— 78 —
zulke tafelen, door müller berekend, te Leipzig uitgegeven. In het jaar 1840 verschenen zulke tafelen van stieffel, in het jaar 1853 van brandegger en laatstelijk in het jaar 1854 van bertelsmann. Het gebruik van zulke tafelen is echter ook niet vrij van bezwaren. De ware tijd is namelijk niet uitsluitend van de hoogte der zon, maar ook van hare Afwijking en van de Poolshoogte der plaats afhankelijk, en de tijd, uit eene bepaalde hoogte der zon berekend, kan alleen voor eene bepaalde Afwijking der zon en eene bepaalde Poolshoogte der plaats gelden. In de tafelen voor den waren tijd moeten dus, behalve de hoogte der zon, ook hare Afwijking en de Poolshoogte der plaats worden opgenomen, en daardoor verkrijgen zij eene zamengesteldheid, die hun gebruik vrij lastig maken kan. Het is natuurlijk dat de genoemde tafelen, hoe uitvoerig zij wezen mogen, den waren tijd niet onmiddellijk, voor alle mogelijke waarden der drie genoemde grootheden kunnen geven, en men zal daarom den waren tijd, dien men zoekt, door het uitcijferen van eenige evenredigheden, uit de getallen, die de tafelen onmiddellijk geven, moeten afleiden. De oorspronkelijke tafelen van müller waren vrij uitvoerig en daardoor ook vrij kostbaar, maar in weerwil van die uitvoerigheid is hun gebruik niet gemakkelijk; en bovendien waren zij veel onnaauwkeuriger dan zij behoefden te wezen, daar hare eigene fouten tot meer dan drie tijdsminuten konden beloopen. De tafelen van stieffel en brandegger zijn niet dan uittreksels uit die van müller, en in haar voordeel kan niets dan haar geringere prijs worden aangevoerd. De tafelen van bertelsmann voeren ten titel: Tafeln zur Zeitbestimmung aus beobachteten Sonnen- oder Sternhöhen. Eine Abhandlung des Oberlehrers bertelsmann zu Bielefeld, 1844. Zij zijn oorspronkelijk opgenomen in het: Bericht über das Gymnasium in Bielefeld, von Mich. 1852 bis Ostern 1854, von Dr. c. schmidt, Director des Gymnasiums en ook, voor een' geringen prijs, door den boekhandel te verkrijgen. De tafelen van bertelsmann overtrefien alle vroegere zeer aanmerkelijk in naauwkeurigheid, en moge hun gebruik sommigen aanvankelijk eenige moeijelijkheid baren, bij haar bestaan behoeft de tijdsbepaling door zonshoogten niet meer we-
