Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants/Inclinatione

‘Inclinatione. Genegentheyt, Neyginge’ door Cesare Ripa

Afkomstig uit Cesare Ripa et al. (1644) Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants, Amstelredam: Dirck Pietersz Pers, p. 156-158. Publiek domein.

[ 156 ]

Inclinatione. Genegentheyt, Neyginge.

EEn Ionge Vrouwe hebbende aen de rechter ſyde witte en aen de ſlincker ſyde ſwarte kleederen, en op ’t hoofd twee vaſte ſterren, te weten die van Iupiter aen de rechter ſyde helder en klaer, en die van Saturnus [ 157 ]aen de ſlincker ſyde, een weynigh kleynder als die van Iupiter, weſende duyſter bruyn, houdende in de rechter hand een bos met Rooſen, en in de ſlincker een hoop Doornen, zijnde haere beyde voeten gevleugelt.
Iongh wort zy geſchildert, om dat de genegentheyt een macht is, die het gemoed beweeght en opweckt tot haet of liefde tot goede of quaede dingen: en daerom ſeght de Philoſooph, dat de Iongelingen al te vierigh haeten en beminnen, gelijckſe oock doen in andere dingen: en de oorſaecke hier van is niet anders, dan dat het eene natuyrlijcke neyginge is: en om dat alle genegentheyt niet is als tot een goede ſaecke, of diemen voor goed oordeelt, daerom nemen de Iongelingen dieſelve voor goed aen, zijnde daer dapper toe genegen, ſonder datſe eenige rechte kenniſſe van goed of quaed hebben, en dit is de oorſaecke, dat zy of al te vierigh lief hebben of haeten.
De ſwarte en witte verwe bedieden het goed en quaed, het witte het licht, dat is het goed, en door het ſwart het quaed, of de duyſterniſſe, en daerom ſietmen dat in de Heylige Schrift het wit voor het licht der Godheyd wort genomen. Chriſtus wort wit geheeten, en ſoo noemt hem de Bruyd in ’t Hooge Lied Salomonis. Hy is oock op den bergh Tabor geſien, alwaer ſijne kleederen ſoo wit waeren als de ſneeu, om te vertoonen den glans ſijnder Godheydt, als een openbaeringe van ſijne oneyndlijcke goedigheyt, die hy ſijne Apoſtelen mede deelt.
De Genegentheyt dan in ’t wit geſchildert, vertoont ons, dat dieſelve ſchoon is en uytblinckende, herkomende uyt een geſuyvert verſtand, gelijck in ’t tegendeel het ſwart ons niet anders vertoont als duyſterniſſe, die eygentlijck voorteyckens van ’t quaed zijn: en daerom zijnſe in de Heylige Schrift ons aengeweſen datſe veroordeelt zijn in ’t ſwart: gelijck in Baruch verhaelt ſtaet dat haere aengeſichten ſwart van den roock zijn. De Genegentheydt dan in ’t ſwart afgebeeld, vertoont dat dieſelve droevigh en verkeert is, niet heerkomende uyt een oprecht oordeel.
De twee ſterren, van de geſeyde Planeten, op ’t hoofd, bedieden haere neyginge, om dat de ſterre van Iupiter van natuyre goedaerdigh, en die van Saturnus ſchaedelijck en quaed is. ’t Selve bediet oock de verwe van ’t kleed.
Zy hout in de rechter hand een bos Rooſen, om uyt te drucken dat de Neyginge even moet zijn als de Rooſen, te weten, ſchoon, van goeden reuck en deughdigh, en dat de Menſche ſich alle tijd tot ſchoone en deughdige ſaecken moet neygen. En daerom beelden de Egyptenaers metten Rooſen-krans, een ronde en volmaeckte circkel van de Deughd af: En oock ſoo de neyginge goed waere, op de maniere van de Rooſe, ſoo ſoude zy een goede reuck der Deughd uytſpreyden, en daerom geloof ick, dat David oock bid dat God ſijn herte wil neygen nae ſijne getuyghniſſen, wel wetende, van hoe grooten gewichte de neyginge zy.
De Doornen in de ſlincker hand, bedieden het tegenſtrijdige van de Rooſen, weſende gelijck Pierius ſeyt een beeld van gebreecken. Sulx dat de bediedſels van de Rooſe en Doorne tegen een ander, yder in haere beteyckeniſſe, moeten werden genomen.
De voeten zijn gevleugelt, want de neyginge is een haeſtige beweginge, diewelcke doet of haeſtigh verblijden of walgen, nae de overeenkominge die zy door de natuyre, door ’t bloed, door de aert, gewoonte en nae de ſtand, mette ſaecke, heeft. Doch dit is te mercken, dat de neyginge yder natuyre gemeen is, maer zy wort in yder nae ſijn aert verſcheyden gevonden. In de verſtandlijcke natuyre wordt de natuyrlijcke neyginge gevonden, doch volgende daer in den wille, in de gevoelijcke natuyre volghtſe de gevoelijcke Genegentheyd, in de natuyre, die van kenniſſe berooft is, daer in is de neyginge alleen nae de ordre van de natuyre, en daerom wort geſeyt, dat de ſteen nae ’t centrum of middelpunt daelt, en de vlam om hoogh, want deſe neyginge is haer van de natuyre.
Wy verſtaen dan in onſe beeldeniſſe de verſtandelijcke neyginge, en die kan weſen of goed of quaed, heerkomende van den wille, diewelcke vrywilligh kan of goed of quaed zijn, weſende een vrye macht, die uyt haere natuyre, al het geene dat daer toe [ 158 ]vereyſcht wort, kan doen en niet doen, willen en niet willen; En alſoo kan, by gevolgh, de neyginge weſen goed en quaed, d’eene ten goede, d’ander ten quaede, doch niet op eene tijd, maer al vervolgens nae een ander. Want willen en niet willen zijn twee tegenſtrijdige dingen, die op eene ſaecke en op een tijd niet konnen weſen.