pondgeld den zestigsten penning van den juysten prys of weerde van den koop, boven de reele lasten daerop uytgaende, te betalen, te weten, ten respecte van de verkoopingen, aliënatiën, erfuytgevingen, transporten ende mangelingen, by den verkooper ende kooper half ende half; ende van de belastingen of constitutiën van renten, by den constituant of gelover in 't geheel, zoo verre daeraf by partyen contrarie niet en is ondersproken of geconditionneerd.

136. Voor welk recht van pondgeld de voors. stad heeft parate executie ende vermag by beleyde te procederen op de verkochte, belaste, vermangelde of gealiëneerde goeden, pachten, cheynsen ende renten, by verreyken ende vertieren, tot verhael van 'tzelve recht.

137. Item, heeft de voors. stad ook recht van issuë van de voors. aliënatiën, mangelingen ende belastingen, die gedaen worden by afgezetenen, ten respecte van de goeden, pachten, cheynsen of renten hen aengekomen by versterfenisse of successie, binnen dezelve stad; ende ook van d'ingezetene goeden, die met hunne woonstede daeruyt vertrekken ende elders gaen resideeren, te weten, van d'erfelykheyd den vyftigsten penning, ende van de haeffelyke goeden den tienden penning zonder dat daervan iemand bevryd is, dan alleenlyk de ridderen van d'ordre van 't Gulden Vlies, de heeren van de raden van Staet, secrete, van Braband, finantie, rekenkamer ende diergelyke, ende hunne erfgenamen.

138. Item, begerende iemand eenige erfuytgevingen, transporten, mangelingen, belastingen of verbindtenissen van gronden, erven, huyzen, cheynsen of renten voor schepenen dezer stad te passeeren, is gehouden den secretarissen, greffiers of hunne klerken (die verzocht worden het beworp te maken) eerst ende voor al te doen blyken van zynen titel, ende hoe hy tot de voors. goeden of renten gekomen is die alsdan onderzoeken de nature van dezelve goeden, cheynsen of renten, ende wie den heere van den grond daeraf is ; mits dat, ten respecte van de cheynsgoeden of renten daerop bezet, het overstaen van denzelven grondheere in het voors. passeeren noodelyk gere-quireerd wordt.

139. Ende des in gebrek zynde, zoo en zouden de voors. secretarissen of greffiers de goedenissen ende erfenissen daeraf niet passeeren, 't en waer dat den kooper, gepreadverteerd zynde van de zwarigheden ende onzekerheyd van dien, verklaerde met den verkooper, constituant of verobligeerde te vreden te zyn, ende hem des gerust te houden. In welken gevalle de voors. secretarissen of greffiers met de voors. passeeringe zyn voortvarende, byzonder als van den verkooper, constituant of verobligeerde geene merkelyke suspicie van fraude en is.

140. Degene die eenige contracten voor schepenen van Brussel passeeren, smakende aliënatiën, mangelingen, belastingen of verbindtenissen, als voren, moeten hebben den ouderdom van acht en twintig jaren, of andersins de goedenisse daeraf doen ende passeeren in presentie ende met overstaen van vier manspersoonen van hunne naeste bescheydenste vrienden ende magen, respective van de vaderlyke ende moederlyke zyden, certificeerende op hunlieder trouwe ende zekerheyd, dat de voors. aliënatiën, belastingen, mangelingen of verbindtenissen geschieden tot oirboir ende profyt van degene die dezelve doen ende zoo wanneer dat er zoo veel vrienden niet en zyn of te bekomen, worden alsdan zulke persoonen, tot hun verzoek, by de wethouderen der voors. stad, met kennisse van zaken, daertoe geauthoriseerd.

141. Aengaende de verkoopingen, aliënatiën, belastingen ende andere contracten van weezen ende onmondige kinderen, worden dezelve gepasseerd by voorgaende consent ende authorisatie van d'overmomboiren ende wethouderen dezer stad, respective by twee acten of apostillen van consenten staende op de requesten daerom aen de voors. overmomboiren te presenteeren, ende dat naer voorgaende informatie by dezelve overmomboiren genomen, ende attestatie van de naeste vrienden ende magen der voors. weezen, van den nood, oirboir ende profyt van 't gene dat er van derzelver weezen wegen verzocht wordt.

142. Godshuyzen, geesthuyzen, gasthuyzen, gulden, ambachten ende andere collegiën binnen deze stad, dewelke aen de jurisdictie derzelver subjectzyn, en mogen geen aliënatiën, transporten, belastingen of verbindtenissen van eenige goeden, gronden van erven, huyzen of onkwytbare cheynsen of renten doen, zonder consent endc advoy van de wethouderen der voors. stad; ende ten respecte van de voors. godshuyzen, geesthuyzen ende gasthuyzen, moet ook interveniëeren het advis van de generale charitaet-meesteren der voorgenoemde stad.

143. Voor schepenen dezer stad en mogen geen huyzen, hofsteden of andere gronden van erven, noch ook eenige onkwytbare, 't zy grond- of andere cheynsen of renten gegeven, getransporteerd noch overgezet worden in geestelyke of doode handen, 't zy tot fondatiën, in aelmoessen of om andere zaken, dan by octroy van den prince van 't land ende voorgaende advis ende consent van de hoofdstad van Braband daeronder die gelegen zyn, volgende d'ordonnantie des voorgenoemden wylen keyzer Carel den Vyfden.

144. Item, die voor de voors. schepenen dezer stad transporteeren, ter erven uytgeven, aliëneeren, verbinden of belasten met renten eenige huyzen of gronden van erven, zyn schuldig te specificeeren ende (des versocht zynde) onder eed te verklaren, alle de cheynsen [ende] kommeren te voren daerop bezet ende uytgaende, mitsgaders de lasten ende servituten derzelver goeden.

145. Ende indien naermaels bevonden wierd eenig verzwyg gecommitteerd, of de voors. goeden te voren aen andere verkocht te zyn, zoo zyn zulke verkoopers, constituanten of verobligeerders, hunne erfgenamen ende naerkomelingen, volgende het statut op de onwarige verkoopers gemaekt, schuldig ende gehouden den kooper of zyne erfgenamen, of dengenen die de verkochte goeden of renten bezittende is (indien zy dezelve derven willen) de penningen van den koop weder te geven, met den achterstel van de renten, mitsgaders de beternisse aen de gealiëneerde goeden gedaen, ter estimatie van de wet ende meerers dezer stad. Ende zoo verre zy het gekocht goed niet derven en willen, daeraf te gekrygen hunnen goeden moed, of andersins den verzwegen kommer of lasten te lossen ende te kwyten, of den kooper, zyne erfgenamen of actie van hem hebbende, daervoor het capitael van dezelve verzwegen kommeren ende lasten te betalen, te weten, de kwytbare tot zulken prys als die te kwyten staen, ende d'onkwytbare ter estimatie van de voors. wet, met alle d'achterstellen van dien ende d'onkosten daerom gedaen, alles ten keuze van den kooper, zyne erfgenaemen of actie daeraf hebbende; ende mits d'ongewarigheyd daerin gecommitteerd, zoo zyn de voors. verkoopers, constituanten ende verbinders vervallen in eene amende of beternisse van eenen weg tot Roomen of tot Sint-Jacobs in Galicië, of daervoren gehouden te betalen veertig cheynsguldens, half tot behoef van den heere ende half tot behoef van de stad; ende in gebrek zynde, of 't zelve weygerende, vermogen de voors. wethouderen dezelve te corrigeeren in andere penen, of met den ban, of by gevangenisse ende moeten in hachte blyven tot de voldoeninge van de voors. ongewarigheyd, met de voors. beternissen, schaden ende interesten.

146. Item, want sommige persoonen, belast zynde met menigvuldige schulden, ende ook met geloften van waerschappen, hunne goeden fraudeleuselyk belasten ende bekommeren met sommen van penningen of renten tot behoef van vremde persoonen, ende dezelve goeden daernaer by dezelve persoonen doen beleyden ende verkoopen, ende hunne kinderen daerin goeden ende erven, dewelke naermaels, onder pretext dat zy hunne ouders goeden als geboorte niet en hebben aenveerd, hen pretendeerden t'eximeeren van de betalinge van de schulden ende voldoeninge van de geloften derzelve hunne ouders, tot defraudatie van de gemeyne crediteuren van de voors. ouders, zoo is by zeker ander statuut, om in 't gene voorschreven is te verzien, geordonneerd, dat de voors. subtielheyd, bekentenissen van schulden, geloften van waerschappen ende goedingen tot behoef der voors. kinderen geen stade en zullen doen in prejudicie van de crediteuren, schulden ende geloften van hunne ouders; maer zullen dien niet tegenstaende al zulke beleyde ende verkochte goeden, of andersins, de voors. kinderen (dezelve aenveerd hebbende) subject zyn der betalinge ende voldoeninge van de reëele schulden ende geloften van hunne ouders, gelyk ende in der manieren alsof zy hunner ouders goeden by versterfenisse of als geboorte aenveerd hadden.

147. Item, als iemand ter goeder trouwen verkoopt ende transporteert de proprieteyt van eenige huyzen, hofsteden, gronden van erven, pachten, cheynsen of renten, zonder gelofte van waerschap voor de validiteyt van hetzelve transport, zulken transportant, noch zyne erfgenamen, en zyn niet gehouden goed te doen 't gene dat er getransporteerd is, al waer 't zoo dat zulke getransporteerde goeden of renten den kooper naermaels met recht afgewonnen wierden.

148. Indien den verkooper van eenige huyzen, hofsteden of andere erven belast met kommeren of renten, bespreekt ende neemt t zynen laste te dragen d'achterstellen van dezelve kommeren of renten voor date van de verkoopinge verschenen, zoo gestaet hy met de betalinge van d'achterstellen daeraf tot den lesten valdag immediate voor dezelve verkoopinge inclus verschenen, zonder voorder in eenige rate van tyd, tot den dag van dezelve verkoopinge gehouden te zyn of te moeten goed doen, 't en zy dat anders by partyen geconditionneerd ware.

149. Item, verkoopende iemand eenige gronden van erven of huyzen, zonder reserve of bespreek, zoo wordt verstaen dat den kooper van dezelve goeden moet volgen allen 't gene dat nagelvast, muervast ende aerdvast is.

150. Alle voorwaerden ende conditiën, die men bespreekt ende insereert in de brieven gepasseerd voor schepenen dezer stad, doen cesseeren het gemeyn stadrecht ende affecteeren den grond aengaende eenige servituten of lasten, zoo wanneer de goedinge daeraf geschiedt met overstaen van den heere van den grond, ten respecte van de cheynsgoeden.

151. Item, zoo wanneer iemand eenige schuld bekent voor schepenen van Brussel met verbindtenisse van erfpanden, alsdan zyn beyde de partyen, te weten den debiteur ende crediteur, schuldig onder eed t'affirmeeren dezelve schuld te wezen deugdelyk, rechtveerdelyk ende niet gefingeerd om iemand te defraudeeren ; welke affirmatie ordinaerlyk wordt geteekend op ’t register van zulke schuldbrieven in 't eynde van het contract, ende somwylen in de brieven geinsereerd, als partyen hetzelve begeren; ende indien dezelve affirmatie niet en is gedaen, zoo wordt zulke verbindtenisse gehouden van onweerde ende zonder effect. Maer simpele bekentenissen ende condemnatiën van schulden, daerby geene verbindtenisse van erfpanden en wordt gedaen, mag men passeeren voor schepenen of wethouderen der voors. stad, zonder de voors. affirmatie.

152. Haefelyke goeden en konnen niet validelyk verobligeerd, getransporteerd of verbonden worden. om te beletten executie, confiscatie of andersins, tot prejudicie van andere geïnteresseerde, dan by reëele overleveringe van dezelve in de macht ende faculteyt van den crediteur ende indien de voors. overleveringe niet en is geschied, maer dat zulke goeden daernaer bevonden worden in 't behoud ende onder den debiteur of transportant, zoo worden zulke transporten of verbindtenissen gehouden voor nul ende van onweerde, ende vermogen de crediteurs of geïnteresseerde in zulken gevalle daerop by executie of arrest te procedeeren, zonder regard te nemen op 't voors. transport of verbindtenisse, zonder traditie of overleveringe, als voren, geschied.

153. Item, zoo wanneer iemand hem verbindt of gelofte doet voor wet of schepenen dezer stad als simpel borge, denzelven en is niet convenibel noch in zyne goeden executabel, zoo lang als den principalen debiteur in zynen persoon ende goeden, gelegen in Braband, of immers onder d'amptmannye dezer stad, te voren daervoor geheellyk ende al niet en is geproefd, noch geëxcusseerd.

154. Maer indien een of meer persoonen hen verobligeerden ende borge bleven voor iemand als principael schuldenaer, ende elken eenen voor al ende in 't byzonder, zulke borgen of verobligeerde mogen aengesproken ende geëxecuteerd worden als principael, een voor al, niet tegenstaende den principalen schuldenaer alhier present ende suffisant ware.

155. Item, als iemand hem borge geconstituëerd heeft voor eenige schuld te betaelen op zekeren dag of gelimiteerden termyn, ende dat den crediteur den voors. dag of termyn van betalinge prolongeert, of eene nieuwe conventie met den principalen debiteur aengaet, zoo wordt daerby den voors. borge van zyne borgtochte ende gelofte ontslagen.

156. Item, niemand en mag geld leenen om profyt daeraf te genieten, 't zy op panden of zonder panden, op pene van confiscatie van het geleend geld, ende daerenboven op de verbeurte van het dobbel van dien, te bekeeren in dryen 't een deel den heere, 't tweede de stad ende ’t derde den aenbrenger; daeraf dengenen dien de voors. leeninge gedaen is, vry ende ongehouden is tegen dengenen die de leeninge gedaen heeft of zyns actie hebbende; hierin niet begrepen de Lombaerden houdende openbare tafel van leeningen.

157. Item, alle contracten ende koopmanschappen, die binnen deze stad ende hare vryheyd gedaen worden ter goeder trouwen ende zonder bedrog of onbehoorlykheyd, by degene des machtig zynde, moeten stadgrypen ende aen weder zyden van weerde blyven.

158. Contracten by persoonen wezende minder van jaren, staende in de plicht van vader ende moeder, of andersins in tutele, aengegaen, zonder consent ende authorisatie van dezelve hunne ouders of tuteurs, zyn nul ende van onweerde, ende daeruyt en kan geen actie geboren worden om tegen den minderjarigen tot voldoeninge van dien in recht t'ageeren.

159. Kooplieden wezende lieden met eeren ende staende tot goeden naem ende faem, als zyde-lakenkoopers, kremers, lakenverkoopers ende andere van gelyke qualiteyt, ook wyntaverniers, brouwers ende herbergiers, wordt volkomen geloof gegeven op hunlieder boeken aengaende d'active, maer niet passive schulden, ende daerop recht gedaen, mits dezelve boeken by hunlieder eed confirmeerende, ende daertoe affirmeerende dat de partyen daerin geschreven zyn deugdelyk, rechtveerdig ende onbetaeld.

160. Item, als eenen debiteur in handen van zynen crediteur stelt eenige haefelyke of andere goeden als pand metter minnen, tot verzekerdhevd van zyne schuld, zulken crediteur, naer den overstryk van den dag van betalinge, vermag dezelve goeden of panden te doen bevonnissen om te verkoopen, tot verhael ende voldoeninge van dezelve zyne schuld; tot welken eynde hy presenteert, of doet presenteeren by eenen gezworen dienaer, eenige van dezelve goeden of panden voor den amptman of zynen lieutenant ende vier schepenen dezer stad, begerende daerop vonnis; ende dienvolgende zoo maent den voors. amptman of zynen lieutenant de voors. schepenen, dewelke wyzen voor een vonnis, dat men de voors. goeden of panden met den rechte zal verkoopen ende den crediteur daermede betalen; daerby voegende, indien dat er overt, de voors. schuld betaeld zynde, dat men den debiteur 't zelve zal restitueeren, ende zoo verre den crediteur niet toe en komt, dat den voors. dienaer meer pands zal halen ende verkoopen, tot dat den crediteur van zyne schuld ende van de kosten daerom gedaen, zal wezen voldaen. Ende worden alzoo de voors. Panden openbaerlyk den meest daervoor biedende by den voors. of anderen dienaer verkocht, behoudelyk, indien den debiteur present ende vindbaer is, hem eerst ende vooral van hetzelve bevonnissen wete ende insinuatie gedaen moet worden, om dezelve verkoopinge by reëele voldoeninge te verhoeden, indien 't hem gelieft.

TITEL XI. Van de renten ende aflossinge of kwytinge derzelve

161. In den eersten, alle erfrenten worden voor schepenen van Brussel gepasseerd ende bekend by generale verbindtenisse van alle de goeden des gelovers, ende op speciale hypotheque van goeden, gronden van erven of andere renten, met gelofte van waerschap, zonder dat men de voors. constitutiën van erfrente, alhier op de voors. generale verbindtenisse ende gelofte van waerschap alleen (gelyk in eenige andere plaetsen geschiedt) mag passeeren.

162. Maer lyfrenten mogen worden bezet op have ende op borge, ende by de personeele ende generale verbindtenisse van goeden, met de voors. gelofte van waerschap alleen.

163. De voors. erfrenten moeten kwytbaer wezen tegen den penning zestien, zeventien, daerboven ende niet daeronder; ende de lyfrenten op een lyf, tegen den penning acht, ende op twee lyven, den penning tien, ende niet leeger, 't en waer met consent ende octroy van den prince van het land, by behoorlyke brieven of acte in den raed van Braband geëxpedieerd.

164. Item, renten zonder 't voors. consent ende octroy gekocht onder den voors. geoorloofden prys, ende daeraf bleke, worden gehouden van onweerde, al waer t ook zoo dat de constitutie-brieven den juysten ende geoorloofden prys inhielden ; ende moeten dienvolgende gereduceerd ende geminderd worden, of mag andersins den constituant gestaen mits restitueerende de capitale penningen by hem ontfangen, daeraen kortende ’t gene dat hy van verloop in de jaerlyksche betalinge meer heeft betaeld dan hy, naer advenant van 't capitael, schuldig was.

165. Item, in de bekentenissen of constitutiën van renten en mogen geen ongeoorloofde conditien of andere contrariëerende aen d'ordonnantiën ende statuten dezer stad ende het geschreven recht, gesteld worden, behoudelyk dat eenen rentheffer mag bespreken conditiën van vrydigheyd ende exemptie van alle de lasten, die men op of ter cause van dezelve renten zoude mogen zetten of eysschen, zoo wel reëele als personeele ende andere diergelyke, ende ook tot het stellen van naerdere panden, of kwytinge der voors. renten, indien hem de gestelde panden niet sufficiënt en dochten, of dat aen de hypotheque naermaels gebrek of verzwyg van voorkommeren of lasten bevonden wierden, ende diergelyke.

166. Particuliere momboiren van eenige weezen, geauthorizeerd zynde by de wethouderen ende overmomboiren dezer stad om in den naem van dezelve weezen te constituëeren eenige renten, boven de generale ende speciale verbindtenisse van de goeden der voors. weezen, vermogen ook [te] doen gelofte van waerschap ; ende is de voors. weeze in 't zelve waerschap gehouden, al waer 't zoo dat het voors. consent ende authorisatie ’t zelve niet uyt en drukte.

167. Eenen rentheffer, uyt kracht van de constitutie zyner rente, heeft tweederley actie of middelen om te komen tot betalinge van den achterstel derzelver; te weten: reëele, tendeerende tot perpetuëele evictie van de verobligeerde panden (de meubelen eerst behoorlyk geëxcusseerd zynde), ende personeele, by executie ende verkoopinge van de haefelyke goeden van den gelover of van zyne erfgenamen ; ende by gebrek van meubelen, by verreyken ende vertieren, zoo wel van de verobligeerde als andere erfelyke goeden des gelovers ende zyne erfgenamen in hunnen boezem wezende, gelyk hiervoren onder 't capittel van d'executiën gedeclareerd is; van welke voors. twee actiën den rentier optie ende keus heeft, om hem daermede t'allen tyden te behelpen ; behalven dat hy in den voors. lesten cas gehouden is rekeninge, bewys ende reliqua te doen aen den voors. gelover, of aen zynen erfgenaem, van 't gene dat hy by verreyken ende vertieren verkocht heeft, ende den overschot hem over te leveren maer niet in cas van evictie.

168. Item, eenen rentheffer bevindende gebrek in de conditiën van de constitutiën van zyne renten voor schepenen dezer stad gepasseerd, ’t zy van insufficiëntie van de panden voor dezelve rente verbonden, verzwyg van eenige voorkommeren, of andersins, heeft actie tegen den constituant ende gelover van dezelve rente, of zyne erfgenamen, om, uyt kracht van de generale verbindtenisse ende gelofte van waerschap, hetzelve gebrek ende de voldoeninge van dien, of andersins de capitale penningen ende ’t verloop zyner rente by executie te verhalen op denzelven gelover of zyne erfgenamen ende hunne goeden, zoo haefelyke als erfelyke; of ook denzelven gelover ende zyne erfgenamen, ende elken van hen byzonder, te bedwingen tot het stellen van andere sufficiënte panden voor de voldoeninge van 't gene voorschreven is.

169. Ende indien de verobligeerde panden in vremdc handen getransporteerd ende niet meer in de handen van den gelover noch van zyne erfgenamen en zyn, zoo vermag den voors. rentheffer, uyt kracht als boven, het verzwyg van de voors. voorkommeren ende 't gebrek van dien, by executie, verreyken ende vertieren, op dezelve verobligeerde panden te verhalen; behoudelyk dat den proprietaris van de voors. panden, voor het volkomen van het voors. verreyken ende vertieren, ende voor 't bernen van de keerse, vermag voor de voors. geconstituëerde rente ende de jaerlyksche betalinge van die, te verbinden andere solvente panden, of de verzwegen kommeren kwyten ende aflossen, 't gebrek koelen, of andersins de verobligeerde panden daervan te doen ontlasten.

170. Item, die eenige goeden gekocht hebben met den last van de kommeren of renten te voren daerop bezet ende uytgaende,.zonder hen tot de betalinge van dezelve particulierlyk verbonden of geastringeerd te hebben, zulke koopers, of hunne erfgenamen, vermogen t'allen tyden dezelve gekochte goeden t'abandonneeren ende daerby hen van de betalinge van de voors. kommeren ende renten t'ontlasten, niet tegenstaende hen die uytgesteken zyn ende zy of hunne erfgenamen dezelve bat als dertigjaren betaeld hadden ; behoudelyk dat zulke koopers ende hunne erfgenamen gehouden zyn d'achterstellen daeraf te voldoen voor den tyd van hun bezit ende gebruyk; ende dezelve verlatende, en mogen niet afbreken noch amoveeren 't gene nagelvast ende aerdvast is, noch eenige andere materialen tot de gekochte goeden geappropriëerd ; ende ook niet blooten van eenige boomen daerop staende.

171. Ende zoo verre den pand van de voors. kommeren of renten (daeraf den kooper of zyne erfgenamen dertig continuëele jaren de betalinge hebben gedaen) niet vindbaer en waer, denzelven kooper, of zyne erfgenamen, zyn, in dien gevalle, door de voors. continueele betalinge gehouden dezelve te continuëeren, den pand van de voors. kommeren of renten te bewyzen, of andere panden daervoor te stellen.

172. Eenen rentheffer of cheynsenaer, hebbende diversche panden voor zynen cheyns of rente verbonden, verscheyden persoonen toebehoorende, en is niet gehouden zynen voorschreven cheyns of rente te laten splyten, ende aen elken van de propriëtarissen in 't byzonder daeraf zyne betalinge te vervolgen ; maer mag den geheelen achterstel van zynen cheyns of rente vervolgen 't zy op den geheelen pand of eenige van dien, ende den propriëtaris of [de] propriëtarissen van denzelven zyn gehouden den voors. Rentheffer of cheynsenaer te voldoen ende contentement te geven; in welken gevalle den voors. rentheffer of cheynsenaer schuldig is, tot verzoek ende koste des voors. proprietaris, hem transport te doen van den betaelden achterstel ende onkosten daerom gedaen, om zyn verhael daeraf te hebben naer rate op d'andere medepanden of propriëtarissen van dien.

173. Als eenige renten worden geconstitueerd by erfuytgevinge, lotinge of andersins by nieuwe constitutie, met eenen aessem, totbehoef van verscheyden persoonen, of dat dezelve worden gespleten in verscheyden deelen, ende een van de rentiers of deelhebbers van dezelve, by gebrek van betalinge, procedeerende is op zyne hypotheque tot evictie, zoo en kan zulke evictie niet geschieden met extinctie van d'andere deelen derzelver renten, niet tegenstaende de diligentie des voors. evincents, ende dat d'andere rentiers of deelhebbers niet mede en hebben geprocedeerd ; maer blyven de voors. rentiers ende deelhebbers geheel ende ongeprejudicieerd in hunne hypotheque, elk naer rate van zyne rente ende moet den voors. evincent hem te vreden houden met zyne portie van dezelve hypotheque; of andersins, indien hy de geheel hypotheque blyft bezittende, d'andere mede-rentieren of deelhebbers hunne renten of deelen van dezelve betalen ende goeddoen.

174. Item, zoo wanneer eenen rentgelder, by kwitantie of ander wettig bescheed, doet blyken van de betalinge van dry vervolgende jaren van de rente die hy geldende is, alsdan wordt gepresumeerd alle andere voorgaende jaren betaeld te zyn, 't en waer dat partye adverse merkelyk erreur bybrochte, of naerder bewys dede van dat dezelve voorgaende jaren niet betaeld en zvn.

175. Item, of eenige constitutie-brieven van renten verloren of gedemanueerd zyn, vermogen de cheynsenaers of rentheffers hunne lotbrieven, transport-brieven of andere authentique bescheeden voor schepenen dezer stad gepasseerd of geapprobeerd, doen authorizeeren, om daermede, by executie of andersins, op den verobligeerden pand tot evictie te procedeeren; daerop recht wordt gedaen gelyk op de principale brieven; behoudelyk partye geïnteresseerde hare exceptie ende defensiën ter contrarie.

176. Binnen Brussel en worden geen renten gehouden voor reëele renten dan die voor schepenen derzelver stad, of andersins voor heere ende hof, behoorlyk geconstituëerd ende bezet zyn op erfgoeden, gronden van erven of erfelyke panden.

177. Des niettemin, by obligatiën mogen bekentenissen van renten gedaen worden te kwyten als voren, met gelofte van behoorlyk bezet, ende den crediteur mag 't verloop daeraf eysschen ende ontfangen, indien dat er reëele tellinge van het capitael gedaen is, niet tegenstaende de constitutie, bezet of realisatie van dezelve alnog niet en is geschied ; daertoe denzelven crediteur by actie den verobligeerden of gelder van de voors. personeele rente mag compelleeren, of andersins tot restitutie van de capitale penningen, met het verloop van dien, behoudelyk dat den voors. gelder of debiteur met d'een of d'ander mag gestaen, daeraf hy optie ende keus is hebbende.

178. Alle geconstitueerde ende bezette renten met prys van geld gekocht, hebben moeten gekweten ende afgeleyd worden volgende de conditiën ende met zulken gelde als in de constitutie-brieven begrepen ende geëxpresseerd was, ende met den naestvallenden termyn, 't en waer dat den gelder of debiteur met wettig bescheed de contrarie hadde konnen doen blyken, totdat geëmaneerd ende gepubliceerd is geweest binnen deze stad zekere ordonnantie ende edict van Hare voorgenoemde Hoogheden, als princen van 't land, nopende de voors. kwytinge, wezende van der date des 25en dags der maend van junius anno 1601 ; sedert welken tyd dien aengaende dezelve ordonnantie achtervolgd is geweest.

179. Maer aengaende d'erfcheynsen of renten daeraf de brieven van constitutie geen conditie van kwytinge in en houden, worden tot Brussel voor onkwytbaer gehouden.

180. Behoudelyk dat zulke erfcheynsen of renten, staende principalyk bezet op huysen of hofsteden daer huyzen op gestaen hebben,gelegen binnen de voors. stad, in gevalle die verkregen zyn voor Sint-Jans-Baptisten dag anno 1424, mogen gekweten worden tegen den penning vier en twintig, met zulken gelde als in het jaer 1436 cours ende gang hadde ; maer de cheynsen of renten sedert het voors. jaer 1424 gecreëerd tot het voors. jaer 1436, mogen gekweten worden tegen den penning twintig, ende naer hetzelve jaer 1436, tegen den penning achttien, al ten pryze voors., volgende het statuut op de kwytinge van d'erfrenten gemaekt van het jaer 1436, des anderen dags maji ; behoudelyk of eenige zulke erfcheynsen of renten subject waren de voors. ordonnantie van het jaer 1601, men hem dien aengaende daernaer is reguleerende.

181. Item, erfpachten, cheynsen ende renten voortyden gekocht met prys van gelde tot behoef van kloosteren, godshuyzen, kerken of geestelyke plaetsen, bepand op goeden gelegen binnen d'amptmannye van Brussel, mogen ook gekweten worden, te weten, elke mudde rogs erfpachts voor zes en dertig gouden peeters of de weerde daeraf, ende d'erfcheynsen of renten tegen den penning achttien, ten pryze als boven, volgende zeker ander statuut van den 15 aprilis 1440.

182. Vangelyken, moeten kwytbaer zyn, als voren, de renten geconstitueerd in vergeldinge van den koop van huyzen of hofsteden daer eertyds huyzen op gestaen hebben binnen Brussel.

183. Niettemin, den uytgever of transportant van huyzen of hofsteden die eygen zyn, mag daerop behouden eenen onkwytbaren cheyns tot de weerde van eenen ouden schild 's jaers, bedragende acht en twintig stuyvers, twee plekken, acht myten brabandsch, niet hooger, maer wel daeronder, om daermede zyn recht van grondheerschap te fondeeren.

184. Welken voors. grondcheyns niet en mag gekweten worden dan met consent van den proprietaris van denzelven grondcheyns; ende indien denzelven 't recht van het grondheerschap niet mede verkregen en heeft, of in zynen boezem en is, zoo moet de kwytinge geschieden met overstaen van den heere van den grond.

185. Maer den grondcheyns boven eenen ouden schild jaerlyks uytbrengende, mag voor de helft gekweten worden zonder consent ende overstaen van den grondheere, volgende het voors. statuut van het jaer 1436.

186. Gelyk insgelyks niet en mogen gekweten worden de grondcheynsen toebehoorende den hertoge van Braband, den borggrave van Brussel, den proost van de Capelle, noch ook geenerhande onkwytbare cheynsen daer beneficiën op gefondeerd zyn, die tot jaergetyden, tot distributie van getyden, tot missen of andere godsdiensten, in aelmoessen, of diergelyke fondatiën gelaten of verkregen zyn; noch insgelyks onkwytbare cheynsen toebehoorende de geestelykheyd, zoo verre als 't blykt hen gepermitteerd te zyn erfelykheyd zonder kwyten te mogen verkrygen.

187. Item, mogen by lotinge, erfuytgevinge, mangelinge, transporten van goeden geconstitueerd worden voor schepenen der voors. stad, onkwytbare erfpachten, cheynsen of renten, zoo wel in graen, geld, vogelen, eyëren als andere speciën ende substantiën, op allerhande gronden van erven binnen ende buyten dezelve stad gelegen, uytgenomen op huyzen of hofsteden gelegen binnen de voorgenoemde stad, naer de distinctie als boven.

188. Ende zoo wanneer eenige erfcheynsen of renten afgelost ende gekweten worden daer iemand tocht aen heeft, zoo mogen d'erfgenamen of proprietarissen van zulke afgekweten erfcheynsen of renten de capitale penningen aenveerden ende den tochtenaer of tochtenersse dezelve tocht bewyzen, bekennen ende bezetten op andere sufficiënte panden binnen twee mylen nae Brussel gelegen ; dies zyn zy gehouden hen te verobligeeren de betalinge daeraf binnen de voors. stad te doen; ende of den voors. erfgenaem of proprietaris 't zelve niet en begeerde te doen, maer tevreden waer den tochtenaer of tochtenersse voor de tocht te laten genieten hunne portie van de capitale penningen, in zulken gevalle zal den voors. tochtenaer of tochtenersse, oud wezende vyftig jaren of daeronder, daeraf genieten ende profiteeren d'een helft, ende d'erfgenamen d'ander helft den tochtenaer of tochtenersse oud wezende boven de vyftig tot vyf en zestig jaren, zal hebben ende genieten een derdedeel, ende d'erfgenamen de twee derdedeelen; ende boven de voors. vyf en zestig jaren oud wezende, zal hebben ende genieten een vierendeel, ende d'erfgenamen de resteerende dry vierendeelen.

189. Item, of den proprietaris ende tochtenaer van zulke afgekweten cheynsen of renten, of iemand van hen, niet gequalificeerd en waer om de cassatie van de brieven ende register van dien te doen, of andersins den rentgelder behoorlyk te verzekeren by schepenen-quitantie, zoo vermag denzelven gelder, tot zyner ontlastinge ende verzekerdheyd, de capitale penningen daeraf, met den achterstel van den naestvallenden termyn ende d'onkosten, naer 't inhouden van de constitutie-brieven, te consigneeren onder de rentmeesteren dezer stad, als onder de wet, dewelke aldaer geconsigneerd moeten blyven, tot dat de voors. cassatie behoorlyk zy gedaen, of andersins den gelder verzekerd, als voren.

190. Vangelyken moeten worden geconsigneerd penningen van de kwytingen van cheynsen of renten innocente persoonen, of jonge lieden (onder de acht en twintig jaren oud zynde) toebehoorende; welke voors. jonge lieden dezelve penningen niet en mogen lichten, dan met overstaen van hunne naeste vrienden ende magen, die de wet zullen moeten verzekeren, dat de voors. penningen tot hunnen meesten oirboir geëmployeerd of bestrekt zullen worden ; of zullen andersins de voors. jonge lieden tot de voors. lichtinge consent van de voors. wet moeten obtineeren ende verkrygen.

191. Item, als iemand eenige onkwytbare cheynsen of renten, bezet zynde op huyzen of hofsteden binnen de voors. stad gelegen, verkocht heeft, zoo mag den proprietaris van dezelve huyzen of hofsteden denzelven verkochten cheyns of rente, by maniere van naederschap, behouden ende dien kwyten, of andersins den koop by transport overnemen voor denzelven prys dat de voors. cheynsen of renten aen andere verkocht zyn.

192. Item, eenen rentgelder verkrygende by transport eenige cheynsen of renten bezet op diversche panden, daeraf eenige hem zyn toebehoorende, zoo smilt by zulken verkryg denzelven cheyns of rente naer rate van de gedeelte hem in de hypotheque competeerende, zonder dat hy de geheele rente mag verhalen op d'andere medepanden om zyne goeden te conserveeren.

TITEL XII. Materie van meeringe ende erfscheydinge

193. Aengaende de voors. materie van meeringe ende erfscheydinge, is gemaekt zeker statuut, hier mede overgegeven, daernaer de voors. wethouderen, gezworen meerers dezer stad ende partyen des van doen hebbende, hen reguleeren.

TITEL XIII. Van de waerschappen, kracht ende effect derzelve

194. Het waerschap van Brussel is eene gelofte dienende tot verzekerdheyd ende corroboratie van de contracten, bekentenissen, conventiën ende andere bescheeden, die voor schepenen dezer stad ende andersins gepasseerd worden, daerby den gelover van hetzelve waerschap ende zyne erfgenamen verbonden worden te voldoen allen 't gebrek, 't welk naermaels dienaengaende zoude mogen bevonden worden.

195. Welk voors. recht van waerschap (boven het oud gebruyk) gefondeerd is uyt verscheyden privilegiën der voors. stad verleend, ende byzonder by 't vonnis van Sint-Omers ende de provisie daerop gedecerneerd, zoo ten respecte van de beleyden ende executiën, als andersins.

196. Ende dienvolgende vermogen den amptman, zynen lieutenant of gezworen dienaren derzelver stad de waerschapbrieven van Brussel, gevonnist zynde, tot behoorlyke executie te stellen op de persoonen ende goeden, zoo haefelyke als erfelyke, van de gelovers van 't zelve waerschap of hunne erfgenamen, zoo lang die te bekomen zyn, van wat qualiteyt dezelve zouden mogen wezen, niet alleenlyk binnen deze stad ende hare vryheyd, maer ook 't geheel land van Braband door, buyten de vrye steden.

197. Item, zoo wanneer eenige goeden, gronden van erven, pachten, cheynsen of renten verkocht worden met den heere by verreyken ende vertieren, zoo gelooft den voors. amptman of zynen lieutenant, in den naem des hertogs van Braband, als van heerheden wegen, den kooper van dien, in de overgoedinge, behoorlyk ende gewoonlyk waerschap van den koop, daerby denzelven koop wordt bevestigd, als hiervoren gezegd is art. 106.

198. Het voors. waerschap wordt in executiën geprefereerd voor alle andere personeele obligatiën of verbindtenissen, ende affecteert ende verbindt d'eygene ende cheynsgoeden van den gelover van dien, ende van zyne erfgenamen wezende alnog in hun behoud ende dominie, om ’t gebrek van 't gene daervoren hetzelve waerschap is geloofd, by verreyken ende vertieren daerop te mogen verhalen ende executeeren.

199. Item, het waerschap en wordt niet geprescribeerd, maer blyft in zyne kracht ende vigueur in infinitum, zonder limitatie van tyden of jaren, tegen den gelover of zyne erfgenamen, zoo lang iemand van dezelve vindbaer ende te bekomen is, 't zy dat 't zelve geloofd is met verbindtenisse van panden, of simpelyk tot betalinge van jaerlyksche renten, schulden, transporten of andersins gedaen ende mag ter executiën gesteld worden zoo wel op de verbonden hypotheque of panden, als op den persoon van den gelover, zyne erfgenamen ende hunne goeden, als voren.

200. Item, zoo wanneer iemand waerschap voor schepenen dezer stad geloofd heeft voor de betalinge van renten, verkoop of transport van goeden, cheynsen of renten, voor schulden, geloften ende andere obligatiën, met uytdrukkinge ende verbindtenisse van speciale panden, den gelover van 't zelve waerschap noch zyne erfgenamen en mogen dezelve panden niet aliëneeren, transporteeren, belasten, verbinden of daerafdisponeeren, dan op den last van 't voors. waerschap, ende de voldoeninge van 't gene daervoren 't zelve (als boven) geloofd is, blyvende zoo lang dezelve panden geaffecteerd ende derzelver voldoeninge subject.

201. Belangende het waerschap geloofd voor renten geconstitueerd voor andere gerichten, of voor transporten van goeden of renten, of ook voor schulden of andere personeele obligatiën, zonder verbindtenisse van speciale hypotheque, en is hetzelve van zulke kracht niet dat de goeden van den gelover ende van zyne erfgenamen daerby geaffecteerd worden, ende overzulks vermag denzelven gelover ende zyne erfgenamen, zoo lang dezelve hunne goeden, uyt kracht van den gevonnisten waerschapbrief, niet en zyn gesaiseerd of beleyd, vryelyk daeraf disponeeren, die verkoopen, aliëneeren, transporteeren, verbinden ende belasten, naer zyne geliefte; maer niet naer het saisissement ende beleyd van dezelve goeden, als daerby den crediteur geaffecteerd wordende.

202. Item, 't waerschap geloofd voor schepenen dezer stad in 't constitueeren of bezetten van renten met verbindtenisse van speciale panden, affecteert ende verbindt dezelve panden voor het verzwyg van andere kommeren ende lasten dan in den constitutie-brief geëxpresseerd staen, ende heeft krachtvan realiteyt; zulks dat de voors. panden daervoor mogen aengesproken ende geëxecuteerd worden, al waer 't zoo, dat die in vremde handen getransporteerd ende niet meer in den boezem van den gelover of zyne erfgenamen en waren.

203. Item, geloften van waerschap mogen tot behoorlyke executie gesteld worden zoo wanneer dat er gebrek bevonden wordt in dezelve geloften, ende daeraf eenigsins blykt, zonder te derven verwachten de liquidatie van dien.

204. Item, als iemand voor schepenen dezer stad eenige cheynsen, renten of schulden transporteert met gelofte van waerschap, zulken transportant ende zyne erfgenamen zyn gehouden te voldoen 't gebrek, perykel ende fortuyne, 't welk naer 't zelve transport daeraen bevonden wordt ; in den verstande nochtans, dat alzoo zulke gelofte van waerschap maer en is subsidiair, zoo is den genen, tot wiens behoef het transport is gedaen, eerst gehouden te bewyzen dat de panden voor de getransporteerde renten of schulden verbonden, insufficiënt zyn, ende dat hy zyn gebrek of voldoeninge niet gevoeglyk binnen Braband, by behoorlyke executie of andersins, op den gelover, zyne erfgenamen of hunlieder goeden en heeft konnen bekomen.

205. Item, als iemand voor andere gerichten transporteert eenige goeden, renten, schulden, obligatiën of actiën, daervan tevoren waerschap geloofd is, zoo acquireert den ontfanger by zulken transport ook mede 't recht van 't voors. waerschap, zonder dat van noode is daeraf byzonder transport voor schepenen van Brussel te doen, 't en waer dat, tot verzekeringe van 't zelve waerschap, eenige speciale panden voor de voors. schepenen waren verbonden ; in welken gevalle daeraf insgelyks byzonder transport gerequireerd is.

TITEL XIV. Van de poorterye

206. In den eersten, niemand en is of wordt gehouden voor poorter van Brussel dan den genen die de poorterye gekocht heeft, of geboren is binnen dezelve stad of hare vryheyd van eenen geboren of gekochten poorter of poorteresse; wel verstaende, dat dezelve geboorte moet wezen naer date dat den voors. gekochten poorter of poorteresse den eed van de poorterye heeft gedaen.

207. De voors. binnenpoorters mogen exerceeren alle ambachten, handneeringen ende koopmanshandel binnen de voors. stad, indien zy daertoe bekwaem ende gequalificeerd zyn om daerin ontfangen te worden; ende tot dien doen allerhande poorters neeringen, uytgenomen van t vleeschhouwers ambacht, 't welk privilegie heeft niemand te derven admitteeren dan die van den bloede zyn; ende dezelve poorters genieten alle de privilegiën, rechten, vryheden ende exemptiën, zoo van tollen, weeggeld, kassydegeld, rechten van den lepel van 't korenhuys ende andere voordeelen aen d'ingezeten poorteren der voors. stad verleend.

208. Item, degene die de poorterye der voors. stad begeeren te aenveerden, mogen 't zelve doen tot hunne vyftien jaren, mits betalende de rechten daertoe staende, ende doende den eed ende gelofte van getrouwigheyd, zoo aen den hertoge van Braband als aen de stad van Brussel, ende van t'onderhouden den keur ende alle d'ordonnantiën ende geboden derzelver stad.

209. Bastaerden ende die van onwettigen bedde zyn en mogen geen poorters van Brussel worden zonder te hebben placcaet van de rekenkamer van Braband, of andersins betalende al zulke verhoogingen als boven 't ordinaris recht t'hunnen laste is gesteld.

210. Item, die van de zeven geslachten van Brussel zyn genietende dezelve ende gelyke privilegiën, rechten, vryheden ende exemptiën als de voors. poorters, ende staen tot gelyken rechte ende judicature.

211. Insgelyks de buytenpoorters binnen Braband ende buyten de vrye steden woonende, uytgenomen de voors. exemptie ende vrydigheyd van tollen ende van andere lasten aen de voors. ingezetene poorters verleend, mits jaerlyks dry werven zes weken met den meestendeel van hunne familie buykvast woonende ende hunne residentie houdende binnen de voors. Stad ende hare vryheyd; ende 't zelve wettelyk betoonende met twee poorters of ingezetenen derzelver stad, of andersins mits jaerlyks voor eene recognitie betalende, tot behoef der voors. stad, eenen Carolus gulden; met zulke restrictie, indien zy des in gebrek waren dry continueele jaren, dat zy hunne poorterye zouden mogen hebben verbeurd, ende gepriveerd wezen van alle behulp, 't welk zy zouden mogen hebben of genieten uyt of met het recht der voors. stad blyvende desniettemin verplicht aen dezelve stad, ende ook ter correctie van den voors. amptman ende wethouderen.

212. Item, een eenloopig persoon, wezende ingezeten poorter van Brussel, al is 't dat hy een jaer, min of meer, hem uyt der stad vertrekt in andere landen of steden om zynen handel, neeringe of andere zaken te doen, en verbeurt noch en verzuymt daerby zyne poorterye niet gedurende dezelve zyne absentie, indien hy daernaer weder komt zyne residentie houden binnen dezelve stad of hare vryheyd.

213. Item, de voors. binnen- ende buytenpoorters staen te recht ende judicature van alle zaken hunnen hals ende have aengaende, van renten ende breuken,^[2] schulden ende van alle personeele actiën, voor de wethouderen der voorgenoemde stad, als hunne ordinarisse richters, zonder dat zy van 't zelve gericht vermogen te declineeren; behoudelyk, dat de voors. buytenpoorters, voor ende aleer zy voor de voors. wethouderen beschreven of te recht betrokken zyn, wel mogen prorogeeren de jurisdictie van de bank daeronder zy zyn gezeten, maer daernaer niet; behoudelyk ook, dat dezelve buytenpoorters moeten staen ten gebuerlyken rechte van dezelve bank, of van de banken daeronder hunne goeden gelegen zyn, te weten van straten te maken, van waterloopen te ruymen, der goeder lieden schade, die hunne beesten doen in de vruchten, te vergelden, den preter of vorster zyn schot te betalen, de goeden te beheymen, de beesten te hoeden, ordonnantiën van ambachten, gelyk hunne naburen, t'onderhouden ende ter oogstwaerheyd te komen.

214. Item, poorters van Brussel en mogen buyten recht niet gehandeld noch getracteerd worden, noch ook voor reëele of civile zaken, keuren, breuken, of voor personeele actiën, binnen dezelve stad ende hare vryheyd, gearresteerd, gevangen of in hachte gehouden worden, dan in cas van latitatie, voorvluchtigheyd, of by gebrek van goeden ; ende in crimineele zaken en mogen niet geapprehendeerd worden zonder voorgaende informatie, als hiervoren in den 64en artikel gezeyd is.

215. Ende of de voors. poorters, in Braband, buyten de vrye steden, tot wat plaetse dat het waer, te recht betrokken, of andersins hunne persoonen of goeden gearresteerd, geapprehendeerd of in hachte gehouden wierden voor crimineele of civile zaken, of voor personeele actiën, om wat zaken of tichten dat het zoude mogen wezen, zoo vermogen dezelve poorters hen met brieven dezer stad te doen uytschryven, ende zyn dienvolgende de smalre heeren, richteren, meyer ende schepenen, daer zulke poorters te rechte betrokken, of zynen persoon of goeden gearresteerd, geapprehendeerd of gehouden wordt, schuldig, op zekere merkelyke pene, te desisteeren van de kennisse ende judicature van die zake, den voors. poorter ende zyne goeden kosteloos ende schadeloos te ontslaen van het voors. arrest, apprehensie ende detentie, ende hem te stellen te rechte voor de wethouderen dezer stad; behoudelyk dat de buytenpoorters, ter plaetse van hunne residentie of voor andere competente richters aengesproken zynde voor eenigen civilen keur (indien zy ter zelver plaetsen geen goeden en hebben) gehouden zyn cautie juratoir te stellen van te dage ende te rechte te komen voor dezelve richters.

216. Ende in cas van criem is den voors. smalre heere, of zynen officier, schuldig den gevangen poorter over te leveren in handen van den voors. amptman dezer stad, of zynen lieutenant, ende of zy des niet en deden, ende dat zulken poorter verhaest wierd by denzelven heere, zynen officier of richters, aen lyf of goed, zoo zyn zy gehouden 't zelve te vergelden aen hun lyf of goed, zonder vertrek, ende tot dien te betalen alle de kosten by den voors. poorter geleden.

217. Maer indien eenigen poorter gecalengierd of gevangen wierd voor criem of delict by hem gecommitteerd voor date van het aenveerden zyner poorterye, zoo zal de kennisse daeraf moeten blyven ter plaetse daer hy gecalengierd of geapprehendeerd is geweest, zonder dat den voors. Smalre heere, of zynen officier, gehouden zyn de voors. ontslaekinge of leveringe te doen.

218. Vangelyken moet de kennisse van civile ende personeele zaken der voors. buytenpoorteren blyven voor de richters van de banken daeronder zy resideeren, of voor andere competente richters, zoo wel in den lande van de divisiën, als in Braband, ten respecte van de zaken daeraf zy hunne vrydigheyd ende recht van poorterye behoorlyk gerenuntiëerd hebben, ter cause van dewelke zy hen niet en mogen behelpen met de uytschryf-brieven dezer stad.

219. Item, d'ingezetene poorters hebben privilegie ende recht van te mogen doen beschryven ende te recht te betrekken voor de wethouderen der voors. stad hunne debiteurs ten platten lande onder d'amptmannye ende quartier van Brussel gezeten, voor blootinge, betalinge van renten ende gelofte voor poorters gedaen, gelyk hiervoren onder 't capittel van d'administratie van justitie, art. 46, breeder verhaeld wordt.

220. Item, dezelve ingezetene poorters vermogen t'arresteeren voor de betalinge ende voldoeninge van hunne schulden, allerhande persoonen, van wat qualiteyt dezelve mogen zyn, 't zy heeren van 't hof, gerekende van d'escroisen, officieren van den prince van 't land, ende andere geprivilegieerde, geen poorters wezende, ende binnen deze stad geen fixe domicilie houdende, noch aldaer gegoed of geërfd zynde.

221. Item, den eenen poorter en mag den anderen zynen medepoorter niet te recht betrekken om civile zaken of actiën personeele, voor andere gerichten dan voor de wethouderen dezer stad, als hunne competente ende ordinarisse richters.

222. Vangelyken en mag den eenen poorter den anderen niet doen arresteeren binnen deze stad ende hare vryheyd, 't en zy in cas van voorvluchtigheyd, of dat daeraf eenige suspicie ware.

223. Item, de gezworen dienaren dezer stad, poorters wezende, en mogen hen met dezelve poorterye niet behelpen tegen den prince van het land of zynen officier, in zaken hunne officiën rakende.

224. Item, eenen poorter van Brussel hem houdende in andere vrye steden van Braband of ten platten lande, ende aldaer dragende officie van wethouder, en verliest daerom niet zyn recht ende vrydigheyd van poorterye.

225. Item, dat degene die binnen de voors. stad hunne residentie ende fixe domicilie jaer ende dag gehouden hebben, worden geacht ende gehouden voor ingezetenen derzelver stad, maer niet als poorters.

TITEL XV. Van de calengieringe ende naderschap

226. Aengaende de goeden, gronden van erven, pachten, cheynsen ende renten goedende ende ervende voor schepenen dezer stad ende het recht derzelver subject zynde, binnen ende buyten de voornoemde stad gelegen, en valt geen naderschap van bloedswegen of ook andersins, dan alleenlyk van onkwytbare cheynsen of renten bepand op huyzen of hofsteden binnen dezelve stad gelegen, zoo wanneer de voors. cheynsen of renten vertierd, verkocht of getransporteerd worden, ende dat by den propriëtaris van de huyzen of hofsteden daerop die bezet zyn, als hiervoren onder ’t capittel van de renten, articulo 191, is gezegd ; daeronder nochtans niet begrepen en zyn vogelen, als kapuynen, hinnen, ganzen, etc.

227. Mitsgaders van renten op 't corpus der voors. stad ende vaert bezet zynde, zoo wanneer dat die verkocht, vertierd of getransporteerd worden in andere handen, als voren, ende de rentmeesteren daeraf de kennisse of wete hebben, ende dat voor denzelven prys die verkocht, gealiëneerd of getransporteerd worden, zoo naer vermogen van zeker statuut daeraf zynde, als de conditiën in de constitutie-brieven van zulke renten geïnsereerd staende.

228. Ende hoewel den landcharter in d'amptmannye van Brussel begrypt dat men leen, eygen ende erve moet gebieden te verkoopen in de prochiekerken van de plaetsen ende heerlykheden daeronder de goeden ende renten, die verkocht worden, gelegen zyn, dry werven, t'elcken veertien dagen naer malkanderen, des zondags onder de hoogmisse, ende dat dengenen die daernaer tusschen halm ende heere niet en kwame, van zyn recht van naderschap vervallen zoude zyn, zoo en wordt 't zelve niet achtervolgd ten respecte van de goeden of renten goedende voor schepenen dezer stad of aen 't zelve stadrecht subject zynde; behalven dat, aengaende de goeden, cheynsen ende renten die by verreyken ende vertieren op des amptmans kamer verkocht worden met den heere, gelegen ten platten lande onder de jurisdictiën daer naderschap valt, de proclamatiën van d'ordinarisse zitdagen gedaen worden voor de goedinge.

229. Maer indien eenige goeden, 't zy eygen, cheynsgoeden of renten, lestmael gegoed voor schepenen dezer stad, daernaer verkocht, gegoed ende geërfd worden voor de gerichten of banken daer naderschap is vallende, zulke goeden of renten zyn alsdan subject ende onderworpen hetzelve naderschap, daer zy andersins te voren daeraf liber ende exempt waren ende zouden blyven, indien de goedenisse daervan voor schepenen dezer stad gecontinuëerd ware geweest.

230. Ende of 't gebeurde dat iemand eenige goeden te dezer stads rechte gelegen, met andere goeden het naderschap onderworpen zynde, t' samen met eener koopmanschap kochte, in zulken gevalle de voors. goeden, ten voors. stadsrechte gelegen, en konnen d'andere goeden, daeraf naderschap valt, tot henwaerts niet trekken, noch van hetzelve naderschap bevryën, noch ook, ter contrarie, de voors. andere goeden tot hare nature of subjectie van het voors. naderschap trekken de voors. goeden dezer stads rechte subject zynde, maer blyft elk goed op zyn nature ende recht daeronder 't zelve gelegen ende ressorteerende is, naer elks gelande van de weerde ter estimatie van de koopmanschap.

TITEL XVI. Van 't recht der gehouwde lieden

231. Een man is voogd ende momboir van zyne huysvrouwe, ende overzulks heeft macht ende authoriteyt, zonder haren last ende consent, te vervolgen, t'eysschen, te beschudden ende te verantwoorden in recht ende daerbuyten, alle hare goeden, innekomen, schulden ende actiën reëele ende personeele.

232. Ende mitsdien en kan noch en mag een gehouwde vrouwe (geen koopvrouwe wezende) te rechte betrokken of gearresteerd worden, gelyk dezelve ook niet en mag ageeren, procureur constituëeren of iemand te recht betrekken, zonder last, consent of authorisatie van haren man.

233. Maer of 't gebeurde dat zy of hare goeden met recht aengesproken, vervolgd of geëxcuteerd wierden, ende haren man negligeerde of weygerde dezelve te beschudden ende te verantwoorden, in dien gevalle zoude de gehouwde vrouwe daertoe by de wet (tot haer verzoek), met kennisse van zake, mogen geauthoriseerd worden.

234. Gehouwde vrouwen, zoo lang hare mans leven ende dezelve mans eenige goeden, zoo haefelyke als erfelyke, hebben ende bezitten, en zyn niet executabel in hare persoonen ende goeden voor de schulden van dezelve hare mans, noch ook voor schulden staende het houwelyk gemaekt, daervoor zy hen niet en hebben specialyk verobligeerd maer moeten des mans goeden, ende tot dien de have ende de gemeyne goeden, eerst geproefd ende geëxcusseerd worden; zonder nochtans onder de voors. Have te begrypen de kleederen van de vrouwe, ende 't gene haren rugge ende lyf mag aengaen, allen 't welk haer vry ende liber moet volgen.

235. De voors. gehouwde vrouwen (geen koopvrouwen wezende) en mogen, staende het houwelyk, geen geloften doen, henzelven of hare mans te verbinden, of eenige schulden te maken zonder consent ende authorisatie van dezelve hare mans, dan tot de noodelykheyd van het huyshouden, als van aet, drank, kleederen ende diergelyke, zonder meer; maer met of by authorisatie van haerlieder mans, mogen dezelve vrouwen geloften doen, hen verbinden, ende ook laten condemneeren voor haerlieder voors. Mans ende andere gemeyne schulden, zonder dat in zulke geloften, verbindtenissen of condemnatiën gerequireerd wordt de renuntiatie van d'exceptiën Senatusconsulti Velleiani, authent. Si qua Mulier, of van andere exceptiën tot faveur van de vrouwen by de rechten verleend in welken cas de voors. vrouwpersoonen ende hare goeden mogen aengesproken worden ende geëxecuteerd voor de voldoeninge van d'een helft derzelve schulden, gedurende het leven van hare mans.

236. Item, koopvrouwen gehouwd zynde, doende openbare neeringe of koopmanschap, vermogen in zaken haren handel, negotiatie ende koopmanschap aengaende, schulden te maken ende henzelven te verobligeeren, zonder consent ende authorisatie van haerlieder mans, ende zyn daervoor convenibel in haren persoon ende goeden, zonder dat den crediteur gehouden is dienaengaende haerlieder mans eerst aen te spreken of te proeven.

237. Item, alle haefelyke goeden, koopmanschappen, schulden, actiën, crediten, obligatiën, achterstellingen van pachtingen ende renten, gereed geld, ende alle andere personeele actiën, die de man ende vrouwe ten houwelyk inbrengen, ende die zy binnen 't zelve houwelyk verkrygen, zyn ende worden gehouden tusschen henlieden gemeyn, ende heeft den man daeraf, geduerende 't zelve houwelyk, d'administratie ende vrye dispositie, indervoegen dat hy dezelve mag aliëneeren, verhandelen, weggeven ende te pand stellen naer zyne geliefte, ook zonder consent ende wille van zyne huysvrouwe ; behoudelyk dat 't zelve geschiede ter goeder trouwen ende zonder bedrog, 't welk den man daerin zoude pretendeeren te gebruyken om zyne huysvrouwe (langstlevende blyvende) daeraf te priveeren, ende zyne kinderen, vrienden of andere daermede te beneficieeren, ende zoo verre hem 't zelve by 't tractaet van houwelyk of ander contract tusschen henlieden aengegaen niet en is verboden.

238. Maer d'erfelyke goeden, pachten, cheynsen ende renten, die d'een of d'ander van twee gehuysschen ten houwelyk inbrengt, of die hen staende hetzelve aenverstorven, toegekomen, gelaten of gegeven zyn by testament, donatie of andersins, met ook d'een hellicht van de conquesten, die binnen ende gedurende 't houwelyk gedaen worden, gelegen ten stadrechte van Brussel, ende daerin de vrouwe mede gegoed is, en zyn tusschen dezelve gehuysschen niet gemeyn, dan alleenlyk de bladinge ende het jaerlyksch innekomen daeraf procedeerende; ende mits dien en mag den man zyner huysvrouwen erfelyke goeden niet verkoopen, aliëneeren, belasten noch verbinden zonder haer consent, overstaen of by haer daertoe gemachtigd zynde.

239. Vangelyken, een gehouwde vrouwe en mag, zonder consent. Van haren man, niet verkoopen, aliëneeren, belasten of verbinden hare erfelyke goeden, pachten, cheynsen ende renten noch van dezelve ende hare haefelyke goeden, by donatie tusschen den levende disponeeren, of dezelve weggeven, in prejudicie van het recht van tocht of andere, 't welk haren man, van costumen wegen of by contract, zoude mogen competeeren, maer wel, het voors. recht ongeprejudicieerd, daeraf disponeeren by testament, uytersten wille of by donatie, die geschiedt ter cause van de dood, zonder het voors. consent.

240. Item, den man of vrouwe en kan noch en vermag, staende het houwelyk, by testament of uytersten wille te disponeeren van de meubelen, schulden, actiën ende credieten tusschen hen gemeyn wezende, tot last ende prejudicie van den langstlevende, noch malkanderen met eenige legaten of giften ter cause van de dood te belasten, zonder elks anders consent ende willekeuren.

241. Des niettegenstaende is denzelven wel geoorloofd malkanderen te begiften by testament of donatie tusschen den levenden, of ter cause van de dood, ende ook d'een den anderen te laten ende te maken, 't zy jure institutionis of andersins, alle hunne haefelyke ende erfelyke goeden, weder zy kinderen hebben of geene in den verstande, dat dezelve hunne kinderen daerby niet en worden geprejudicieerd in de legitime, hen in d'ouders goeden van rechtswegen competeerende.

242. Item, alle gronden van erven, als huyzen, landen, boomgaerden, weyden, beemden, bosschen, vyvers, molens, erfpachten, cheynsen ende renten, ende al 't gene dat nature van erfdom is smakende, by man ende vrouwe staende hun houwelyk gekocht, ende voor schepenen dezer stad gegoed, of derzelver stadsrecht subject zynde, weder den man of vrouwe alleen, of beyde t'samen daertoe gekomen zyn, worden gehouden voor conquesten, t en ware dat anders in de verkrygbrieven stond geconditioneerd of geëxpresseerd, met wat penningen, vanwaer of van wiens wegen geprocedeerd, denzelven koop ware gedaen, om te bewyzen de nature van zulken verkryg of koop.

243. Ende naer het scheyden van het bedde, zoo competeert den langstlevende d'een helft van de voors. conquesten, ende de propriëteyt van d'ander helft succedeert op de kinderen van dat houwelyk, of, by gebrek van kinderen, op de naeste vrienden ende erfgenamen des eersten aflyvigen, behoudelyk den voors. langstlevende daeraen de tocht ende byleven zyn leefdag gedurende.

244. Item, man noch vrouwe en vermogen insgelyks malkanders propriëteyt van de voors. conquesten niet t'aliëneeren, te transporteeren, te belasten of te verbinden, of andersins daeraf te disponeeren by testament ende uytersten wille, gifte die geschiedt tusschen den levenden, of ter cause van de dood, zonder elks anders consent, overstaen of procuratie ; behoudelyk dat de man (tot het verkryg alleen gekomen, ende in de brieven bekend zynde) vermag, staende 't houwelyk, zulke verkregen goeden of renten, zonder wete, consent ende overstaen van zyne huysvrouwe, te verkoopen, te transporteeren. weg te geven, te belasten ende te verbinden, ende daernaer niet, mits alsdan de propriëteyt van d'een hellicht van dezelve conquesten is, als voren gesuccedeerd op de kinderen, erfgenamen of naeste vrienden des eersten aflyvigen.

245. Item, alle contracten van houwelyken, met de conditiën daerin begrepen, moeten tusschen man ende vrouwe, hunne kinderen ende erfgenamen, stadgrypen ende van weerden blyven zoo lang die niet behoorlyk gerevoceerd of te niet gedaen en zyn by ander contract, testament of dispositie; welke revocatie zy (staende hun houwelyk) vermogen te doen, indien het recht van eenen derden persoon daerby niet geprejudiceerd en wordt; behoudelyk dat de vrouwe (maegd geweest zynde als zy haer begeven heeft tot den houwelyken staet), indien zy langstlevende blyft, optie ende keus heeft, niettegenstaende 't voors. contract van houwelyk, haer te houden aen haers mans testament, dezer stads rechten, of te blyven by de conditiën van haer houwelyksche voorwaerde, zoo verre zy te voren met deliberatie van raed ende onder solemneelen eed daeraf niet en heeft gerenuntiëerd.

246. Item, twee gehuysschen en vermogen geen houwelyksche voorwaerden, contracten of conventiën met malkanderen aen te gaen, of eenige testamenten, ordonnantiën of dispositiën te maken in prejudicie van hunne crediteuren ; maer zyn alzulke voorwaerden, contracten, testamenten ende dispositiën, ten respecte van dezelve crediteuren, nul ende van onweerde.

247. Item, gehouwde vrouwen langstlevende blyvende, en hebben alhier te Brussel op d'achtergelaten goeden van hare mans geen preferentie voor hare dotale of andere ingebrochte goeden staende het houwelyk gealiëneerd, verkocht of belast; maer de voors. vrouwen, voor hare mans stervende, vermogen hare kinderen d'actie die zy dien aengaende zyn hebbende, 't zy uyt kracht van de houwelyksche voorwaerde van hunne moeder, of andersins, tegen hunnen eygen, of behouwden vader t'intenteeren ende te vervolgen.

248. Item, man of vrouwe t' samen in houwelyk wezende ende kinderen hebbende van verscheyden houwelyken, of geene, verkrygende by transport, of andersins by kwytinge, eenige renten of andere reëele lasten, bezet op de goeden ende gronden van erven den eenen van henlieden toebehoorende, of die hen naermaels zouden mogen aenversterven, zulke transporten, kwytingen ende ontlastingen worden gehouden voor conquest; ende ten scheyden van 't houwelyk smilt d'een helft daeraf tot behoef van de kinderen, erfgenamen of vrienden desgeens wiens goeden of erfdom ontlast is ; ende d'ander helft moet denzelven propriëtaris of erfgenaem recompenseeren ende goeddoen aen den anderen van de voors. twee gehuysschen, of zynen erfgenaem, die tot de voors. goeden niet gericht en is.

249. Item, den langstlevenden van man ende vrouwe (het sterfhuys van den eersten aflyvigen tot Brussel gelegen zynde), weder hy of zy kinderen achterlaet of geene, behoudt alle de have, koopmanschap, schulden, actiën ende credieten van het sterfhuys, ende achter den eerste aflyvigen blyvende, waer die gelegen zyn of bevonden zouden mogen worden, zoo wel buyten als binnen het land van Braband, die daermede vermag te doen zynen of haren vryen wille, profyt ende voordeel; niettegenstaende d'oppositie of wederzeggen van hunne of deszelfs eersten aflyvigen kinderen, erfgenamen of naeste vrienden, zonder dat binnen deze stad eenige afdeylinge geschiedt, gelyk in sommige andere plaetsen of steden; of ook dat den langstlevende gehouden is daeraf iet te geven aen zyne kinderen, of aen de kinderen of erfgenamen van den eersten aflyvigen, hen tot houwelyk of anderen geapprobeerden staet begevende, of andersins. Ende wordt onder de have gecomprehendeerd allerhande huysraed, koopmanschap, kleederen, goud, zilver, gemunt ende ongemunt, baggen, juweelen, obligatiën, schulden, actiën, credieten, achterstellen van huringen, pachtingen, cheynsen ende renten, mitsgaders renten by obligatie bekend ende alnog onbezet wezende, ende alle andere personeele actien; ook penningen geprocedeerd van verkochte goeden, of kwytingen van renten niet aengeleyd, maer alnog in wezen zynde, al waren dezelve goeden of renten geweest patrimonie, of andersins geprocedeerd van de zyde des voors. eersten aflyvigen.

250. Ende voorzulks, zoo is ende wordt den langstlevenden van man of vrouwe gehouden necessaire erfgenaem van den voors. eersten aflyvigen ('t sterfhuys deszelfs te Brussel gelegen zynde), ende is alzoo gehouden ende verobligeerd te dragen ende te betalen alle de personeele schulden ende lasten van denzelven eersten aflyvigen, ende van zyn sterfhuys, zonder distinctie te maken van wiens zyde dezelve schulden of lasten procedeeren, of by wie die gemaekt zyn, 't zy by den man of vrouwe, of by henlieden t' samen, voor of gedurende 't houwelyk, ende zonder dat den voors. langst-levenden, 't zy den man of vrouwe, hem daeraf kan ontlasten, by abstinentie of repudiatie van de goeden of sterfhuys des eersten aflyvigen, of by middel van de sleutels op het graf te leggen, uyt dien dat denzelven langstlevenden geen goeden van den eersten aflyvigen en hadde behouden, of dat de schulden excedeerden de middelen van zyn sterfhuys ook niet by tractaet van houwelyk, keus, de vrouwpersoonen als maegd ten houwelyk gekomen zynde, by der stads recht toegelaten, by testament, of by eenig beneficie of voordeel van recht, het waer by beneficie van inventaris, of andere, noch ook onder 't deksel dat den voors. langstlevenden zoude wezen van geëximeerde of geprivilegieerde qualiteyt, immers niet in prejudicie van de crediteuren deszelfs eersten aflyvigen ende van zyn sterfhuys.

251. Item, houwelyksche voorwaerden gepasseerd voor schepenen dezer stad, voor notaris ende getuygen of onder het handteeken van de contractanten gemaekt, ende daernaer voor schepenen of notaris ende getuygen verkend, affecteeren ende geven recht reëel ten respecte van de giften, transporten, assignatiën ende verbindtenissen daerby gedaen; niettegenstaende dezelve niet en zyn gepasseerd of vernieuwd voor heere ende hof daer het behoort, uytgezonderd de leengoeden ende renten daertoe octroy wordt gerequireerd.

TITEL XVII. Van de rechten den tochtenaer competeerende, ende van de lasten die hy gehouden is te dragen

252. Item, den langstlevenden van man ende vrouwe, weder zy kind of kinderen hebben of geene, competeert de tocht ende byleven zynen of haren leefdag gedurende, in ende aen alle de goeden, gronden van erven, pachten, cheynsen ende renten den eersten aflyvigen ten dage van zyn overlyden toebehoord hebbende, dezer stads recht subject zynde, zoo wel patrimoniale, collaterale als gelegateerde, mitsgaders aen de helft van de conquesten staende 't houwelyk gedaen, 't zy dat den man of vrouwe daertoe byzonder, of t' samen gekomen of gegoed zyn of niet, als voren gezeyd is.

253. Maer aengaende de goeden, gronden van erven, pachten, cheynsen ende renten op den eersten aflyvigen met volle recht voor date van zyn overlyden niet gesuccedeerd geweest zynde, te weten, daeraf hy maer naekt proprietaris, ende een ander tochtenaer af was, en competeert zulken langstlevenden daerin ende aen geen recht van tocht, mits dat twee tochten t' samen op een goed niet en konnen gegeven worden, ook niet naer 't overlyden deszelfs tochtenaers, indien den voors. eersten aflyvigen voor denzelven tochtenaer is gestorven maer worden in zulken gevalle, by het overlyden van denzelven tochtenaer, de kinderen ende erfgenamen of naeste vrienden des voors. eersten overledenen, absolute propriëtarissen ende meesters van dezelve goeden ende renten, ende vermogen daermede te doen hunnen vryen wille, zonder aenzien van den voors. langstlevenden.

254. Item, eenen tochtenaer is schuldig te betalen alle de kommeren, cheynsen ende renten, uyt de goeden by hem in tocht bezeten gaende, tot zynen sterfdag toe inclus; ende die naer deszelfs tochtenaers aflyvigheyd vallen ende verschynen, staen tot last van den propriëtaris of erfgenaem van dezelve goeden, zonder dat d'een of d'ander in eenige rate van tyd gehouden is.

255. Item, eenen tochtenaer in gebrek zynde den achterstel van de voors. kommeren gedurende den tyd van zyne tocht verschenen, te betalen, ende dat daerdoor op dezelve goeden geprocedeerd wierde by executie tot evictie, zoo mag den propriëtaris of erfgenaem van de voors. Goeden denzelven achterstel koelen ende betalen om de voors. evictie te beletten, ende dien met de kosten daerom gedaen voorts verhalen op den voors. tochtenaer, zyne erfgenamen of op hunne goeden, by actie personeele ende andersins, zoo hem dat goeddunken zal.

256. Eenen tochtenaer is gehouden de goeden, die hy in tocht bezit, t'onderhouden in goeden rekke ende reparatiën van wand ende dak, zulks dat zy water ende wind mogen weeren ; ende of 't gebeurde dat de metselrye of grove timmeringe van 't huys, dat hy in tocht bezit, van oudheyd zoo caduc ende kwaed ware, dat die behoorde afgeleyd ende hermaekt te worden, ende dat naer voorgaende visitatie daeraf, in presentie van commissarissen uyt de wet gedaen, zulks verklaerd wierde by de gezworen meerers dezer stad ende meesters werklieden, zoo zyn den tochtenaer ende propriëtaris van zulke goeden schuldig hen te reguleeren achtervolgende den art. 47 van de meerers rechten, hiervoren art. 193 overgegeven.

257. Item, eenen tochtenaer mag afhouwen in zyn behoorlyk saisoen ende ouderdom allerhande opgaende morw hout, als abeelen, elzen, espen, popelieren, roode kerzelaren, wilgen, ende diergelyke, met ook allerhande schaerhout, naer gelegenheyd van de plaetsen daer zulken hout is wassende, mitsgaders de verdroogde boomen, zonder eenigsins te mogen raken aen eenige opgaende of andere boomen van herd hout, als eyken, buken, herzelteren, olmen, esschen, ende diergelyke; maer mag den tochtenaer dezelve wel sleunen ende tronken, ende ook alle haeghout afhouwen in zyn saisoen, zoo ende gelyk aekse ende houwmes behooren te gaen, zonder aenzien van den propriëtaris.

258. Item, eenen tochtenaer zelve houdende eenige vyvers zonder verhuren, en mag die niet aftrekken noch visschen dan op gewoonlyken tyd ende saisoen; ende is gehouden dezelve te laten braken, te doen slobberen, reynigen ende behoorlyk te spyzen met antenois ende grauw, naer advenant van de groote van dien, ende daerin te handelen als behoort.

259. Item, eenen tochtenaer uytgevende eenige huyzen, hoven, boomgaerden, beemden, weyden, landen, ende andere gronden van erven, ter huringe, is schuldig hem dienaengaende te reguleeren als hiervoren in 't capittel van de huringen verklaerd is, art. 121 ende 122.

260. Item, indien den tochtenaer aflost ende kwyt eenige renten bepand ende uytgaende op de goeden die hy in tocht is bezittende, zonder daeraf cessie of transport genomen te hebben, zoo competeert hem ende zyne erfgenamen naer zyn overlyden dienaengaende actie tegen den propriëtaris van de goeden daerop zulke gekweten rente of renten bezet zyn geweest, tot remboursement van de capitale penningen van dien, of andersins tot bezet van gelyke rente of renten op goede solvente panden, van zulker weerde als was de hypotheque van de afgeloste rente of renten.

261. Item, zoo wanneer eenen tochtenaer aflyvig wordt naer dat de vruchten afgedaen, gepikt of gesneden zyn ende geveld liggen op de goeden die hy in tocht bezeten heeft, zoo volgen dezelve vruchten den erfgenaem of naeste vrienden des voors. tochtenaers, indien hy de goeden zelve gelabeurd ende gedreven, of ter hellicht-winninge uytgegeven heeft; ende in gevalle die verhuerd zyn geweest, zoo moeten dezelve erfgenamen trekken ende profiteeren den pacht van datjaer, niettegenstaende den valdag van de betalinge alnog niet en ware verschenen.

262. Vangelyken, indien den tochtenaer eenige vyvers of bosschen ter hure heeft uytgegeven, ende den valdag voor d'aflyvigheyd des voors. tochtenaers is verschenen, zullen d'erfgenamen of naeste vrienden van denzelven tochtenaer genieten ende profiteeren de voors. verschenen hure, niettegenstaende dat ten sterfdage des voors. tochtenaers de vyvers alnog niet gevischt ende 't schaerhout op de bosschen staende niet afgehouwen en waren.

263. Item, snoeken ende allerhande visch op savoiren liggende, worden gehouden ende gereputeerd voor have, ende overzulks competeeren den langstlevenden, ende naer de dood van den tochtenaer volgen zyne erfgenamen, ende niet den propriëtaris of erfgenamen van de goeden.

264. Item, tocht belet prescriptie tegen den propriëtaris, ten respecte van de goeden of renten die in tocht bezeten worden, zulks dat zoo lang den tochtenaer van dien leeft ende daeraf 't gebruyk heeft gehad, den tyd van dezelve prescriptie niet en is loopende tot last van den propriëtaris of erfgenaem.

263. Item, eenen propriëtaris van eenige goeden, gronden van erven, of renten daer iemand tocht op of aen is hebbende, en kan valide voor schepenen dezer stad zyne propriëteyt of erfdom niet transporteeren, belasten of verbinden, zonder consent ende overstaen van den tochtenaer, of zonder 't recht van denzelven tocht eerst verkregen te hebben, overmits dat, naervolgende dezer stads rechte, tocht ende propriëteyt moeten geunieerd ende vergaderd zyn, om den verkryger te doen hebben recht reëel.

TITEL XVIII. Van de plicht derjonge lieden

266. Vader ende moeder hebben ende behouden de plicht ende momboirye over hunne onbejaerde kinderen, den vader in wat staet hy is, ende de moeder zoo lang zy weduwe blyft ende niet en herhouwt; ende is dezelve momboirye van zulken effect ende kracht alof die voor de overmomboiren dezer stad ware aengenomen.

267. Item, de kinderen wezende in de plichtvanvader ende moeder, mogen geëmanicipeerd ende uyt den broode gedaen worden by den amptman, of zynen lieutenant, in presentie van vier schepenen dezer stad, op ’t verzoek van vader ende moeder, om daernaer hun zelfs profyt te mogen doen.

268. Item, d'ouders en zyn niet verbonden hunne kinderen, in hunne plicht wezende, t'alimenteeren ende t'onderhouden, zoo wanneer dezelve kinderen verzien zyn van genoegzame goeden, 't zy van huns zelfs wegen, of by gifte, successie of versterfenisse, om daermede onderhouden te konnen worden ; maer mogen alsdan hunne voors. kinderen onderhouden of doen onderhouden op hunlieder goeden ende jaerlyks innekomen ; ende of hetzelve niet sufficiënt of genoegzaem en ware tot de voors. alimentatie ende onderhoud, zoo zyn d'ouders, in zulken gevalle, schuldig 't gebrek te suppleeren, zonder daerom d'erfelykheyd van hunner kinderen goeden te mogen verkoopen of belasten, 't en ware dat d'ouders geenen middel en hadden om 't voors. gebrek te suppleeren, ende dat met consent van d'overmomboiren van de weezen ende de wethouderen dezer stad.

269. Item, allen 't gene dat een kind, wezende in de plicht van vader ende moeder, verkrygt of profiteert, 't zy in erfelyke of andere goeden, gereed geld, koopmanschap ende andersins, is 't zelve toekomende ende competeerende denzelven vader of moeder. Daeronder en wordt niet begrepen 't gereed geld, gronden van erven, huyzen, renten ende andere goeden, zoo haefelyke als erfelyke, het voors. kind aenverstorven of toegekomen van grootvader, grootmoeder of van zyne andere vrienden wegen, noch ook hetgene dat hetzelve kind by testament, codicille of andersins gegeven, gelaten ende gemaekt is, of 't gene dat met dezelve aengestorven, gegeven of gelegateerde goeden, tot behoef van het voors. kind, aengeleyd, gekocht ende verkregen is; maer blyven zulke goeden, met de conquesten daermede gedaen, aen hetzelve kind, met seclusie van vader ende moeder.

270. Item, haefelyke goeden of penningen den weeskinderen aenverstorven, gegeven of gelegateerd, als boven, moeten tot profyt van dezelve weezen aengeleyd worden, 't zy in koop van gronden van erven of renten, zonder de voors. haefelyke goeden of penningen te mogen laten smilten in d'alimentatie, 't zy ['t en zy] dat het jaerlyks innekomen van d'erfgoeden ende renten van dat kind daertoe niet sufficiënt en ware.

271. Item, de kinderen in de plicht van hunne ouders wezende ende hen begevende tot houwelyken staet, worden door den middel van 't zelve houwelyk bedegen huns zelfs ende ontslagen van de voors. plicht, al is 't dat zy tot den competenten ouderdom niet en zyn gekomen; ende overzulks zyn gequalificeerd om te negotieeren, te contraheeren ende huns zelfs profyt, voordeel ende achterdeel te doen, behoudelyk dat zulke gehouwde persoonen niet en vermogen onder hunne acht en twintig jaren voor schepenen dezer stad eenige geloften te doen, noch transporten, belastingen of verbindtenissen van hunne erfgoeden of renten te passeeren, dan met overstaen van vier hunne naeste vrienden ende magen, of, by gebrek van dien, met authorisatie van de wet, als voren onder 't capitel van de contracten verklaerd is.

272. Item, een kind, wezende in de plicht ende onder bedwang van vader of moeder, en kan zyne ouders niet verbinden noch belasten, 't zy by delict, misdaed in cas van criem, by contracten, geloften of conventiën, die ’t zelve kind met iemand zoude mogen maken of aengaen, 't en ware in cas van boeten of amenden by openbare ordonnantiën tot last van d'ouders gesteld.

TITEL XIX. Van de momboirye over de voors, onbejaerde kinderen

273. Aengaende de momboirye die vader, moeder of naeste vrienden over de weezen ende onbejaerde kinderen onder de momboirye dezer stad staende, ende van de innocente persoonen, mitsgaders van d'administratie ende regeeringe van hare persoonen ende goeden, is by den amptman ende wethouderen dezer stad gemaekt zeker statuut ende ordonnantie, daernaer dezelve hen zyn reguleerende, hiervoren overgegeven.

TITEL XX. Van de successiën ende versterfenissen, scheydingen ende deylingen

274. Item, den dooden erft ende saiseert den levenden, zynen naesten hoir ende erfgenaem, bekwaem wezende om te succedeeren ; ende wordt de possessie by de dood op denzelven gecontinueerd.

275. Welken volgende, succedeeren de wettige kinderen ende kindskinderen, by representatie van hunne ouders, den overledenen^[3] vader ende moeder, grootvader ende grootmoeder, in alle hunne achtergelaten goeden, zoo haefelvke als erfelyke, ten stadsrechte van Brussel gelegen, ende deylen dezelve gelykelyk ende hoofdelyk, zoo wel dochters als zonen, de jongste als d'oudste; de kindskinderen by representatie als voren, zonder dat iemand van hunlieden daerin heeft of kan pretendeeren eenig prerogatief of voordeel ; ende zoo verre d'overledene geen kinderen achter en laten, zoo deylen hunne goeden de naeste vrienden ende erfgenamen van dezelve staeksgewyze.

276. Hierin niet begrepen de leengoeden, te leen gehouden van den hertog van Braband, van den borggrave van Brussel ende andere particuliere leenhoven, noch d'Uckelsche goeden, Sinte-Geertruyden. Jherico, Koekelberg ende van andere subalterne banken binnen de voors. stad ende hare vryheyd gelegen; welken aengaende in de voors. successie worden achtervolgd de rechten ende costumen van de voors. hoven ende banken.

277. Behoudelyk nochtans indien vader of moeder te samen of byzonder, of den langstlevenden van hun beyden, by testament, partagie of andersins, voor schepenen dezer stad ten tyde zy des machtig waren, hebben gewild, geordonneerd ende gedisponeerd dat de kinderen, die zy alsdoen hadden, of andermael zouden mogen krygen, durende hetzelve of van een ander houwelyk, de goeden subject wezende aen het recht der voors. hoven ende banken, zouden gelykelyk moeten paerten ende deelen, 't zelve zoude stadgrypen; ende zouden de voors. kinderen schuldig zyn hen daernaer te reguleeren, niettegenstaende de contrarie rechten of costumen van dezelve hoven ende banken, indien zy hen willen draegen erfgenamen van dezelve hunne ouders.

278. Item, de representatie van de kinderen, zonder distinctie van graed, heeft plaetse binnen de voors. stad ende hare vryheyd, aengaende de successie van de goeden ten zelven stadsrechte gelegen, ende voor schepenen der voorgenoemde stad gegoed, zoo wel in de collaterale als rechte linie, in infinitum.

279. Item, de kinderen ende kindskinderen, of naeste vrienden ende magen des overledenen, en zyn niet gehouden hen te dragen als erfgenamen van denzelven overledenen, maer mogen hen abstineeren van de successie op hen gevallen, ende die verlaten ende repudiëeren (indien 't hun goeddunkt) behoudelyk dat 't zelve geschiede zonder fraude of dissimulatie.

280. Maer indien iemand als geboorte of van bloedswegen den overledenen bestaende, de goeden deszelfs overledenen, 't zy haefelyke of erfelyke, of andersins zyn sterfhuys simpelyk aenveerdde ende daerin bleve, zonder beneficie van inventaris, zulken is gehouden in de betalinge ende voldoeninge van alle des voors. overledenen schulden ende geloften, ende is daervoor convenibel ende executabel als den principalen debiteur, naer de distinctiën hiervoren onder 't capitel van executiën, art. 111 ende 112 daeraf gedaen.

281. Vader ende moeder en vermogen niet te geven of te maken aen eenige van hunne kind of kinderen eenig voordeel, gifte of prelegaet, ende daerenboven hetzelve begift kind of kinderen te laten deylen met d'andere kinderen in hunne achtergelaten goeden, ten voors. stadsrechte gelegen, dan ten respecte van eenige diensten of assistentiën, die zulken begift kind of kinderen aen hunne ouders gedaen zouden mogen hebben, ende dat niet voorder dan naer advenant van dezelve diensten ende macht van d'ouders, van welke diensten ook zoude moeten behoorlyk blyken.

282. Maer indien d'ouders eenige van hunne kinderen (om redenen hen moveerende) begeeren te beneficieeren, vermogen 't zelve te doen by partagie, testament, donatie of andersins by contract, hen toevoegende ende gevende, 't zy in gereed geld, koopmanschap of erfelyke goeden ende renten, zoo veel dat het genoeg zy om daermede uyt het sterfhuys ende successie van hunne ouders te blyven, zonder nochtans daerby hunne andere kinderen in hunne legitime portie, hen van rechtswegen in hunner voors. ouders goeden competeerende, te mogen prejudiciëeren of verkorten.

283. Ende of zulken begift kind of kinderen hem daermede niet en contenteerde, maer begeerde met d'andere broeders ende zusters te komen in deylinge ende te succedeeren in d'achtergelaten goeden van d'ouders, te dezer stads rechte gelegen, 't zy uyt kracht van institutie testamentaire of ab intestato, in zulken gevalle zyn dezelve begifte kinderen gehouden in deylinge te brengen allen 't gene dat zy ten houwelyk of andersins, van hunne ouders gehad ende genoten hebben, met ook dat hun by testament of donatie tusschen den levenden of ter cause van de dood gegeven, gelaten ende gemaekt is geweest by dezelve hunne ouders, 't zy in gereed geld, erfgoeden, renten, schulden, obligatiën, baggen, juweelen ende diergelyke, ter estimatie gelyk 't zelve weerdig was ten tyde zy dat hebben genoten ende geprofiteerd, te weten, het capitael van dien, ende niet het verloop of bladinge; of andersins zoo lang stille te staen tot dat hunne broeders ende zusters, ende d'andere hunne mede-erfgenamen, zoo veel vooruyt zullen gehad hebben uyt de goeden van het sterfhuys of gemeyne goeden van hunne overledene ouders, of dat zy by ende met dezelve goeden daertegen vergeleken of gerecompenseerd zullen zyn.

284. Ende aengaende het inbrengen van lyftochtrenten by d'ouders gekocht op de lyven van eenige hunne kinderen, indien dezelve kinderen (tot wiens behoef ende op wiens lyven die gekocht zyn) begeeren de voors. lyftochtrenten te behouden, zulke zyn schuldig het capitael daeraf in te brengen, tot alzulke weerde als bevonden zal worden voor dezelve renten op den dag van den koop gegeven geweest te zyn.

285. Item, grootvader of grootmoeder gevende, latende of makende eenige giften oflegaten aen eenige van hunne kindskinderen, in de plicht van vader of moeder wezende, 't zy van gereed geld, haefelyke of erfelyke goeden, by wat titel dat het zy, zulke giften ende legaten worden gehouden als gegeven, gelaten ende gemaekt te zyn aen den vader of moeder van 't voors. kind; ende overzulks is denzelven vader of moeder schuldig, begeerende met hunne andere broeders ende zusters te deylen ende te succedeeren in d'achtergelaten goeden van hunne ouders, zulke gifte, donatie of makinge in te brengen, ter estimatie als boven.

286. Maer giften of legaten by den grootvader of grootmoeder aen eenige van hunne kindskinderen (buyten de plicht of momboirye van vader of moeder wezende) gedaen of gemaekt, 't zy in gereed geld, haefelyke of erfelyke goeden, en zyn d'ouders van 't zelve kind niet schuldig in deylinge te brengen, 't en ware dat den vader of moeder van alzulken begift kind voor den voors. grootvader of grootmoeder aflyvig wierden ; in welken gevalle zulken begift of gebeneficiëerd kind, willende met zyne mede-erfgenamen komen deylen ende succedeeren in d'achtergelaten goeden van hunnen grootvader of grootmoeder, als voren, is schuldig in te brengen allen 't gene dat hem by denzelven grootvader of grootmoeder gegeven, gelaten of gemaekt is geweest.

287. Item, man ende vrouwe hebbende t' samen wettige kinderen, ende dat d'een van hun beyden wordt aflyvig, zoo versterft by de dood de propriëteyt van d'erfgoeden deszelfs eersten aflyvigen, gekomen van zyne zyde, op hunne kinderen, ende deylen dezelve goeden naer de dood van den langstlevenden hoofdegelyk.

288. Ende aengaende de goeden die dezelve gehuysschen, staende hun houwelyk, verkregen ende geconquesteerd hebben, succedeert de propriëteyt van d'een helft daeraf, by het scheyden van het bedde, op hunlieder beyde wettige kinderen, of naeste vrienden, by hunnen gebreke, als hiervoren artikel 243 gezeyd is ; ende indien den langstlevenden hem begeeft tot het tweede of meer houwelyken, ende in dezelve houwelyken andere nakinderen krygt, zoo succedeert d'ander helft op de voors. voor- ende nakinderen naer de dood van den voors. langstlevenden, ende deylen dezelve onder hunlieden hoofdegelyk, als boven.

289. Vangelyken succedeert de propriëteyt van d'een hellicht van deszelfs langstlevenden conquesten, staende het tweede ende d'andere houwelyken gedaen, naer de dood van den tochtenaer, op de voor- ende nakinderen; ende op deszelfs nakinderen d'ander hellicht van dezelve conquesten, ende deylt elk bedde zyn deel ende portie, naer de distinctie als boven.

290. Ende den man of vrouwe stervende zonder wettig kind of kinderen achter te laten, zoo versterft met dezelve aflyvigheyd de propriëteyt ende erfdom van alle des overledenen erfgoeden, mitsgaders d'een hellicht van de goeden staende het houwelyk verkregen, voor zoo veel die dezer stadsrecht subject zyn, op de naeste vrienden of erfgenamen des voors. Eersten overledenen, zoo wel de vrouwen als manspersoonen, blyvende den langstlevende daeraen behouden zyne tocht, ende naer de dood deszelfs langstlevenden, paerten ende deylen de voors. naeste vrienden alle dezelve goeden onder hunlieden staeksgewyze, by representatie, als voren.

291. Maer aengaende de patrimoniale ende collaterale goeden des overledenen, dezelve moeten gaen ten struykwaerts vandaer die gekomen zyn, te weten de vaderlyke goeden op de vrienden denzelven overledenen van des vaders wegen naestbestaende ende de moederlyke goeden op de naeste vrienden van de moederlyke zyde; ende deylt elken staek zyn paert ende deel ook staeksgewyze, naer advenant dat zy daerin gericht zyn, zonder regard te nemen of eenige andere van des overledenen vrienden denzelven in naerderen graed bestaende zyn dan degene die den struyk, vandaer zulke goeden afgekomen zyn, representeeren, indervoegen dat ooms ende moeyen, neven ende nichten succedeeren in de goeden van hunnen struyk gekomen, voor halve broeders of halve zusters van denzelven overledenen.

292. Ende indien den voors. overledenen geen vrienden noch magen en hadde van de zyde daeraf de voors. gestruykte goeden gekomen waren, noch ook om te succedeeren in zyne andere goeden, zoo zouden, in zulken gevalle, de goeden daeraf d'erfgenamen of vrienden deficiëeren, toekomen den prince van het land.

293. Ende aengaende de geconquesteerde goeden van den voors. overledenen, by gebrek van de broeders of zusters, broeders- of zusterskinderen, of hunne descendenten, worden gedeyld in vier paerten of deelen, te weten, by des overledenen naeste vrienden van zyns vaders vaderlyke zyde, van zyns vaders moederlyke zyde, van zyns moeders vaderlyke zyde, ende van zyner moeders moederlyke zyde, elken staek een vierde paert ende staeksgewyze, naer advenant, als boven

294. Item, de descendenten in den tweeden, derden of meerderen graed, succedeeren by representatie ende zonder distinctie van graed, als voren, met hunlieder ooms ende moeyen, oude-ooms ende oude-moeyen, of voorderen graed, in de versterfenisse van hunlieder ascendenten in de rechte linie, daer hunlieder vader ende moeder, grootvader ende grootmoeder, ende in voorderen ascendenten graed. het goed gedeyld zouden hebben met dezelve ooms ende moeyen, oude-ooms ende oude-moeyen, of andere, in zulken deel als degene die zy representeeren gehad zouden hebben, altyd volgende de stokgoeden den struyk daervan die gekomen zyn.

293. Item, broeders ende zusters, met de kinderen of descendenten van den overledenen broeder of zuster van het geheel bedde, succederen alleen den aflyvigen broeder of zuster van hetzelve bedde, stervende zonder wettig hoir, met seclusie van de broeders of zusters, ende descendenten van broeder of zuster van het half bedde, in de goeden op denzelven aflyvigen broeder of zuster verstorven ende gekomen van hunner zyde, ende daervan zy denzelven alleen zyn bestaende; ende desgelyks succedeeren de broeders ende zusters van het half bedde, ende hunne descendenten, in de goeden van hunnen overledenen broeder of zuster van het geheel bedde.

296. Ende aengaende de goeden of renten by den aflyvigen broeder of zuster geconquesteerd ende verkregen, hebben de broeders of zusters, ende hunne descendenten van het geheel bedde, d'een helft daeraf vooruyt, ende d'ander helft wordt gedeyld beddegelyk tusschen dezelve broeders, zusters ende descendenten van het geheel bedde, ende tusschen de broeders ende zusters van het half bedde, ende hunne descendenten (al waer 't zoo dat er dry, vier of meer bedden waren), volgende 't statuut op de scheydingen ende successie gemaekt in het jaer 1355, ende zekere verklaringe daerop gevolgd hoe wel hetzelve statuut, 't voors. leste point aengaende, niet altyd geachtervolgd en is geweest, maer is somwylen de voors. leste hellicht tusschen de voors. broeders ende zusters van het geheel bedde ende de broeders ende zusters van het half bedde gedeyld geweest hoofdegelyk.

297. Item, daer niet meer en zyn dan twee wettige bedden, ende een van dezelve bedden geraekt in 't geheel uyt te sterven, zonder geboorte achter te laten, in zulken gevalle de conquesten van hetzelve uytgestorven bedde succedeeren ende worden gedeyld by de naeste vrienden van de vaderlyke zyde des lesten overledenen voor d'een hellicht, ende by zyne naeste vrienden van de moederlyke zyde, voor d'ander helft.

298. Item, zoo wanneer iemand sterft, die de kinderen van het eerste, tweede, derde of meer bedden even naer is bestaende uyt der zyden, zoo zullen de kinderen ende kindskinderen van alle dezelve bedden in des overledenen goeden deylen ende succedeeren hoofdegelyk ende by representatie, als boven, behoudelyk dat de gestruykte goeden altyd moeten volgen de zyde daervan die gekomen zyn.

299. Ooms ende moeyen succedeeren hunne neven ende nichten in de goeden gekomen van hunlieder zyde, deficieerende de broeders of zusters, broeders- of zusterskinderen, ende hunne descendenten, ende deylen dezelve staeksgewys, in der manieren als boven.

300. Item, vader ende moeder, grootvader ende grootmoeder, ende andere ascendenten en succedeeren niet in de goeden van hunne kinderen, kindskinderen ende hunne descendenten in voorderen graed in de rechte linie, zoo lang zulke kinderen, kindskinderen of descendenten hebben alnog in leven broeders of zusters, broeders- of zusterskinderen, of van dezelve descendeerende hoirs in den rechten struyk maer zoo verre hunne linie descendente geheel uytstierf, zonder wettige geboorte achter te laten, in zulken gevalle den vader ende moeder, grootvader ende grootmoeder, ende andere ascendenten in de rechte linie, zouden respective komen te succedeeren den lestlevende in alle zyne goeden, zoo patrimoniale, collaterale, geconquesteerde, als andere, zoo ende gelyk deszelfs overledenen naeste erfgenamen daerin zouden gericht geweest hebben.

301. Item, geprofesside religieusen en erven noch en succedeeren als erfgenamen niet in de goeden by vader of moeder, grootvader of grootmoeder achtergelaten. noch in de goeden die hen zouden mogen toekomen van broeders of zusters wegen, ende andersins van ter zyden, maer worden gerekend voor dood ende der wereld verstorven.

302. Desgelyks en succedeeren ook niet de bastaerden, natuerlyke ende ongetrouwde kinderen, 't zy in rechte of collaterale linie; maer mogen hen by de ouders gegeven, gelegateerd ende gemaekt worden eenige goeden tot hunner alimentatie, ende by andere vremde persoonen zulke haefelyke ende erfelyke goeden als hen gelieft.

303. Item, degene die komen uyt den struyk van bastaerdyen, al is ’t dat zy van wettigen bedde zyn, en succedeeren ook niet hunlieder maegschap van wettigen bedde gekomen, zoo lang daer wettig maegschap is, alwaer 't zoo dat zy den overledenen in naerderen graed dan de wettige vrienden waren bestaende.

304. Item, het voors. recht van successiën cesseert als by den man ende vrouwe daertoe gequalificeerd zynde, gelykelyk of met elks anders consent, contrarie gedisponeerd wordt, 't zy by houwelyksche voorwaerde, testament, of in de brieven van conquest of ander contract.

TITEL XXI. Van de possessiën ende prescriptiën, ende des dien aenkleeft

305. Alle actiën personeele, reëele ende mixte, ook mede 't recht van propriëteyt, worden geprescribeerd by continuëele peyselyke, deugdelyke ende ongestoorde possessie, ende ter goeder trouwen van dertig geheele jaren ende dagen; ende wordt dienaengaende geobserveerd zeker statuut ende edict gemaekt op den lesten aprilis 1432, hiermede overgegeven.

306. Item, aengaende de voldoeninge van de bladinge ende vruchten, mitsgaders van het aenleggen van de goeden die d'eene partye der anderen met recht afwint, is zeker ander statuut gemaekt, daernaer dezelve partyen schuldig zyn hen te reguleeren, wezende van der date des 20en dags novembris, anno 1441, insgelyks hier mede overgegeven.

TITEL XXII. Van de testamenten

307. Eenen iegelyken is geoorloofd te disponecren van zyne goeden dezer stads rechte subject zynde, ende ook van de goeden buyten den ressorte derzelver stad gelegen, daer testamenten mogen stadgrypen, by maniere van opene of besloten testamenten, uytersten wille, donatie tusschen den levenden of ter cause van de dood, codicillen ende andersins, voor schepenen, voor notaris ende getuygen, of onder zyn handteeken, ende daernaer voor schepenen of notaris ende getuygen verkend, zoo verre hy zyns goeds machtig is ende hem 't zelve naer de geschreven rechten wordt toegelaten ; behoudelyk dat, aengaende de leengoeden, denzelven daertoe moet verzien wezen van behoorlyk octroy van den prince van het land.

308. Item, de voors. testamenten ende donatiën, gepasseerd als voren, by der dood geconfirmeerd zynde, affecteeren ende geven den begiften recht reëel ten respecte van de giften, transporten, assignatiën ende verbindtenissen daerby gedaen, zonder dat van noode is 't zelve van nieuws te passeeren voor heere ende hof daeronder de begifte, getransporteerde of geassigneerde goeden gelegen zyn.

309. Item, de kinderen in de plicht van hunne ouders wezende of in momboirye staende (hebbende hunne jaren van discretie) vermogen insgelyks te disponeeren van hunne goeden daeraf zy vrye meesters zyn ; ook van degene daervan zy maer de naekte propriëteyt en hebben, 't zy by testament, codicille of donatie tusschen den levenden ende ter cause van de dood, als voren, te weten, de knechtjens tot hunne veertien jaren ende de meyskens tot hunne twelf jaren.

310. Item, tot Brussel mag iemand sterven pro parte testatus ende pro parte intestatus, ende 't gene daeraf den aflyvigen niet en heeft gedisponeerd, volgt ende succedeert gelyk of daer geen testament gemaekt en ware.

Onder stont: Ter ordonnantie van myne voors. heeren, deze geteekend by my onderschreven F. VAN ASBROECK.

Op den 20en dag der maend van april anno 1607, ter ordonnantie van de heeren wethouderen der stad van Brussel, is 't originael libel van de rechten ende costumen derzelver stad overgedragen in de greffie van den raed van Braband, met de stukken daertoe dienende, tot voldoeninge van d'ordonnantie van Hare Hoogheden, by brieven van den lesten julii anno 1606. Geteekend P. PIERMANS.

Gecollationneerd ende bevonden te concordeeren met d'origineele costumen overgedragen in den rade van Braband, als voren, by my onderschreven secretaris der stad van Brussel. Quod attestor, dezen 8en januarii 1629. Ende was onderteekend: C. VAN HEYMBEKE.

TAFEL VAN ALLEN HETGENE IN DE COSTUMEN VAN BRUSSEL VAN HET JAER 1606 IS BEGREPEN

A

ACHTEN van de lakengulde uyt de geslachten, art; 17.

- uyt de natiën, art. 18.

- Hunne jurisdictie, art. 17.

ACTEN die voor schepenen gepasseerd worden, art. 132.

ADJUDICATIE van den beleyden pand, art. 102.

AENVEERDERS van gearresteerd goed moeten daervoor instaen, art. 82.

AFFECTATIE ende preferentie by middel van beleyd, art. 107.

AFGEZETENEN generalyk arrestabel, zoo in meubele als immeubele goederen, art. 71.

- moeten cautie stellen voor d'arresten by hen gedaen, art. 80.

- Die van eener banke en mogen malkanderen niet arresteeren, art. 85.

ACTIEN. Alle actien worden geprescribeerd met dertig jaren, art. 305.

AMBACHTEN, gulden, rhetoryken of broederschappen en mogen geen ordonnantiën maken zonder consent van de wet, art. 41.

AMENDE in cas van verzwyg des verkoopers, art 145.

AMPTMAN van Brussel, art. 1.

- Zyne aenstellinge, art. 1.

- Zyne kwaliteyt, art. 1.

- Zynen eed, art. 1.

- Zyne functie, art. 5

- Zyn beschryf, art. 6.

- Zyne jurisdictie over de hoofdmeyeryen, art. 7.

- Zyn officie in 't stuk van policiën, art. 8.

in 't stuk van executien van vonnissen, art. 9.

in 't stuk van arresten ende dagementen, art. 10.

APPELLATIE van de subalterne aen de wet, art. 54.

- of reformatiën van vonnissen en beletten geen arresten, art. 83.

TAFEL VAN DEN INHOUD.

ARRESTANTEN moeten hunne actie institueeren binnen 's jaers, art. 72.

- Wat eed zy moeten doen, ende wat cautie stellen, art. 73 en 80.

ARRESTEN zyn goed op zondagen ende heyligdagen, art. 72.

- op meubelen, art. 96.

- geven recht reeel, ende van preferentie, art. 79.

ARREST te doen by eenen vremden of geestelyken persoon, art. 80.

ASCENDENTEN en succedeeren niet, dan by gebrek van kinderen, broeders, zusters, of hunne descendenten, art. 300.

AUTHORISATIE van d'overmomboiren ende van de wet, noodig in aliënatien van weezengoed, art. 141.

- van de wet ende overcharitate, noodig respective in aliënatiën van geest- ende gasthuyzen, ende ambachten, art. 142.

B

BANKEN staende ter appellatie voor wethouderen, art. 47.

BASTAERDEN en succedeeren niet, art. 302. maer mag hun gelegateerd worden tot alimentatie, art. 302.

- niet admissibel tot poorters, dan met placet, of mits betalende de verhooginge, art. 209.

BASTAERDS KINDEREN en succedeeren hun maegschap niet van wettigen bedde, art. 303.

BEDINGEN voor wethouderen, art. 48.

BELEYDEN ende executie van vonnissen, art. 90 en 105.

BEZWARINGE van gevangenen, art. 68.

BINNENPOORTERS staen te recht voor wethouderen, art. 213.

- Ook buytenpoorters, ende in wat voegen, art. 213.

BLADINGE ende vruchten van afgewonnen goederen, art. 306.

BORGE niet executabel voor den principalen, art. 153.

- als principael, executabel voor den principalen, art. 154.

- is ontslagen, den principalen hebbende den termyn geprolongeerd, art. 155.

BORGEMEESTER uyt de geslachten moet wezen buyten dienst van den prince ende smalre heeren, art. 24.

BORGEMEESTERS rolle, art. 49.

Bosch- ende vyverhure versehenen voor de dood des tochtenaers, volgt zyne erfgena-men, art. 262.

BRIEVEN van constitutie verloren zynde, worden geauthoriseerd de lotingen, transportten, etc., art. 175.

BROEDERS ende zusters van geheelen bedde succedeeren malkanderen in goederen van eener zyde gekomen, art. 295.

- Hunne successien in de conquesten, art. 296.

- Ook van geheele ende halve broeders, art. 296.

BRUSSEL is eene stad van arrest, art. 70.

BUYTENPOORTERS recht ende hunne plicht, art. 211.

C

CAUTIE te stellen by vremde of geestelyke arrestanten, art. 80.

CHARITAET-MEESTERS generael, ende hunne jurisdictie, art. 23.

CHEYNSEN ende servituten uyt te steken, art. 144.

CIVILE zaken worden bedingd in 't collegie. art. 56.

CONCURRENTIE in cas van bankroute, art. 113.

CONFESSIE van criminele, pede ligato, art. 61.

CONQUESTEN ende 't gene daervoor wordt gehouden, art. 242.

- Hoe die gedeyld worden naer het scheyden van het bedde, art 243.

- Niet belastbaer zonder gemeyn consent, art. 244. behoudelyk den man alleen in 't verkryg bekend zynde, art. 244.

- van tweede houwelyk succedeeren voor d'een helft op voor- ende naerkinderen, art. 289. voor d'ander helft op de naerkinderen alleen, art. 289.

- - worden gedeyld in vier partyen, by gebrek van broeders of zusters, of hunne descendenten, art. 293.

CONSIGNATIE of sequestratie te doen van gearresteerde meubelen, art. 78.

- van penningen van innocenten ende geen acht en twintig jaren oud zynde, art. 190.

- van penningen, by gebrek van kwalificatie tot de kwytinge, art. 189.

CONSTITUTIEN van renten en mogen geen ongeoorloofde conditiën behelzen, art. 165.

CONTRACTEN die gepasseerd worden voor schepenen, art. 128, 129 en 130.

- behoorlyk ende ter goeder trouwe gedaen moeten stadgrypen, art. 157.

- van minderjarige zyn nul zonder consent van hunne ouders of momboirs, art. 158.

CONTRACTEN van houwelyk revocabel, art. 245.

- maer niet in prejudicie van eenen derden, art. 245.

CRIMINEELE zaken worden bedingd in 't collegie ende in de vierschare, art. 57.

- zaken gemulcteerd naer stadskeur, art. 69.

D

DEKENS uyt de natiën ende hunnen keus, art. 35.

DEN DOODEN erft den levenden, art. 274.

DESCENDENTEN succedeeren gelyk degene die zy representeeren, art. 294.

DIENAREN of sergeanten des amtpmans, art. 3. worden gesteld by den amptman, art. 3.

- Hunne qualiteyt, commissie, eed, art. 3.

- staen ten bevele des amptmans ende ter judicature van de wet, art. 4.

- en mogen hen niet behelpen met hunne poorterye tegens den prince van het land in zaken hunner officie, art. 223.

E

EED wordt vereyscht in verbindtenissen van pand voor schuld, art. 151.

- van de poorters, art. 208.

ERFELYKE goederen niet gemeyn, behalven de bladinge, art. 238.

ERFPACHTEN ende erfrenten ten behoeve van doode handen, kwytbaer volgens ’t statuut van t jaer 1440, art. 181 .

EVICTIE van den pand voor een gemeyne of gespleten rente, art. 173.

EXECUTIE op indivise goederen, voor actien personeel ende divisibel, art. 112.

- ende beleyden van vonnissen, art. 90.

F

FORME van procedure op haefelyken pand, gegeven metter minnen, art. 160.

- van proclamatie in materie van beleyden, art. 100.

G

GENERALE charitaet-meesters ende hunne jurisdictie, art. 23.

GEARRESTEERDE wordt dag bescheyden ter eerster vergaderinge, art. 74.

- Hoe ende wanneer zy gerelaxeerd worden, art. 77.

- Zyn apprehensibel by gebrek van cautie, art. 84.

GELOVER van waerschap, waertoe verobligeerd, art. 204.

GEVANGENEN ende hunne betichtingen, art. 58 en 59.

- Wanneer relaxabel onder cautie, art. 60.

- Hunne bezwaringe, art. 68.

- Hunne opteekeninge door den cipier, art. 67.

GEVANGENISSE van poorters, art. 66.

- van afgezetene, art. 66.

GOEDEREN verkocht by verreyken ende vertieren, worden gegoed voor schepenen, art. 133

- dezer stads rechte ende het naderschap subject, t' salmen verkocht wordende, blyven elk in hun natuer, art. 230.

GOEDENISSEN tot behoef van kinderen in fraude der crediteuren, zyn nul, art. 146.

GRONDCHEYNS boven eenen ouden schild, hoe te kwyten, art. 185.

GRONDCHEYNSEN aen den prince, onkwytbaer, art. 186.

- Ook die belast zyn met jaergetyden, aelmoessen, etc., art. 186.

GRONDEN van erven niet te transporteeren aen doode handen, dan met octroi, art. 143.

GULDEN en mogen geen ordonnantiën maken zonder consent van de wet, art. 41.

H

HAVE op den pand gebrocht mag den rentheffer doen ruymen, art. 98.

- ende wat daeronder wordt begrepen, art. 249.

- of geld der kinderen moet geëmployeerd worden, art. 270.

HOOFDMEYERYEN ende dorpen onder de jurisdictie van Brussel, art. 6 en 7.

HOUWELYKSCHE voorwaerden affecteeren, ook die voor notaris zyn gepasseerd, art. 251.

- Exceptie in leengoeden, art. 251.

HUERLING niet schuldig, van den rentheffer geëxecuteerd zynde, heeft regres op den proprietaris, art. 96.

HUERLING moet den dag van zyn vertrek insinuëeren aen den rentheffer in cas vanbeleyde, art. 97.

- tacitelyk in nieuwe hure getreden, moet ruymen ten eersten valdage, art. 127.

- moet genieten de dry aerden van het land, art. 127.

HUER executabel uyt kracht van kwitantie, art. 120.

- Hoe die gereguleerd wordt, den propriëtaris erfgenaem zynde van den tochtenaer, art. 122.

- Hoe, in cas hy geen erfgenaem en is, art. 123.

HURINGE gaet voor koop, art. 116.

- en wordt niet gebroken door de dood, art. 116.

- behoudelyk in cas van uytwinninge, art. 117.

- of in cas van verkoopinge van den verhuerden pand aen den huerling, art. 118.

HUYZEN ende erven, in cas van adjudicatie aen doode handen, worden gesteld in wereldlyke, art. 103.

HYPOTHEQUE speciale van waerschap geaffecteerd voor de verzwegen kommeren, art. 202.

I

INGEZETENEN zyn die hier jaer ende dag gewoond hebben, art. 225.

J

JAERMERKTEN vry van arresten, 't en zy in geëxcipieerde schulden, art. 89.

K

KINDEREN mogen uyt den broode gezet worden door hunne ouders, ende in wat voegen, art. 267.

- en moeten van hunne ouders niet gealimenteerd worden, genoeg voorzien zynde, art. 268.

- erfgoed niet te belasten noch verkoopen voor d'alimentatie, dan by faute van middelen, art. 268.

- verkrygen ten profyt van hunne ouders, art. 269. uytgenomen in aengestorven, gegeven ende gelegateerde goederen, art. 269.

- worden gesteld uyt de plicht by houwelyk, art. 271.

KINDEREN alhoewel gehouwd, en mogen hun erfgoed niet aliëneeren onder de acht en twintig jaren, zonder overstaen van vier vrienden, art. 271.

- in plicht zynde, en konnen hunne ouders niet belasten by contract of delict, art. 272.

- ende kindskinderen succedeeren hunne ouders by representatie, art. 275.

- by hun gebrek, de naeste vrienden staeksgewyze, art. 275.

- uytgenomen in leenen ende andere, daerin gesuccedeerd wordt naer leenende bankenrecht, art. 276.

- mogen abstineeren van de successie hunner ouders, art. 279.

- het sterfhuys simpelyk aenveerdende, zyn gehouden in de schulden, art. 280. willende succedeeren met d'andere, moeten inbrengen dat zy van hunne ouders genoten hebben, art. 283.

- mogen by d'ouders gebeneficieerd worden, mits daermede scheydende uyt het sterfhuys, art. 282. succedeeren hoofdegelyk in de proprieteyt van d'erfgoeden hunner ouders, art. 287.

- item, by 't scheyden van 't bedde, in de proprieteyt van de helft der conquesten, art. 287. ende in d'ander helft de voor- ende naerkinderen hoofdegelyk, art. 287. deficieerende, succedeeren de naeste vrienden des eersten aflyvigen, art. 290.

- behoudelyk den langstlevende zyne tocht, art. 290.

- van verscheyden bedde, den aflyvigen even naer bestaende, succedeeren hoofdegelyk by representatie, art. 298.

- behoudelyk in struykgoederen, art. 298.

- van onwettig bedde en succedeeren niet, art. 302. maer mag hun gelegateerd worden tot alimentatie, art. 302.

- van bastaerden en succedeeren hun maegschap niet van wettigen bedde, art 303.

- in de plicht ende momboirye, mogen testeeren, art. 309.

- te weten, de knechtjens tot hunne veertien ende de meyskens tot hunne twaelf jaren, art. 309.

KINDSKINDEREN in de plicht van vader of moeder, moeten inbrengen de giften hun gedaen by hunne grootouders, art. 285.

- maer niet wezende buyten de plicht, art. 286.

- 't en ware d'ouders voor de kinderen sterven, art. 286.

KLERK van den bloede staet ten keuze des amptmans, art. 2.

- doet eed in de rekenkamer, art. 2.

KOOPER geniet al dat nagel- muer ende aerdvast is, art. 149.

KOOPERS op last van renten zyn van den koop ontslagen mits dien abandonneerende, art. 170.

KOOPLIEDEN, in active schulden, zyn geloofd op hunnen boek ende eed, art. 159.

KWITTANCIE van dry vervolgende jaren, art. 174.

KWYTBAERHEYD van erf- ende lyfrenten, art. 163.

KWYTINGE van bezette renten gereguleerd volgens 't placcaet van 't jaer 1601, art. 178.

- van renten verkregen voor Sint-Jansmisse 1424, art. 180

- van renten verkregen sedert Sint-Jans 1424 tot 1436 ende daernaer, art. 180.

- van renten op elks anders goederen van man ende vrouwe, is conquest, art. 248.

L

LAKENGULDE, art. 17.

- heeft eenen deken ende vier achten uyt de geslachten, art. 17 en 18.

- Item, eenen deken ende vier achten uyt de natien, art. 17 en 18.

- Hunnen keus ende jurisdictie, art. 17, 18 en 51.

LANDCHARTER niet geachtervolgd nopende de kerkgeboden, ten respecte van goeden dezer stads rechten subject, art. 228.

LANGSTLEVENDE van man ende vrouwe is erfgenaem mobiliair ende necessair van den eersten aflyvigen, art. 249 en 250.

- heeft de tocht in de goederen des eersten aflyvigen, art. 252.

- behoudelyk van goederen te voren noch eens betocht, art. 253.

LEENINGE van geld niet te doen op pand om profyt, art. 156.

LIEUTENANT van den amptman ende zyne functie, art. 5.

- Zyn officie in 't stuk der policie, art. 8.

- in het stuk van arresten ende dagementen, art. 10.

- in het stuk van executien van vonnissen, art. 9.

LYFRENTEN worden geconfereerd gelyk zy gekocht zyn, art. 284.

- mag men bezetten op have, op borge, ende onder generale verbindtenisse, art. 162.

M

MAN is momboir zyner huysvrouwe, art. 231.

- ende vrouwe mogen malkander by testament begiften ende erfgenamen maken, art. 241.

- behoudelyk de legitime aen hunne kinderen, art. 241.

MAN ende vrouwe en mogen niet disponeeren in fraude van de crediteuren, art. 246.

MANIERE van beleyden voor gewezen vonnissen, art. 105.

MEERERS rechten t'observeeren, art. 193.

MEUBELEN. Hoe die gearresteerd worden, art. 76.

- gearresteerd zynde hoe gesequestreerd, art. 78.

- ende hoe gerelaxeerd, art. 77.

- en kan men niet verbinden of transporteeren, dan by overleveringe, art. 152.

- ten houwelyk ingebrocht ende t' samen verkregen, zyn gemeyn, art. 237.

- doch ter dispositie van den man gedurende het houwelyk, art. 237.

- behoudelyk dat het geschiede ter goeder trouwe, art. 237.

- en konnen by testament niet weggemaekt worden in prejudicie der langstlevende, art. 240.

MINDERJARIGE kinderen zyn in de plicht hunner ouders, art. 266.

MOMBOIRYE wordt gereguleerd volgens 't statuut der overmomboiren, art. 273.

NADERSCHAP onder Brussel niet geadmitteerd dan van onkwytbare cheynsen in geld, art. 191 en 226.

- valt in goederen alhier eerst gegoed, ende daernaer daer naderschap plaetse heeft, art. 229.

- maer niet als de goedenisse hier gecontinueerd wordt, art. 229.

O

OFFICIEREN moeten instaen, in cas van weygeringe, voor de gearresteerde persoonen ende goederen, art. 81.

ONKWYTBAREN grondcheyns van eenen ouden schild, of daeronder, mag men behouden, art. 183.

- niet te kwyten dan met consent van den grondheere, art. 184.

- mag geconstitueerd worden op gronden van erven, art. 187.

- verkocht wordende, calengierbaer by den proprietaris van den grond, art. 191.

OOMEN succedeeren staeksgewyze, by gebrek van broeders of zusters ende hunne descendenten, art. 299.

OPINIEN van het derde lid of natien, hoe die gemaekt ende overgebrocht worden, art. 38.

OPTIE of keus, competeerende een brusselsche weduwe, lest maegd ten houwelyk gekomen zynde, art. 245.

ORDONNANTIE op de cessie, art. 115.

ORDE van excussie ten regarde van erfgenamen, art. 111.

- van preferentie in geprivilegiëerde schulden, art. 114.

OUDERS en mogen geen liefkinderen maken, art. 281.

- mogen derogeeren by testament ende andersins, aen bankenrecht, art. 277.

- mogen eenige van de kinderen beneficieeren, om daermede uyt het sterfhuys te scheyden, art. 282.

- behoudelyk de legitime aen d'ander kinderen, art. 282.

OVERMOMBOIREN ende hunne jurisdictie, art. 20 en 53.

PAND, die beleyd is, staet ledig twelf weken voor de proclamatie, art. 100.

- Hoe hy moet geoefend worden gedurende de grond-procedure, art. 101.

- Hoe hy geadjudiceerd wordt, art. 102.

- van oude renten niet vindbaer zynde, eenen anderen te stellen, art. 171.

PANDEN specialyk verbonden voor waerschap, niet t'aliëneeren dan op den last van 't zelve, art. 200

PATERNA PATERNIS, MATERNA MATERNIS, art 291.

PENNINGEN van innocenten ende [van] geen acht en twintig jaren oud zynde, niet te lichten dan ten overstaen van vier vrienden ende magen, art. 190.

PEYSMAKERS ende hunnen keus, art. 19.

- hunne jurisdictie, art. 52.

POORTERS niet crimineelyk apprehensibel dan by voorgaende informatie, art. 64 en 214.

- niet te pynigen dan met vonnis, art. 62.

- niet arrestabel in deze stad voor rouwe actien, dan by latitatie, fuge of gebrek van goederen, art, 86, 213 en 222.

- In poorters huyzen niemand te vangen, dan met assistentie van schepenen, art. 65.

- Plaetse van hun gevangenisse, art. 66.

- admissibel tot alle ambachten, uytgenomen dat van de vleeschhouwers, art. 207.

- Privilegiën ende exemptiën, art. 207.

- worden ook genoten by die van de zeven geslachten, art. 210.

POORTERS moeten hebben den ouderdom van vyftien jaren, art 208.

- Eed, art. 208.

- een jaer absent, en verliest zyn poorterye niet, art. 212.

- niet tractabel buyten recht, art. 213.

- worden uytgeschreven by ontslagbrieven in cas van arrest, art. 215.

- die gevangen zyn, over te leveren aen den amptman by de smalre heeren, art. 215.

- t en waer over criem of calengie gedaen voor de poorterye, art. 217.

- of wel dat zy aen hunne poorterye gerenuntieerd hadden, art. 218.

- mogen beschryven ten platten lande, art. 219.

- mogen arresteeren alle persoonen geen poorters of ingezetenen zynde, art. 220.

- en mogen malkanderen niet actionneeren in personalibus, dan voor wethouderen, art. 221.

- dragende 't officie van wethouderen, behouden hunne poorterye, art. 224.

POORTERYE wordt verkregen by geboorte of by koop, art. 206.

PONDPENNINGEN de stad competeerende, art. 135.

PRESCRIPTIE en loopt niet tegen den propriëtaris gedurende de tocht, art. 264.

- van actien, art. 305.

- In prescriptien wordt gevolgd het statuut van den lesten april 1432, art. 305.

PRINCE succedeert by faute van maegschap, art. 292.

PROCEDURE in materie van arrest, art. 75.

- in 't beleyden ende evinceeren van panden, art. 99.

- van beleydinge en duert maer een jaer, art. 108.

- op meubelen voor verloopen lyfrenten, art. 110.

PROCLAMATIEN noodig in verkoopingen by verreyken ende vertieren, ten platten lande, daer naderschap valt, art. 228.

PROPOSITIEN aen de dry stadsleden, art. 32.

- worden schriftelyk geleverd aen 't derde lid, art. 36.

- worden gecommuniceerd aen den achterraed, art. 37.

PROPRIETARIS heeft recht zoo op den huerling als op den bezitter van zynen pand, art. 119

PROPRIETEYT ende tocht moeten t'samen vergaderd zyn in cas van aliënatie, art. 265.

R

RECHT van issuë de stad competeerende, art. 137.

- van den kooper, in cas van verzwyg des verkoopers, art. 145.

RELIGIEUSEN geprofest en succedeeren niet, art. 301.

REMPLOY van gekweten renten in tocht bezeten, art. 188.

RENTEN mogen geconstitueerd worden by lotinge op alle de goederen der condividenten, art. 131.

- niet splytbaer zonder consent van den rentheffer, art. 172.

- niet reëel, dan die voor hof ende heere bezet zyn, art. 176.

- bekend by obligatiën, te bezetten of het capitael te restitueeren, art. 177.

- gehouden voor onkwytbaer, de brieven geene kwytinge medebrengende, art. 179.

- geconstitueerd in vergeldinge van koop van huyzen, art. 182.

- onder den geoorloofden prys zyn van onweerde, art. 164.

- bezet op diversche panden, smilten naer advenant 't deel den rentheffer op dezelve competeerende, art. 192.

- bezet op de stad ende vaert, in cas van transport, zyn calengierbaer by de rent-meesters, art. 228.

RENTHEFFER heeft twee actien: reëel ende personeel, art. 94 en 167.

- in cas van verzwyg of sufficiëntie, wordt geëxecuteerd uyt kracht van waerschap, art. 168.

- mag den huerling executeeren voor de hure van zynen pand, art. 95.

- niet toekomende met den aengewezen pand, stelt dien te koope, art. 104.

- heeft, voor 't gebrek, verhael op den gelover, art. 104.

RENTMEESTERS van de stad, ende hun bewin, art. 26, 27, 28 en 29.

REPRESENTATIE van kinderen heeft plaetse in infinitum, art. 278.

S

SCHEPENEN moeten zyn buyten dienst van den prince of smalre heeren, art. 24.

SECRETARISSEN en mogen niet passeeren by gebrek van qualificatie, art. 139.

SEQUESTRATIE van gearresteerde meubelen, art. 78.

SERVITUTEN ende cheynsen uyt te steken, art. 144.

SOMMATIE gaet voor executie, art. 92.

- onnoodig in cas van voorvluchtigheyd of versteek van goederen, art. 93.

STADS dry leden, art. 31, 32, 33 en 34.

SUBALTERNE banken doen eed aen den overborgemeester of schepenen, art. 22.

SUCCESSIE van conquesten, art. 293.

- in cas van uytstervinge van een bedde, art. 297.

- cesseert by contrarie dispositie, art. 304.

T

TACITE reconductie of herhuringe, art. 127.

TERMYN van verhuringe van goederen in tocht bezeten, art. 121.

TESTAMENTEN geven recht reëel, zonder nieuwe passeeringe voor hof ende heere, art. 308.

TESTEEREN mag een ieder dien 't zelve naer recht niet en is verboden, art. 307.

- ook partim testatus, partim intestatus, art. 310.

TITEL ende natuer van goederen t' onderzoeken voor de passeeringe, art. 138.

TOCHT competeert den langstlevende in de goederen des eerstaflyvigen, art. 252.

- behoudelyk van goederen.nog eens betocht, art. 253.

- ende propriëteyt moeten vergaderd zyn in cas van aliënatie, art. 265.

TOCHTENAER moet betalen de rente op de betochte goederen uytgaende, art. 254.

- in gebrek blyvende van de renten op de betochte goederen te betalen, mag den

- propriëtaris de betalinge doen ende op den tochtenaer verhalen, art. 255.

- moet het goed houden in goeden rekke, art. 256.

- hoe ende wanneer hy mag nieuwe werken maken, art. 256.

- wat soorten van boomen hy mag afhouwen, art. 257.

- en mag geen vyvers visschen buyten saisoen, art. 258.

- in 't verhuren moet volgen de art. 121 ende 122 van de costumen, art. 260.

- wanneer aen zyne erfgenamen volgen de gevelde vruchten, art. 126.

TORTURE wordt gedaen in presentie van schepenen, art. 63.

V

VERBINDTENISSEN van erfgoederen niet te doen zonder speciale hypotheque, art. 161.

VERHUERDE huyzen te houden in behoorlyken staet, art. 124.

- niet voorts te verhuren tot andere neiringen, art. 125.

- niet te veranderen of iet aen te breken, art. 126.

VERKOOPER niet gehouden goed te doen 't verkocht goed, zonder gelofte van waerschap, art. 147.

- op hem genomen hebbende d'achterstellen, moet dezelve goed doen tot den lesten valdag, art. 148.

VERKOOPINGE by verreyken ende vertieren, art. 106.

VERZWYG van kommeren ende gebrek wordt verhaeld by executie op de verobligeerde panden, art. 169.

VISCH op savoiren wordt gehouden voor have, art. 263.

VLEESCHHOUWERS moeten zyn van den bloede, art. 207.

VRIENDEN ende magen moeten staen over aliënatiën van degene die geen acht en twintig jaren oud en zyn, art. 140.

VONNISSEN overjaerd moeten verklaerd worden executoriael, art. 109.

VOORWAERDEN in de brieven doen cesseeren 's lands recht, art. 150.

VROUWEN geenen koophandel doende, niet arrestabel, art. 87.

- gehouwd zynde, zyn ongequalificeerd om in recht te staen, art. 232.

- worden daertoe geauthoriseerd, den man negligent zynde in haer te verantwoorden, art. 233.

- en zyn niet executabel, 't en zy des mans goeden geproefd zyn, art. 234.

- en kunnen haer niet verobligeeren zonder consent van den man, art. 235.

- behoudelyk in schulden van 't huyshouden, art. 235.

- koophandel doende, mogen haer obligeeren rakende hare neiringe, art. 236.

- en kunnen hare goeden niet belasten zonder consent van haren man, art. 239.

- t en waer by uytersten wille, art. 239.

- ende mans mogen malkanderen by testament begiften ende erfgenaem maken, art. 241.

- behoudelyk de legitime aen hunne kinderen, art. 241.

- en hebben geene preferentie van dotale of ingebrochte goederen, art. 247.

VRYDAGS te merkt komende, niet arrestabel, art. 88.

VYVER- of boschhure, verschenen voor de dood des tochtenaers, volgt zyne erfgenamen, art. 262.

WAERDEERDERS ende keurmeesters, ende hun ampt, art. 30.

WAERSCHAP geloofd door de momboiren, obligeert de weezen, art. 166.

- van Brussel, art. 194.

- waerop gefondeerd, art. 195.

- wordt geexecuteerd op alle de goederen des gelovers ten platten lande binnen Braband, art. 196 en 199.

- wordt geloofd by den amptman in verkoopingen by verreyken ende vertieren, art. 197.

- wordt geprefereerd aen personeele schulden, art. 198.

WAERSCHAP affecteert de goeden des gelovers, art. 198.

- en wordt niet geprescribeerd, art. 199.

- geloofd zonder speciale verbindtenisse van panden, en affecteert niet dan naer het beleyd, art. 2O1.

- promptelyk executabel in cas van gebrek, art. 203.

- zonder speciale verbindtenisse wordt geacquireerd met den pand, zonder byzonder transport, art. 205.

- maer niet in cas van speciale verbindtenisse, art. 205.

WEDUWE kan haeren keus renuntieeren onder eed, art. 245.

WEEZEN en zyn niet arrestabel, art. 87.

WETHOUDEREN uyt de zeven geslachten, art. 11.

- worden by den prince gesteld, art. 12.

- Hunne jurisdictie over gods- ende geesthuyzen, art. 21.

- Hunne jaerlyksche vernieuwinge, art. 13.

- Hunne surrogatien in de plaetse van den afstervende, art. 15.

- uyt de negen natiën, ende hunne vernieuwinge, art. 14.

- Hunne surrogatie in plaetse van den afstervende, art. 16.

- ende hunne subalterne, moeten zyn Brabanders ende van wettigen bedde, art. 25.

- Hunne jurisdictie in 't maken van statuten ende ordonnantien, art. 39.

- Hunne jurisdictie neffens die van de lakengulde, art. 40.

- Hunne judicature over poorters, art. 42.

- Over d'ordonnantiën van den prince, arresten, etc., art. 43.

- Over goedenissen voor hen gepasseerd, art. 44.

- Over buytenpoorters, art. 45.

- Over d'afgezetene, nopende de gelofte voor poorters gedaen, art. 46.

- Over geprivilegieerde persoonen in zake van huyshure, bodeloon, art. 50.

- Over passeeringe voor hen gedaen, art. 91.

Z

ZAKEN die bedingd worden by procureurs, art. 55.

Voetnoten

1. Lees ingezetenen zoals in de editie van 1689
2. Lees van keuren ende breucken zoals in de editie van 1657
3. Lees den overlevende zoals in alle andere edities