en de wapenen aangorden in dien strijd, die Philips moest verdrijven uit zijn wettig erfgoed! Eerst, toen de onhandelbaarheid van Alba, de trouweloosheid des Konings, en het bloedig schavot van Egmond en Hoorne hem de zekerheid gaven dat er geen verdrag was te maken met de dwingelandij, die haar eigen graf dolf, rukte de tot wanhoop gebrachte balling dat zwaard uit de scheede, dat daar niet weder in keeren mocht, dan na de overwinning! Maar dat de noodweer, die men ontrouw en ondank kon stempelen, strijds heeft gekost aan zijn edel en fier gemoed, blijkt uit menigen trek, die het onze taak niet is Ie vermelden, Geen zwakkeren kamp moest de anderékeuze hem kosten, al was die het eerste beslist, Door de fanatieke Elizabeth van Culemborg, zijne moei, opgekweekt lot een ijveraar voor de Kerk, was hij geenszins een lauwe en werktuigelijke naam.katholiik, zooals vele heeren van zijn rang te dier tijde. Zijn afkeer tegen »Luthers-doctryne" bij hare opkomst in de Nederlanden was hevig genoeg, om tot vervolgzucht over te slaan, en een ongelukkig herdooper, op zijn naam en last ter brandstapel geleid, was door den gloed van zijn religieijver verteerd geworden, Culemborg onder Elizabeth tot bloedens toe verdrukt door den invloed, dien heerschzuchtige priesters en dwepende monniken oefenden op de geestdrijvende vrouw, scheen in het eerste tijdperk zijner regeering niet op verlichting te mogen rekenen.
En toch met 1565 volkomene omkeer, openlijke invoering der Hervorming in het Graafschap; krachtige handhaving harer leere en leeraren in diezelfde stad waar het priestergezag zich als in eene wel verzekerde vesting voor goed dacht gezeteld, en de Graaf zelf van getrouwheid en volharding in de goede belijdenis het voorbeeld gevende; Het is te begrijpen dat de man, die nog in 1562 het bloedgericht liet spannen op zijn eigen gebied, niet zonder heftigen, innerlijken strijd tot zulke verandering zal zijn gekomen; dan, te onderzoeken langs welken weg de streng roomschgezinde Heer is geleid tot het besluit om openlijk partij te kiezen voor de Hervorming, behoort niet tot ons onderwerp; wij hebben te doen met zijne familieaangelegenheden in een tijdperk, toen die keuze reeds onherroepelijk was geworden, gelijk zij onberouwelijk is geweest, als blijkt uit de daden, waarmede hij haar heeft bevestigd en de opofferingen, die hij er zich voor heeft getroost. Die opofferingen waren niet gering: om niet eens
