7
worden een eindelooze veroveringsoorlog. De maatschappij op den grondslag der rede was niet beter gelukt. De tegenstelling van rijk en arm was verscherpt door het afschaffen der voorrechten van de gilden en van andere voorrechten en der verzachtende kerkelijke weldadigheids-inrichtingen, in plaats van zich op te lossen in algemeene welvaart; de hooge vlucht der industrie op kapitalistischen grondslag verwekte armoede en ellende bij de arbeidende massa tot een levensvoorwaarde der maatschappij. De betaling in baar geld werd meer en meer, volgens Carlyle's uitdrukking, het eenige bindende lid der maatschappij. Het aantal misdaden nam van jaar tot jaar toe. Waren de feodale misdaden die vroeger op klaarlichten dag plaats hadden wel is waar niet opgehouden, maar toch voorloopig naar den achtergrond gedrongen, des te weliger schoten de tot nu toe slechts in stilte gekweekte, burgerlijke misdaden op. De handel ontwikkelde zich meer en meer tot afzetterij. De "broederlijkheid" der revolutionaire leuzen werd werkelijkheid in de chicanes en den nijd van den konkurrentiestrijd. In de plaats der gewelddadige onderdrukking trad het bederf, in plaats van den degen als eerst maatschappelijk machtsmiddel het geld. Het recht van den eersten nacht[1] ging van de feodale heeren over op de burgerlijke fabrikanten. De prostitutie breidde zich onrustbarend uit. Zelfs het huwelijk bleef de wettelijk erkende vorm, de officieele dekmantel der prostitutie en werd aangevuld door veel echtbreuk. Kortom vergeleken met de pronkerige beloften der voorlichters bleken de maatschappelijke en staatkundige
- ↑ Dit was in de middeneeuwen het recht van den feodalen heer om als zijn leenmannen in 't huwelijk traden den eersten nacht de bruid voor zich te houden. Dit recht, hoewel in naam afgeschaft, is nog bestaande alleen onder andere vormen.
