Den Spyeghel der Salicheyt van Elckerlijc

Den Spyeghel der Salicheyt van Elckerlijc

Den Spyeghel der Salicheyt van Elckerlijc

Auteur Petrus Dorlandus
Genre(s) Moraliteit
Brontaal Middelnederlands
Datering 15e eeuw
Bron Project Laurens Jz Coster
Auteursrecht Publiek domein
Logo Wikipedia
Logo Wikipedia
Meer over Den Spyeghel der Salicheyt van Elckerlijc op Wikipedia

Hoe dat elckerlijc mensche wert ghedacht Gode rekeninghe te doen

Hier beghint een schoon boecxken, ghemaect in den maniere van eenen speele ofte esbatemente op elckerlijc mensche, ende indem eersten spreect God almachtig aldus:


God

Ick sie boven uut mijn throne

Dat al dat is int smenschen persone,

Leeft uut vresen, onbekent.

Oec sie ic tvolc also verblent

In sonden, si en kennen mi niet voer God.

Opten aertschen scat sijn si versot.

Dien hebben si voer Gode vercoren,

Ende mi vergheten, die hier te voren

Die doot hebben geleden doer tsmenschen profijt.

Och hovaerdie, ghiericheyt ende nijt,

Metten zeven dootsonden vermoghen,

Hoe sidi ter werelt nu voert ghetoghen!

Want mits den zeven dootsonden gemeen

Es op ghedaen, des ick in ween

Ben seker met alder hemelscher scaren.

Dye zeven duechden, dye machtich waren,

Sijn alle verdreven ende verjaecht;

Want donnosel heeft mij seer gheclaecht,

Elckerlijc leeft nu buyten sorghen;

Nochtan en weten si ghenen morghen,

Ick sie wel: hoe ic tvolc meer spare,

Hoet meer arghert van jare te jare.

Al dat op wast arghert voert.

Daer om wil ic nu, als behoert,

Rekenninghe van Elckerlijc ontfaen.

Want liet ic dye werelt dus langhe staen

In desen leven, in deser tempeesten,

Tvolck souden werden argher dan beesten,

Ende souden noch deen den anderen eten,

Mijn pure ghelove is al vergheten,

Dat ic hem selve gheboot te houden;

Het cranct, het dwijnt, het staet te couden,

Daer ic so minlijc om sterf die doot,

Ontsculdich, onder bedwanc oft noot,

Om dat ick hoepte, dat si bi desen

Mijnder eewigher gloriën ghebrukich souden wesen,

Daer ickse seer toe hadde vercoren.

Nu vinde ick dattet als is verloren

Dat icse so costelic hadde ghemeent.

Hoe menich goet ic hem vry heb verleent

Uut mijnder ontfermherticheydens tresoor,

Dat hem recht toe hoort; nochtans sijnse soe door

Ende verblent int aertse goet,

Als dat justicie wercken moet

Aen Elckerlijc, die leeft zo onvervaert.

Daer sidi, mijn Doot, die niemant en spaert!

Coemt hier! hoort wat ic u sal vermonden


DIE DOOT

Tuwen beveele in allen stonden,

Almachtich God! Segt u beheet.


GOD SPREECT

Gaet hene tot Elckerlijc ghereet,

Ende segt hem van mijnen twegen saen,

Dat hi een pelgrimagie moet gaen

Die niemant ter werelt en mach verbi,

Ende dat hi rekeninghe come doen mi

Sonder vertrec; dat mijn gebot.


DIE DOOT

Het wert ghedaen, almachtich God.

Ick wil ter werelt gaen regneren.

Oeck sal ic rasschelijc, sonder cesseren,

Tot Elckerlijc gaen; hi leeft so beestelic

Buten Gods vreese ende alte vleeselick.

Voer God aenbidt hi deertse goet,

Daer hy deeuwighe vreuchde om derven moet.

Daer wil ic tot hem gaen met snellen keere.


DIE DOOT

Hi coemt hier gaende; help, God Heere!

Hoe luttel vermoet hi op mijn comen!

Ay, Elckerlijc, u wert saen benomen

Dat ghi houden waent seer vast.

Ghi sult staen tot swaren last

Voor Gode almachtich ende buten seghe.

Elckerlijc, waer sidi op weghe

Dus moey? Hebdi al Gods vergheten?


ELCKERLIJC

Waerbi vraechdijs?


DIE DOOT

Dit suldi wel weten,

Wilt na mi hooren te deesen stonden.

Naerstich bin ic aen u ghesonden

Van Gode uut des hemels pleyn.


ELCKERLIJC

Aen my ghesonden?


DIE DOOT

Jae ick, certeyn!

Al hebdi Sijns vergheten, alst blijct

Hi peynst wel om u in Sijn rijck,

Alsoe ick u sal voer oghen legghen.


ELCKERLIJC

Wat begheert God van my?


DIE DOOT

Dat sal ick di segghen:

Rekenninghe wil Hi van u ontfaen

Sonder eenich verdrach.


ELCKERLIJC

Hoe sal ic dat verstaen?

Rekeninghe? wat salt bedieden?


DIE DOOT

Al ghevet u vreemt, het moet ghescieden.

Oec moetti aen nemen sonder verdrach

Een pelgrimagie, die niemant en mach

Weder keeren in gheender manieren.

Brengt u ghescriften ende u pampieren

Met u, ende oversietse bedachtich,

Want ghi moet voer God almachtich

Rekeninghe doen, des seker sijt,

Ende hoe ghi bestaet hebt uwen tijt,

Van uwen wercken, goet ende quaet.

Oeck en hoort hier gheen verlaet

Van dien; alsnu het moet ghescien.


ELCKERLIJC

Daer op ben ic nu al qualic versien,

Rekeninghe te doen, voer Gode bloot,

Wie bistu bode?


DIE DOOT

Ick ben die Doot.

Elckerlijc sal bij Gods beveele rekeninghe doen mi.


ELCKERLIJC

Och, Doot, sidi mi soe bi,

Als icker alder minst op moede,

Doot, wildi van mi hebben goede?

Duysent pont sal ic u gheven,

Op dat ic behouden mach mijn leven

Ende doet mi een verdrach van desen.


DIE DOOT

Elckerlijc, dat en mach niet wesen.

Ick en aensie goet, schat noch have;

Paeus, hertoghe, coninc noch grave

En spare ic niet nae Gods ghebieden.

Waer ic met schatte te vermieden,

Ick creghe wel alder werelt goet.

Nu houtet al met mi den voet.

Oec en gheve ic uutstel noch verdrach.


ELCKERLIJC

Allendich, arm katijf, o wach!

Nu en weet ick mijns selfs ghenen raet

Van rekeninghe te doen: mijn staet

Es so verwerret ende so beslet,

Ic en sier gheen mouwen toe gheset;

So is mijn herte om desen in vaer,

Och mocht ic noch leve twaelf jaer,

So soudic mijn ghescrifte exponeren

Ende oversien; wilt doch cesseren

Als nu, lieve Doot, van wraken,

Tot dat ic versien bin op die saken.

Dat bid ic u doet Gods ontfermen.


DIE DOOT

U en mach baten smeken of kermen.

Dus siet wat u staet te geghinnen.


ELCKERLIJC

Lieve Doot, één sake doet mi bekinnen:

Al yst dat ic dese vaert moet aengaen,

Soudic niet moghen wederkeeren saen,

Als ic mijn rekeninghe hadde ghestelt?


DIE DOOT

Neen ghi, nemmermeer!


ELCKERLIJC

Almoghende Gods ghewelt!

Wilt mijns ontfermen in deser noot!

En soudic niemant, cleyn noch groot,

Daer moghen leyden, had ict te doene?


DIE DOOT

Jae ghi, waer yemant so koene

Dat hi die vaert niet u bestonde.

Spoet u, want God, die alle gronde

Doersiet met Sinen godlijken oghen,

Begheert dat ghi voer Hem coemt toghen

U rekenninghe van dat ghi hebt bedreven.

Wat meendi, dat u hier is ghegheven

Tleven op daerde ende tijtlijc goet?


ELCKERLIJC

Ay lazen, dat waendick!


DIE DOOT

Hoe sidi aldus onvroet,

Elckerlijc, daer ghi hebt vijf sinnen,

Dat ghi soe onsuver sijt van binnen

Ende ic so haestelijc come onversien.


ELCKERLIJC

Allendich katijf! waer sal ic vlien,

Dat ic af quame deser groter sorghen.

Lieve Doot, verdraghet mi tot morghen,

Dat ic mi bespreken mach van desen.


DIE DOOT

Dat en wil ic niet consenterende wesen,

Noch en doe icx niet in gheender tijt;

Ick slae den sulcken ter stont int crijt,

Sonder voer raet, met éénen slach.

Aldus bereyt u in desen dach.

Ick wil uut uwen oghen vertrecken.

Siet dat ghi u naerstelic gaet betrecken

Te segghen: nu coemt den dach

Die Elckerlijc niet voer bi en mach.


ELCKERLIJC

Ay, Elckerlijc, wat dede ic ye gheboren!

Ick sie mijn leven al verloren,

Nu ic doen moet dese langhe vaert,

Daer ic so qualic teghen ben bewaert.

Ic en hebbe noyt goet bedreven:

Aldus heb ic seer luttel ghescreven.

Hoe sal ic mi excuseren int claer?

Ey lacen, ic woude dat ic nu niet en waer!

Dat waer mijnder sielen groot toeverlaet.

Waer mach ic nu soecken troost of raet?

God die Heere, die alle dinc voersiet,

Dat ic veel claghe, ten helpt nit.

Den tijt gaet verre, tes nae noene.

Ay lasen, wat staet mi nu te doene!

Wien mocht ic claghen dese sake?

Laet sien, oft ic mijn Gheselscap sprake

Ende leyde hem te voren om mede te gane.

Soudt hijt mi ontseggen? neen hi, ick wane:

Wi hebben ter werelt in onsen daghen

So groten vrientscap tsamen gedraghen;

Want ic betrou hem alder duecht,

Ick sien; des ben ic rechts verhuecht.

Oec wil ic hem toe spreken sonder verdrach.

. Goeden dach, Gheselscap!


GHESELSCAP

Elckerlijc, goeden dach

Moet u Gode gheven ende ghesonde!

Hoe siedi dus deerlic doet mi orconde:

Hebdi yet sonderlings dat u let?


ELCKERLIJC

Jae ick, Gheselscap.


GHESELSCAP

Achermen, hoe side dus ontset?

Lieve Elckerlijc, ontdectmi uwen noot.

Ic blive u bi tot in die doot,

Op goet gheselscap ende trou gesworen!


ELCKERLIJC

O ghi segt wel, Gheselscap. Want tes verloren!


GHESELSCAP

Ick moet al weten u druc, u lijden.

Een mensche mocht druc uut u snijden!

Waer u mesdaen, ic helpt u wreken,

Al soudicker bliven doot ghesteken

Ende ict wiste te voren claer!


ELCKERLIJC

Danc hebt, Gheselscap.


GHESELSCAP


Ghenen danck een haer.

Daer by segt mi u doghen.


ELCKERLIJC

Gheselle, oft ick u leyde voer oghen

Ende u dien last viel te swaer,

Dan soude ic mi meer bedroeven daer.

Maer ghi segt wel, God moets u lonen.


GHESELSCAP

Way, ic meynet, al sonder honen.


ELCKERLIJC

Ic en vant noyt anders aen u dan trouwe.


GHESELSCAP

So en suldi oeck nemmermeer!


ELCKERLIJC

God loons u ende ons Vrouwe!

Gheselle, ghi hebt mi wat verhaecht.


GHESELSCAP

Elckerlijc, en sijt niet versaecht.

Ick gae met u, al waert in die helle.


ELCKERLIJC

Ghi spreect als een gheselle.

Ic sal u dancken, als ic best kan.


GHESELSCAP

Daer en is gheen dancken an.

Diet niet en dade in wercken aenschijn,

Hi en waer niet waert gheselle te sijn.

Daer om wilt mi uwen last ontdecken

Als ghetrouwe vrient.


ELCKERLIJC

Ick salt u vertrecken

Hier nu seker, al sonder veysen.

Mi es bevolen, dat ic moet reysen

Een grote vaert, hardt ende stranghe.

Oec moet ic rekenninghe doen bi bedwanghe

Voer den hoochsten Coninck almachtich.

Nu bid ic u, dat ghi sijt bedachtich

Mede te gaen, so ghi hebt beloeft.


GHESELSCAP

Dat wel blikelijc . . .

Die ghelofte houdic van waerden.

Mer soudic sulcken reyse aenvaerden

Om beden wille, mi souts verdrieten;

Ic soude van deser gheruchte verscieten.

Mer doch willen wi dbeste doen

Ende ons beraden.


ELCKERLIJC

Och hoort doch dit sermoen!

Seydi mi niet, had icx noot,

Mede te gaen tot in die doot

Oft in die helle, had ict begaert?


GHESELSCAP

Dat soudic seker, maer sulc ghevaert

Es uut ghesteken, plat metten ronsten!

Om waer te seggen: of wi die vaert begonsten,

Wanneer souden wij weder comen na desen?


ELCKERLIJC

Daer en is gheen weder keeren.


GHESELSCAP

So en wil icker niet wesen.

Wie heeft u die bootscap ghebracht?


ELCKERLIJC

Helpt, heylighe Gods cracht!

Heeft die Doot gheweest die bode?

Om al dat leven macht van Gode

En ghinc icker niet, mocht icx voerbi.


ELCKERLIJC

Ghi seydet nochtans toe.


GHESELSCAP

Dat kenne ik vry.

Waert te drincken een goet ghelaghe,

Ick ghinc met u totten daghe,

Oft waert ter kermissen buten der stede,

Oft daer die schone vrouwen waren.


ELCKERLIJC

Daer ghingdi wel mede.

Waert altoos met ghenuechten te gaen, soe waerdi bereet.


GHESELSCAP

Hier en wil ic niet mede, God weet!

Maer woudi pelgrimagie gaen,

Oft woudi yemant doot slaen,

Ic hulpen ontslippen tot in die broock ende oec cloven ontween.


ELCKERLIJC

Och dat is een sober bescheen!

Gheselle, ghi wilt anders dan ick alst noot is.

Gheselle, peyst om trouwe die groot is,

Die wi deen den anderen over menich jaer

Beloeft hebben.


GHESELSCAP

Trou hier, trou daer!

Ic en wilder niet aen, daer mede gesloten


ELCKERLIJC

Noch bid ic, en hadt u niet verdroten,

Doet mi uut gheleye, maect mi moet,

Tot voer die poerte.


GHESELSCAP

Tjacob! ic en sal niet éénen voet.

Mer haddi ter werelt noch ghebleven,

Ick en hadde u nemmermeer begheven,

Nu moet u Ons Lieve Here gheleyden.

Ick wil van u scheyden.


ELCKERLIJC

Es dat ghescheyden

Sonder omsien? Ay lazen, jaet!

Nu sien ic wel, tes cranc toeverlaet,

Tgheselscap, alst coemt ter noot.

Mer waer ic noch in weelden groot,

So soudtmen met mi lachen alteenen.

Met lazen! men wilt met mi niet weenen.

Men seit: in voerspoet vintmen vrient,

Die ter noot niet zeer en dient.

Een ander hem castie bi desen.

Waer wil ic nu troost soeckende wesen?

Ic weet wel: aen mijn Vrient ende Maghe.

Dien wil ic minen noot gaen claghen.

Al is mi mijn Gheselscap af ghegaen,

Si moeten mi doch ter noot bi staen.

Want men doet int ghemeen ghewach,

Dattet bloet cruypet, daert niet wel gaen en mach.

Ic sal besoecken, op dat ic leve.

Waer sidi, vrienden ende maghe?


MAGHE

Hier zijn wi, neve,

Tuwen ghebode, stout ende koene.


NEVE

Elckerlijc, hebdi ons te doene,

Dat segt ons vry.


MAGHE

Ja, sonder verlaet.

Wi zijn tuwen besten, wat ghi bestaet.

Al woudi yemant doot slaen,

Wi helpen u daer toe.


NEVE

Want het moet alsoe staen,

Salment maechscap te recht orboren.


ELCKERLIJC

God die danc u, mijn vrienden vercoren.

Ick claghe u met droevigher herten mijn gevaernis;

Dat ic ontboden bin, alsoot claer is,

Een verre pelgrimagie te gaen,

Daer nemmermeer en is wederkeeren aen;

Daer moet ic rekenninghe doen, die swaer is,

Voerden Heere, diet al openbaer is.


MAGHE

Waer af moetti rekenninghe doen?


ELCKERLIJC

Van mijnen wercken, om cort sermoen:

Hoe ic hier mijnen tijt heb versleten

Op aertrijc ende met sonden verbeten

Ende wat ic heb bedreven

Den tijt, gheleent ende niet ghegeven.

Hier wilt doch mede gaen, dat u Godt wil lonen,

Ende helpt mijn rekenninghe verschoonen,

So sal te minder werden mijn seer.


MAGHE

Wat! daer mede te gaen!


NEVE

Way, schillet niet meer?

Voerwaer, ick heb een ander gehpeyst.


MAGHE

Ic valle op mijn achterhielen!


NEVE

Ten docht niet gheveyst:

Ic seynder mijnre maerten bli ende vro;

Si gaet gaerne ter feesten!


MAGHE

Ick segghe oeck alsoe

Ick soude verschieten int leste.


ELCKERLIJC

En wildi dan niet mede gaen?


NEVE

En laet niet haersten, beste!

Ten is tot gheente feesten te loopen,

Noch tot gheenre sollen!


ELCKERLIJC

Nu, om een eynde te knopen,

Segt, wildi mede, sonder verlaet?


MAGHE

Neve, ic neme uutstel, dach ende raet

Ende mijn ghenachte tot open tijde.


NEVE

Wi willen ons verblasen.


ELCKERLIJC

Hoe soude ick verbliden?

Wat schoonder woerden mi biet,

Alst coemt ter noot, so eest al niet.

Ay lazen! hoe ist hier ghevaren!


NEVE

Elckerlijc, neve, God moet u bewaren.

Ic en wil niet mede, gheseyt opt plat.

Oec heb ic uutstaende te rekenen wat,

Daer bin ic noch qualic op versien.

Dus blive ic hier.


ELCKERLIJC

Dat mach wel zijn.

Tfy Elckerlijc, hebdi u verlaten

Op u Mage; die hem so vroemlijc vermaten,

Laten u bliven in desen dangier;

Siet; oftmense jaechde van hier!

Ick sie: men spreect wel metten monde,

Buyten der daet, uut geveynsden gronde.

Dan segghen si: neve, ghebreect u yet,

Ic ben tuwen besten. Tes seker nyet.

Ende des ghelijc seyt tGheselscap, doch

Tes al zoringhe ende bedroch.

Die wil, macher hem toe verlaten;

Waer mocht ic mi nu henen saten?

Hier is verloren langhe ghebleven.

Wat vrienden sullen mi nu troost geven?

Daer coemt mi wat nieus inne:

Ic heb aen mijn Goet geleyt grote minne.

Wild mij dat helpen tot mijnen orboren,

So en had ict noch niet al verloren.

Ic heb op hem noch alle mijn troost.

O Heere, diet al sal doemen int Oost,

Wilt u gracie op mi ontsluyten!

Waer sidi, mijn Goet?


TGOET

Ick legghe hier in muten

Versockelt, vermost, als ghi mi siet,

Vertast vervuylt; ic en kan mi niet

Verporren; also ic ben tsamen gesmoert.

Wat wildi mi hebben?


ELCKERLIJC

Coemt rasch hier voert,

Lichtelic, Goet, ende laet u sien.

Ghi moet mi beraden.


TGOET

Wat rade sal u van mi ghescien?

Hebdi ter werelt enich letten,

Dat sal ic u betteren.


ELCKERLIJC

Tes al een ander smette.

Ten is niet ter werelt, wilt mi verstaen.

Ick bin ontboden daer ic moet gaen

Een grote pelgrimagie, sonder verdrach.

Oec moet ic, dat is mij tswaerste gelach,

Rekenninghe doen voerden oversten Heere,

Om dwelc ic troost aen u begheere.

Mits dien dat ic van kintschen tijden

Hadde iin u groot verblijden,

Ende dat mijnen troest al aen u stoet,

So bid ic u, mijn uutvercoren Goet,

Dat ghi met mi gaet sonder cesseren;

Want ghi mocht mi licht voer Gode pureren:

Want Tgoet kan suveren smetten claer.


TGOET

Neen, Elckerlijc, ic mocht u letten daer,

Ic en volghe niemant tot sulcker reisen.

Ende al ghinghe ic mede, wilt peisen,

So soudi mijns te wors hebben grotelic.

Bi redenen; ic salt u segghen blotelijc:

Ic heb zeer u pampier verweert.

Want al u sinnen hebdi verteert

Aen mi; dat mach u leet zijn.

Want u rekenninghe sal onghereet zijn

Voer God almachtich, mits minen scouwen.


ELCKERLIJC

Dat mach mi wel berouwen,

Als ict verantwoerden sal moeten strangelic.

Op, ga wi, mede!


TGOET

Neen, ick bin onbrangelic.

Aldus en volghe ic u niet een twint.


ELCKERLIJC

Ay lazen! ick heb u oeck ghemint

Mijn leefdaghe tot opten tijt van nu.


TGOET

Dat es een eeuwige verdomenis voer u:

Mijn minne es contrrye des hemel staten.

Maer haddi mi gemint bi maten

Ende van mi ghedeylt den armen,

So en dorfstu nu niet karmen,

Noch staen bedroeft, dat u nu swaer is.


ELCKERLIJC

Ay lazen God! ic ken dat waer is.


TGOET

Waendi dat ic u bin?


ELCKERLIJC

Ick hadt ghemeent.


TGOET

Swijcht, ic en bin mer u gheleent

Van Gode; Hy proeft, claer alst is over oghen,

Hoe ghi sult in weelden poghen.

Die menighe blijft bi mi verloren,

Meer dan behouden, weet dat te voren.

Waendi dat ic u sal volgen, Elckerlijc,

Van deser werelt? neen ic, sekerlijc!


ELCKERLIJC

Dat waende ic claerlijc, om dat ic u oyt hadde so lief.


TGOET

Daer om: tGoet kenne ic der sielen dief.

Als ghi nu van hier zijt, dat en mach niet lieghen,

Soe wil ic eenen anderen bedrieghen,

Ghelijc ic dede voer uwen tijt.


ELCKERLIJC

Och, valsche Goet, vermaledijt!

Hoe hebdi mi in u net bevaen,

Verrader Gods.


TGOET

Ghi hebt dat al u selven ghedaen,

Dat mi lief es te deser tijt.

Ic moet daer om lachen!


ELCKERLIJC

Sidi dies verblijt,

Om dat ghi mi van Gode hebt beroeft?

Hi is sot, die enich goet gheloeft.

Dat mach ic, Elckerlijc, wel beclaghen.

En wildi dan niet mede?


TGOET

Ey seker, neen ick!


ELCKERLIJC

Och, wien sal ict dan ghewaghen

Mede te gaen in desen groten last?

Eerst had ic op mijn Gheselscap ghepast;

Die seydt mi schoen toe menichfout,

Mer achter na sloech hi mi niet hout.

Daer vandic dattet al was bedroch.

Doen ghinc ic tot minen Maghen noch;

Die seydent mi toe, claer als ghelas.

Ten eynden vandic als ghedwas.

Doen wert ic dencken op mijn goet,

Daer ic aen leyde minen moet.

Dat en gaf mi troest noch raet

Dan dattet Goet in verdoemenis staet.

Dies ic mi selven wel mach bespuwen.

Tfy Elckerlijc, u mach wel gruwen!

Hoe deerlic mach ic u versmaden!

Heere God, wie sal mi nu beraden,

Daer ic noch bi werde verhuecht?

Niemant bat dan mijn Duecht.

Maer lazen! si is so teer van leden;

Ic meen, si niet connen en sou vander steden.

Och, en sal ic haer nyet toe doren spreken an?

Wil ic? neen ick; ick sal nochtan.

Tvare alst mach, ic met er henen,

Waer sidi, Mijn Duecht?


DUECHT

Ick ligghe hier al verdwenen

Te bedde, vercrepelt ende al ontset.

Ick en kan gheroeren niet een let,

So hebdi mi ghevoecht mit uwen misdaden.

Wat is u ghelieven?


ELCKERLIJC

Ghi moet mi beraden,

Want icx noot heb, tot mijnder vromen.


DUECHT

Elckerlijc, ic heb wel vernomen,

Dat ghi ter rekenninghe sijt ghedacht

Voer den oversten Heere.


ELCKERLIJC

Och, dat si u gheclaecht.

Ic come u bidden uuttermaten,

Dat ghi daer met mi gaet.


DUECHT

Al mocht mi al die werelt baten,

Ick en konst niet alleen ghestaen.


ELCKERLIJC

Ay lazen, sidi so cranck?


DUECHT

Dat hebdi mi al ghedaen.

Haddi mi volcomelijc ghevoecht,

Ic sou u rekenninghe, die nu onreyn is,

Gesuvert hebben, des u siel in weyn is.

Siet u ghescrifte ende uw wercken,

Hoe dat si hier legghen.


ELCKERLIJC

Gods cracht wil mi stercken!

Men siet hier één letter niet die reyn es.

Is dit al mijn ghescrifte?


DUECHT

Seker ick meynes.

Dat moechdi sien aen mijn ghesonde.


ELCKERLIJC

Mijn waerde Duecht, uut goeden gronde

Ic bid u, troost mi tot mijnen orboren,

Oft ic bin eewelijc verloren.

Want Geselscap, Vrient, Maghe ende Goet

Sijn mi af ghegaen; in rechter oetmoet:

Helpt mi mijn rekenninghe sluyten hier voer den hoochsten Heere.


DUECHT

Elckerlijc, ghi deert mi seere.

Ick sou helpen, waer icx machtich.


ELCKERLIJC

Duecht, soudi mi wel beraden?


DUECHT

Dies bin ick bedachtich,

Hoe wel ic niet en mach vander steden.

Noch heb ic een suster, die sal gaen mede;

Kennisse heetse, die u leyden sal

Te trecken ter rekenninghe, die fel es.


KENNISSE

Elckerlijc, ick sal u bewaren.


ELCKERLIJC

Ick waen, mi nu wel es.

Ick ben eens deels ghepayt van desen.

Gods lof moeter in Gheselscapërt wesen!


DUECHT

Als si u gheleyt heeft sonder letten,

Daer ghi u suveren sult van smetten,

Dan sal ic gesont werden ende comen u bij,

Ende gaen ter rekenninghe als Duecht mit die,

Om te helpen zommeren tot uwer vruecht

Voerden oversten Heere.


ELCKERLIJC

Danck hebt, uutvercoren Duecht!

Ick bin ghetroost boven maten

Op u suete woerden.


KENNISSE

Nu gaen wi ons saten

Tot Biechten; si es een suver rivier,

Sy sal u pureren.


ELCKERLIJC

Uut reyner bestier

So gaen wi tot daer; ic bids u beyden:

Waer woent Biechte?


KENNISSE

Int Huys der Salciheyden;

Daer sullen wijse vinden, soudic meenen.


ELCKERLIJC

Ons Here God wil ons gracie verleenen

Tot haer, die ons vertroosten moet.


KENNISSE

Elckerlijc, dit is Biechte; valt haer te voet.

Sy es voer Gode lief ende waert.


ELCKERLIJC

O gloriose Bloome, diet al verclaert,

Ende doncker smetten doet vergaen,

Ick knyele voer u, wilt mi dwaen

Van mijn sonden; in u aenscouwen

Ick coem met Kennisse te mijnen behouwe,

Bedroeft van herten ende seer versaecht.

Want ic ben vander Doot ghedaecht

Te gaen een pelgrimagie, die groot is;

Oec moet ic rekenninghe doen, die bloot is,

Voor Hem, die doersiet alle gronde.

Nu bid ic, Biechte, moeder van alle ghesonde:

Verclaert mijn brieven, want Duecht seer onghesont is.


BIECHTE

Elckerlijc, u lijden mi wel kont is;

Om dat ghi mit Kennisse to mi sijt comen,

So sla ic u troesten tuwer vromen.

Oec sal ic u gheven een juweelken rene,

Dat Penitencie heet alleene.

Daer suldi u lichaem mede termijnen

Met abstinencie ende met pijnen.

Houdt daer, siet die gheesselen puere:

Dat Penitencie, strang ende suere.

Peyst dat Ons Here oeck was gheslaghen

Met geesselen, dat Hi woude verdraghen

Recht voer Sijn pelgrimagie stranghe;

Kennisse, hout hem in desen ganghe,

So sal sijn Duecht werden spoedich.

Ende emmer hoept aen Gode oetmoedich,

Want u tijt varinck eynden sal.

Bidt Hem ghenade: dit suldi vinden al;

Ende orboert die harde knopen altijt.

Kennisse, siet dat ghi bi hem sijt,

Als hi tot Penitencie keert.


KENNISSE

Gaerne Biechte.


ELCKERLIJC

God si hier in Gheëert!

Nu wil ic mijn penitencie beghinnen,

Want dlicht heeft mi verlicht van binnen,

Al sijn dese knopen strenghe ende hardt.


KENNISSE

Elckerlijc, hoe suer dat u wert

Siet dat ghi u penitencie volstaet.

Ick, Kennisse, sal u gheven raet,

Dat ghi u rekenninghe sult tonen bloot.


ELCKERLIJC

O levende Leven! o hemels Broot!

O Wech der waerheyt! o godlic Wesen,

Die neder quam uut sijns Vaders schoot

In een suver Maecht gheresen,

Om dat ghi Elckerlijc wout ghenesen,

Die Adam onterfde bi Yeven rade;

O Heylighe Triniteit uut ghelesen,

Wilt mi vergheven mijn mesdade,

Want ic begheer aen u ghenade.

O godlijc Tresoer! o coninclijc Saet!

O alder werelt toeverlaet!

Specie der engelen sonder versaden!

Spiegel der vruecht daert al aen staet,

Hoor mijn roepen, al yst te spade;

Mijn bede wel inden troen ontfaet.

Alt bin ic sondich, mesdadich ende quaet,

Scrijft mi int boeck des Hemels blade,

Want ic begheer aen u ghenade.

O Maria, moeder des Hemels almachtich!

Staet mi ter noot bi voordachtich,

Dat mi die Viant niet en verlade!

Want nakende is mi die doot crachtich.

Bidt voer mi dijnen Sone voerdachtich,

So dat ic mach gaen inden rechten pade,

Daer die wegen niet en sijn onrachtich.

Maect mi uwes Kints rijc delachtich,

So dat ic in Sijn Passie bade,

Want ic begheer aen U ghenade.

Kennisse, gheeft mi die gheselen bi vramen,

Die penitencie hieren bi namen;

Ic salt beghinnen, God geeft mi gracie.


KENNISSE

Elckerlijc, God gheve u spacie!

So ghevicx u inden naem Ons Heeren,

Daer ghi ter rekenninghe moet keeren.


ELCKERLIJC

Inden naem des Vaders ende des Soens, mede

Des Heylige Gheests, inder Drievuldichede,

Beghin ic mijn penitencie te doen.

Neemt, lichaem, voer dat ghie waert so coen

Mij te bringhen inden wech der plaghen!

Daer om moetti nu sijn gheslagen.

Ghi hebbes wel verdient ghewarich.

Ay broeders, doet alle penitencie strange ende vruchtbarich,

Tsegen dat ghi u pelgrimagie moet gaen.


DUECHT

God danc! ic beghin nu wel te gaen,

Want Elckerlijc heeft mi ghenesen;

Dies wil ic eewich bi hem wesen.

Oeck sal ic sijn weldaet clareren;

Dies wil ic bi hem gaen te tijde.


KENNISSE

Elckerlijc, sijt vro ende blijde!

U weldaet coemt, nu sijt verhuecht!


ELCKERLIJC

Wie maecht sijn, Kennisse?


KENNISSE

Het is u Duecht,

Gans ende ghesont op die beene.


ELCKERLIJC

Van blijscappen ic weene.

Nu wil ic meer slaen dan te voren.


DUECHT

Elckerlijc, pelgrim uutvercoren,

Ghebenedijt sidi, sone der victoriën,

Want u is nakende dlicht der glorieën.

Ghi hebt mi ghemaert al ghesont;

Des sal ic u bi bliven teewigher stont,

God sal dijnre ontfermen, hebt goet betrouwen.


ELCKERLIJC

Welcoem, Duecht, mijn oghen douwen

In rechter oetmoedigher blijscap soet.


KENNISSE

En slaet niet meer, hebt goeden moet:

God siet u leven inden throone.

Doet aen dit cleet tuwen loone;

Het is met uwen tranen bevloeyt.

Dus draechtet vrij onghemoeyt;

Oft anders soudijt voor Gode gemissen.


ELCKERLIJC

Hoe heet dit cleet?


KENNISSE

Tcleet van berouwenissen;

Het sal Gode alte wel behagen.


DUECHT

Elckerlijc, wilt dat cleet aendraghen,

Want Kennisse bevet u aenghedaen.


ELCKERLIJC

Soe wil ic berouwenisse ontfaen,

Om dat God dit cleet heeft so weert.

Nu willen wi gaen onverveert.

Duecht, hebdi ons rekenninghe claer?


DUECHT

Jae ic, Elckerlijc.


ELCKERLIJC

So en heb ic ghenen vaer.

Op vrienden, en wilt van mi niet sceyden.


KENNISSE

Neen wi, Elckerlijc.


DUECHT

Ghi moet noch met u leyden

Drie personen van groter macht.


ELCKERLIJC

Wie souden si wesen?


DUECHT

Wijsheyt ende u Cracht,

U Scoonheit en mach niet achter bliven.


KENNISSE

Noch moetti hebben sonder becliven

U Vijf Sinnen als u beradere.


ELCKERLIJC

Hoe soude icxse ghecrighen?


KENNISSE

Roepse alle gadere,

Si sullent hooren al sonder verdrach.


ELCKERLIJC

Mijn vrienden, coemt alle op mijnen dach:

Wijsheyt, Cracht, Scoonheyt ende Vijf Sinnen.


CRACHT

Hier sijn wi alle tot uwer minnen.

Wat wildi van ons hebben ghedaen?


DUECHT

Dat ghi met Elckerlijc wilt gaen

Sijn pelgrimagie helpen volbringen;

Want hi gedaecht is ter rekeningen

Voor Gode te comen onghelet.

Siet oft ghi mede wilt.


SCOONHEIT

Wie willen alle met,

Tsijnre hulpen ende tsijnen rade.


VROETSCAP

Dat willen wi certeyn.


ELCKERLIJC

O almoghende God, ghenade.

U love ic dat ic dus heb ghebracht

Vroescap, Scoonheit, Vijf Sinnen ende Cracht

Ende mijn Duecht met Kennisse claer.

Nu heb ic gheselscap te wille daer;

Ic en geerder niet meer te minen verdoene.


CRACHT

Ick blive u bi, stout ende koene,

Al waert te gaen in eenen strijt.


VIJF SINNEN

Ende ic, al waert die werelt wijt,

Ic en scheyde van u in gheenre noot.


SCHOONHEYT

So en sal ick oeck tot in die doot,

Comer af datter af comen mach!


VROETSCAP

Elckerlijc, wes ic u doe ghewach;

Gaet voersienlich ende al met staden.

Wi sullen u alle duecht raden

Ende sullen u helpen wel bestieren.


ELCKERLIJC

Dit sijn vrienden die niet en faelgieren.

Dat lone hem God, die Hemelsche Vader!

Nu hoort, mijn vrienden, alle gader:

Ick wil gaen stellen mijn testament

Voor u allen hier in present.

In caritaten ende in rechter oetmoede

Deel ic den armen van mijnen goede

Deen helft, ende dander helft daer ane

Ghevick daer si schuldich is te gane.

Dit te doen ic den Viant nu te schanen,

Om los te gaen uut sinen handen,

Nae mijn leven in desen daghe.


KENNISSE

Elckerlijc, hoort eat ick ghewaghe:

Gaet totten priesterliken staet

Ende siet dat ghi van hem ontfaet

Tsacrament ende Olijs mede.

Dan keert hier weder tot deser stede.

Wi sullen alle nae u verbeyden.


VIJF SINNEN

Jae, Elckerlijc, gaet u bereyden.

Ten is keyser, coninc, hertoghe of grave

Die van Gode hebben alsulcken grave,

Als die minste priester doet alleene.

Van alden sacramenten reene

Draecht hi den slotel, al doet bereyt

Tot des menschen salicheyt,

Die ons God teender medecijne

Gaf uuter herten sijen,

Hier in desen aertschen leven.

Die Heylighe Sacramenten seven:

Doopsel, Vormsel, Priesterscap goet

Ende tSacrament, Gods Vleesch ende Bloet,

Biechte, Huwelic ende tHeylich Olyzel met,

Dit zijn de seven onbesmet:

Sacramenten van groter waerden.


ELCKERLIJC

Ic wil Gods lichaem minlic aenvaerden

Ende oetmoedelijc totten priester gaen.


VIJF SINNEN

Elckerlijc, dat is wel ghedaen:

God laet u met salicheden volbringhen!

Die priester gaet boven alle dinghen.

Si zijn die ons die Scrifuere leeren

Ende den mensche van sonden keeren.

God heeft hem meer machts ghegheven

Dan den ynghelen int eewich leven.

Want Elckerlijc priester kan maken claer,

Met vijf woerden opten outaer

Inder missen, des zijt vroet,

Gods lichaem, warachich Vleesch ende Bloet,

Ende handelt den Scepper tusscen zijn handen.

Die priester bint ende ontbint alle banden

Inden hemel ende opter aerde.

Och edel priester van groter waerde,

Al custen wi u voetstappen, gi waret waert!

Wie van sonden troost begaert,

Die en connen vinden gheen toeverlaet

Dan aenden priesterliken staet.

Dit heeft die Heere den priester ghegheven

Ende zijn in Zijn stede hier ghebleven.

Dus zijn si boven die enghelen gheset.


KENNISSE

Dats waer, diet wel hout onbesmet.

Mer doen Hi hinc met groter smerten

Aent cruce, daer gaf Hij ons uut Zijnder herten

Die seven Sacramenten met seere;

Hi en vercoft ons niet, die Heere!

Hier om dat Sinte Peter lijdt,

Dat si alle zijn vermaledijt,

Die God copen oft vercopen

Ende daer af ghelt nemen met hoopen.

Si gheven den sondaer quaet exempel;

Haer kinder lopen inden tempel,

Ende som sitten si bi wiven

In onsuverheyt van liven.

Dese zijn emmers haers sins onvroet.


VIJF SINNEN

Ic hope, of God wil, dat niemant en doet.

Daer om: laet ons die priester eeren

Ende volghen altijt haer leeren,

Wi zijn haer scapen ende si ons herden,

Daer wi alle in behoet werden.

Laet dit wesen niet meer vermaen.


DUECHT

Elckerlijc coemt, hi heeft voldaen;

Dus laet ons zijn op ons hoede.


ELCKERLIJC

Heer God, mi is so wel te moede,

Dat ic van vruechden wene als een kint.

Ic hebbe ontfaen mijn sacramint

Ende dat Olizel mede; danc heb diet riet!

Nu vrienden, sonder te letten yet,

Ick danck Gode, dat ic u allen vant.

Slaet aen dit roeyken alle u hant

Ende volghet mi haestelic na desen.

Ick gae vore, daer ic wil wesen.

Ons Heere God, wil mi gheleyden!


CRACHT

Elckerlijc, wi en willen van u niet sceyden,

Voer ghi ghedaen hebt dese vaert.


VROETSCAP

Wi blivens u bi onghespaert,

Also wi gheloeft hebben onlanghe.


KENNISSE

Och, dits een pelgrimagie seer strange,

Die Elckerlijc sal moeten gaen.


CRACHT

Elckerlijc, siet hoe wi u bi staen,

Sterck, vroem; en hebt gheen vaer.


ELCKERLIJC

Ay mil die leden zijn mi so swaer,

Dat si gaen heven doer den gru.

Lieve vrienden, wi en willen niet keeren nu.

Sal ic mijn pelgrimagie betalen,

So moet ic hier binnen dalen

In desen put ende werden aerde.


SCHOONHEYT

Wat! in desen putte?


ELCKERLIJC

Ja van desen waerden

Soe moeten wi werden, clein ende groot.


SCHOONHEYT

Wat! hier in versmoren?


ELCKERLIJC

Ja, hier in versmoren ende bliven doot

Ter werelt, met levende wesen altijt

Voerden oversten Heere.


SCHOONHEYT

Ick schelt u al quijt!

Adieu! vaert wel! ic schoer mijn scout; ick gae als de domme.


ELCKERLIJC

Wat, Schoonheyt?


SCHOONHEYT

Ic bin al dove; ic en saghe niet omme,

Al mocht mi alder werelt schat baten.


ELCKERLIJC

Waer op wil ic mi verlaten?

Schoonheyt vliet, oftmense jaechde.

Nochtan te voren, doen ic haer vraechde,

Woude si met mi sterven ende leven.


CRACHT

Elckerlijc, ic wil u oec gegheven.

U spel en behaecht mi niet te deghe.


ELCKERLIJC

Cracht, suldi mi oec ontgaen?


CRACHT

Ja, ic wil seker weghe.

Daer mede ghesloten, een voer al.


ELCKERLIJC

Lieve Cracht, ontbeyt noch!


CRACHT

Bi Sinte Loy, ick en sal!

Waendi dat ic in dien put wil versmoren?


ELCKERLIJC

Ende suldi mi dan ontgaen?


CRACHT

Ja ick, tes al verloren,

Al soudi uwen navel uut crijten.


ELCKERLIJC

Suldi aldus u ghelofte quijten?

Ghi soudt mi bi bliven, so ghi seyt.


CRACHT

Ick heb u verre ghenoech gheleyt.

Oec sidi oudt ghenoech, ic waen,

U pelgrimagie alleen te gaen.

Mi es leet dat icker heden quam.


ELCKERLIJC

Ay, lieve Cracht, ic make u gram?


CRACHT

Tes al verloren; rust u hoeft

Ende gaet int doncker huys.


ELCKERLIJC

Dit en had ic u niet gheloeft.

Wie wil hem verlaten op zijn cracht?

Si vliet, als mist doet uter gracht.

Schoonheyt is al wint die vlieghet.

Ay, getrouwe vrienden, dat ghi dus lieghet!

Ghi seydet mi toe schoon ter kore.


VROETSCAP

Elckerlijc, ic wil oeck gaen dore

Ende nemen uutstel van desen.

Waendi dat wi hier in willen wesen?

Hoet u van dien, ic wils mi wachten!


ELCKERLIJC

O Vroetscap, Vroetscap!


VROETSCAP

Ick en wils niet achten.

Tes verloren ghevroetscapt, claer.


ELCKERLIJC

Lieve Vroetscap, coemt doch soe naer,

Dat ghi hier binnen den gront aensiet.

Ick bidts u oetmoedelijc.


VROETSCAP

Bi Sinte Loy, ick en doe des niet!

Mi rouwet dat icker ye quam so bi.


ELCKERLIJC

Och, al mist, dat God niet en si!

Schoon, Cracht ende Vroetscap groot,

Het vliet van Elckerlijc, als coemt de doot.

Arm mensche, waer sal ic nu op lenen?


VIJF SINNEN

Elckerlijc, ic wi oec henen

Ende volghen den anderen die u ontwerven.


ELCKERLIJC

Och. lieve Vijf Sinnen.


VIJF SINNEN

Ick en wil daer niet aen winnen!

Dat ghi veel roept, ten mach nyet baten.


ELCKERLIJC

Och, suldi mi alle gader laten?


DUECHT

Neen mi, Elckerlijc, zijt ghestilt.


ELCKERLIJC

Ay mi, mijn Vijf Sinnen!


VIJF SINNEN

Roept al dat ghi wilt.

Ghi en sult ni niet meer van voor bekijken.


ELCKERLIJC

Lieve Duecht, blijft ghi bi mi?


DUECHT

Ick en sal u nemmermeer beswijken.

Om leven, om sterven, of om gheen torment.


ELCKERLIJC

Hier zijn ghetrouwe vrienden bekent!

Alle die mi ontgaen ghemeene,

Die mindic meer dan mijn Duecht alleene.

Kennisse, suldi mi oec begheven?


KENNISSE

Ja ic, Elckerlijc, als hi eyndet u leven,

Mer seker niet eer, om gheen dangier.


ELCKERLIJC

Danck hebt, Kennisse.


KENNISSE

Ick en scheyde niet van hier,

Voer dat ghi zijt daer ghi behoort.


ELCKERLIJC

Mi dunckt, wacharmen! wij moeten voert,

Rekenninghe doen ende ghelden mijn scult.

Want mijn tijt is schier vervult.

Neemter exempel aen, diet hoort ende siet.

Ende merct, hoet nu al van mi vliet,

Sonder mijn Duecht wil met mi varen.


DUECHT

Alle aertsche dinghen zijn al niet.


ELCKERLIJC

Duecht, merct hoet nu al van mi vliet!


DUECHT

Schoonheyt, Cracht, Vroetscap, dat hem liet,

Tgheselscap, die Vrienden en Magen waren.


ELCKERLIJC

Nu merct hoe nu al van mi vliet!

Sonder mijn Duecht, die wil met mi varen.

Ghenade, Coninck der enghelen scaren,

Ghenade, Moeder Gods, staet mi bi!


DUECHT

Ic sal mi puer voer Gode verclaren.


ELCKERLIJC

Ghenade, Coninc der enghelen scaren!


DUECHT

Cort ons die pine, sonder verswaren!

Maect ons deynde los ende vri!


ELCKERLIJC

Ghenade, Coninck der enghelen scaren!

Ghenade, Moeder Gods, staet mi bi!

In uwen handen, Vader, hoe dat si,

Beveel ic U minen gheest in vreden.

Ick vare metter Duecht.


KENNISSE

Hi heeft leden

Dat wij alle moeten gelden.

Die Duecht sal nu haer selven melden

Voer Hem diet al ordelen sal.

Mi dunct, ic hore der enghelen ghescal

Hier boven; den hemel is seker ontdaen,

Daer Elckerlijc binnen sal zijn ontfaen.


DIE YNGHEL SEYT


Die Naeprologhe

Neemt in dancke cleyn ende groot,

Ende siet hoe Elckerlijc coemt ter doot.

Gheselscap, Vrienden ende Goet

Gaet Elckerlijc af, zijt des vroet.

Scoonheit, Cracht, Vroescap ende Vijf Sinnen,

Tes al verganclijc, zijt des te binnen,

Sonder die Duecht volcht voer al.

Mer als die Duecht is so smal,

Dat si niet mede en mach oft en kan,

Arm Elckerlijc, hoe vaerdi dan

Ter rekenninghen voer Onsen Heere?

Dan gadi van wee, van seere;

Want na die Doot eerst quaet te verhalen;

Daer en baet voerspraec noch tale.

Ay Elckerlijc, hoe moechdi wesen

Hovaerdich, nidich; seer uut ghelesen,

Merct desen spieghel, hebten voer oghen

Ende wilt u van hovardieën poghen

Ende oec van allen sonden met.

Nu laet ons bidden onghelet,

Dat dit Elck mensche moet vesten,

Dat wi voer Gode suver comen ten lesten.

Des gonne ons die hemelsche Vader.

`Amen' segghet alle gader.

God heb lof.