Nieuwe Tijdinghen/1626 123

October. 1626. 123.

Verhael Vande Nieu-Vaert, waer door den Rhijn sal inde Mase gebrocht worden.
Met noch verssche nieu Tijdinghe van Duynkercken, ende van Cales.

Eerst Ghedruct den 29. October. 1626.

[houtsnede: schip]

T’Hantwerpen, By Abraham Verhoeven, op de Lombaerde veste, inde gulde Handt.

[blz. 3]

Van de nieuwe Vaert, waerdoor den Rhijn sal inde Maese ghebrocht worden.

Onder andere middelen om de Hollandtsche Rebelle tot gehoorsaemehyt te brengen, is voor-ghehouden van verstandige mannen, datmen hen de navigatie van Duytslandt langhs den Rhijn soude afnemen; t’welck ghebeuren soude connen, waert dat de Mase door den Demer, oft door andere weghen t’Antwerpen, ende den Rhijn inde Mase ghebrocht wierde: het welck met kleyne kosten gheschieden can; want noch d’een noch dander gheen vier wijlen gravens van doen en hebben. Dese rivieren souden alle neringhe, ende des Conincx inne-komen seer vermeerderen, ende allen het landt in den koop-handel seer verbeteren. Want door dese souden de ghehoorsaeme Provincien met volle [blz. 4] zeylen comen te ghenieten de heele correspondentie ende den handel van Ceulen, Gulick, Cleef, Marck, Berchlant, Westphalen, Trier, Mentz, Pallatinaet, Francfort, ende heel Duytschlant. Alle waren oock van het landt van Luyck sullen onghelijck beter coop zijn, ende vande groote oncosten vande wagen-vrachten ontslaen worden. Waer door de negotien seer vermeerderen sullen; want een schip van dertich last, daghelijcks met meer de waren ende de vracht beswaren sal, dan nu twee waghens doen, die t’samen over een last niet en konnen voeren. Alle oock Rhijnsche ende Moeselsche wijnen connen met dese Riviers door het heel landt vervoert worden: ghelijck oock alle Neder-landtsche ende Spaensche waren door heel Duytsch-landt verdeelt worden.

Dit sal oock by de Duytsche Princen seer versoeten het sluyten vande Licenten, door de welcke sy vele koopmanschappen moeten derven, ende groote neringhe verliesen, die sy door dese rivieren overvloedelijck connen krijghen.

Den vijant sal oock door dese seer ghekrenckt worden: want alle sijne waeren ende meest sijne specerije, die hy in groote menichte in Duytschlandt door dese ende andere rivieren pleegh te vertieren, sullen hier door stil-staen, ende in haer selven [blz. 5] door den swaeren interest van jaeren consmeren. Noch sullen hunne ambachts-lieden by ghebreck van neringhe, van vertieringhe, van werck ghedwonghen zijn hare woon-plaetsen te veranderen. Het hout sal oock den vijandt ghebreken, dat sy meest door dese rivieren krijghen, ende het sal door de selve ons overvloedelijck over comen, ende eenen seer grooten af-slach van de dierte doen; ende ter contrarie den vijandt de dierte grootelijcks op-jaghen: soo dat hen een schip wel vier-dobbel sal comen te staen, als sy ghedwonghen sullen zijn het hout t’schepe van Denemercken ende Sweden met onsprekelijcke kosten te brengen, ende het ijser-werck dat sy meest van Duysch-lant [sic] krijgen, van Sweden te doen comen, dat de helft niet in de weerde en is. Het selve is van hunne musquetten, looten, ende andere oorloghsche munitie, die hen al dobbel sal comen te staen, door het stuyten van dese ende andere rivieren, ende de landt-passagie die hen ontnomen is. Ende noch meer door het sluyten van dese rivieren ontnomen kan worden: door de welcke oock het landt van Over-maes, Limborch, Valckenborch, ende een groot deel van ’tlandt van Gulick, Cleve, Brabant, uyt des vijants contributie ontrocken sal worden: ende het quartier [blz. 6] van Luxemborch van eene groote menichte vanvry-buyters ende loopers bevrijt sal zijn, ende hier door van groote penninghen ontslaen worden.

Ende dit en is niet nieuws, zijnde eertijts van Coninghen in verscheyden rijcken ghedaen: soo lesen wy dat Xerxes den Persiaenschen Coninc, eenen vande grootste bergen des werelts Athos ghenoemt door-boort heeft, ende bequaem ghemaeckt om met heele armaden, van d’een zee in d’ander te vaeren, ende dat om den grooten omwegh van dese berch te schouwen, hebbende dien van de zee over d’anderhalf Italiaensche mijl afghesneden.

Prolemeus een onder de Coninghen van Egypten, heeft vande haven Pelusiaco ghenoemt, eene gheweldige gracht ghegraven, die hy open dede alsser water in t’landt ghebrack, ende met sijne sluysen toe-dede, alsser perijckel van eenighen over-loop der wateren te vreesen was.

Het selfste vinden wy ghedaen te zijn van Miro Egyptoaenschen Coninck, die van de riviere eene gracht, een bunder breet, lanck over de de negen Italiaensche mijlen ghegraven heeft, tot in een lack oft moer, dat hy doen graven hadde, hebbende inde ronde, over de dry hondert ende seventich Italiaensche mijlen. [blz. 7]

Sesostris oock Coninck van Egypten, heeft de riviere die van sijne Conincklijcke stadt memphis tot de zee loopt, in vele grachten verseylt; eensdeels om dat het landt, in verscheyden plaetsen met rivier-wateren soude ghespijst worden, ende de schepen van verscheyden plaetsen souden ghemackelijcker met mindere kosten van van [sic] alle noodelijckheydt de stadt versien: eensdeels op dat Egypten, voor alle vijanden openligghende, met dese verdeylde rivieren soude van des vijandts in-loop bevrijdt zijn.

Cyrus Coninck der Persen, heeft om de selfste redenen, de riviere Gindis, in meer als veertich loopen verdeylt.

Ende dit en hebben niet alleen mans te werck ghestelt, Semiramis een vrouwe, siende Eobatanam de Conincklijcke stadt van Medien, berooft van wateren, heeft eenen steenigen berch, wiens hoochde over de dry Italiaensche mijlen was, onder-graven, ende het water door een breede gracht inde stadt gebrocht, vijf-en-veertich voeten waters hoochde. Willen wy daer nae onse ooghen slaen op de Romeynen, wy sullen by nae ongheloovelijcke dingen vinden, die sy in’t water ghedaen hebben: ende onder andere vele.

Claudius den Keyser, heeft twee water-loopen, [blz. 8] van Caligula begost, voleyndt; den eersten, eensdeels onder, eensdeels boven d’aerde veerthien Italiaensche mijlen leydende; den tweeden, over de acht-en-vijftich mijlen, soo onder als boven d’aerde.

M. Titius heeft een water Martia ghenoemt, door de gheberchten ghebrocht, loopende onder d’aerde, over de vier-en-vijftich Italiaensche mijlen, boven d’aerde door ghewelfde Canalen, over de seven mijlen, ende onder de gheberchte by de twee mijlen loopende.

L. Flaccus heeft door Curius begost, wateren by nae door gheduerighe steenachtige gheberchten, twee-en-veertich mijlen lanck inde stadt ghebrocht.

Wy lesen oock inde historie vande Romeynen, dat de Romeynsche soldaeten altijt waren voorsien van schuppen ende houweelen, om te graven ende de aerde op te worpen teghen den vijandt, tot haerlieden versekeringe. Onder andere wort seer ghepresen eenen Roomschen Capiteyn ghenoemt Corbulo, denwelcken in Hollandt heeft doen graven de Fliet, loopende van Leyden nae Delf, ende van daer nae het dorp t’Sluys, tot in de Maese: ende wordt ghenoempt in’t Latijn Fossa Corbulonis. Hy hadde voor een spreeckwoort, [blz. 9] ghelijck Cornelius Tacitus schrijft dat men den vijandt meer coste winnen ende dwinghen met schuppen en houweelen, dan met den sweerde: Hostes magis vincendi dolabra quam gladio.

Wy lesen oock van Drusus Germanicus, dat hy heeft doen graven een Vaert oft gracht, welcke wordt ghenoemt Fossa Drusiana, niet verre van Arnhem, om den Rhijn te brenghen inde Yssele. Dese Vaert is lanck ontrent twee duytsche mijlen, ende beghint van het Fort van Iselort, ende brenght den Rhijn inde Yssele by de stadt van Doesburch, in Latijn ghenoemt Drusoburgum, hebbende dese naem behouden vanden voorseyden Drusus Germanicus. Van wien noch hedens daeghs is duerende het spreeck-woordt, Dat u den droes haele, als wy iemant eenich quaet wenschen.

Naer het exempel van Drusus ende Corbulo, soo hebben onse voor-ouders doen graven de Vaert van Brussel tot Willebroeck, vijf mijlen lanck, ende de Vaert van Gent naer het Sas van Gent. Alsoo oock is in onsen tijdt, duerende den Treves, gegraven de Vaert van Gent op Brugghe, ende van daer naer Oostende, tot inde zee.

Aengaende de nieu Vaert, om den Rhijn te [blz. 10] brengen inde Mase, die is begonst te graven den 21. Sept. anno 1621. op den feest dach van S. Mattheus, als wanneer sijn Exc. Graef Hendrick vanden Berghe heeft het werck begost dry oft vier schuppen aerde eerst op worpende. Hem zijn daer naer ghevolght, alle principale Officiers ende Capiteynen, ende daer nae alle de Soldaten. Aende welcke boven haerlieden gagie daghelijcx wordt ghegeven thien stuyvers een ieghelijck in’t particulier.

Sy hebben eerst begonnen te graven beneden de stadt Ghelder, ende so nederwaerts af, om te comen naer Aersen, welck is een dorp liggende op de Mase twee mijlen onder Venlo.

Aengaende het graven van Ghelder nae den Rhijn, men weet noch niet voorseker waer dat het sal ghenomen worden. Dan men houdt dat de Vaert sal passeren by het Clooster van Camp, het welck sal buyten de Vaert blijven, ende dat de Vaert van daer sal trecken opwaerts totten Rhijn toe tusschen Rhijnsberck ende Orsoy.

De gracht diemen nu is gravende, is op sommighe plaetsen twintich voeten breedt, ende op andere thien oft twaelf voeten. Alle de aerde wordt nu op gheworpen op een zijde teghen den vijandt tot bescherminghe vande gravers. Soo [blz. 11] dat daer sal worden ghemaeckt als eenen dijck oft borst-gheweere teghen alle aenstooten van den vijandt. Daer naer salmen met staede de Vaert breeder maecken, ende oock den dijck dry worpen aen d’ander sijde. Men verstaet van persoonen die van daer comen dat sy nu alreede al verre ghecomen is, al hoe wel den vijandt door alle middelen ende macht die soeckt te beletten, wel wetende wat schade hen daer van can comen, te dien eynde is Graef Hendrick van Nassouw daer met heel de Hollandtsche macht vergadert; maer en heeft tot noch toe niet veel uytgherecht, maer grote schade in sijne Ruyterije ende peerden gheleden, tot spijt van alle de ghene die dit vor ooghen sien, ende nochtand lijden moeten.

Tijdinghe uut Calis van den 21. October.

De Hollandsche Oorloghschepen cruysen de zee, ende ligghen 14. voor Duynkercke, alwaer Joncker Willem den sone van Mauritius selfs in persoon is.

Eenen Duynkercker heeft eenen Hollantschen Convoyer met drije schepen inde Noortsche zee gherescontreert, ende heeft den Convoyer met die schepen ghenomen, diemen alle daghen tot Duynkerken verwacht. [blz. 12] Tijd