37
maatschappelijke handelingen. Iedereen produceert voor zich met zijn toevallige produktiemiddelen en voor zijn individuëele behoefte om te ruilen. Niemand weet hoe veel er van zijn artikel op de markt komt, hoeveel daarvan in het algemeen wordt gebruikt, niemand weet of zijn produkt voldoet in een werkelijke behoefte, of hij zijn kosten eruit zal halen of zal verkoopen. Er heerscht anarchie in de maatschappelijke produktie. Maar de warenproduktie heeft evenals elke andere vorm van produktie haar eigenaardige, van haar onafscheidelijke wetten en deze vinden daarin toepassing ondanks de anarchie. Zij treden te voorschijn in den eenigen voortbestaanden vorm van maatschappelijken samenhang, in den ruil en doen zich gelden tegenover de enkele producenten als dwangwetten der konkurrentie. Zij zijn dus in den beginne zelfs onbekend aan die producenten en moeten eerst langzamerhand door hen ontdekt worden, tengevolge van lange ervaringen. Zij vervolgen dus haar weg zonder de producenten en tegen hen zelven als blind werkende natuurwetten van haar produktievorm. Het produkt beheerscht de producenten.
In de middeneeuwen, nl. in de eerste eeuwen was de produktie wezenlijk ingericht op eigen gebruik. Zij voldeed slechts aan de behoeften van den producent en zijn familie. Waar, zooals op het land, persoonlijke verhoudingen van afhankelijkheid bestonden, droeg zij ook bij ter bevrediging van de behoeften van den feodalen heer. Hier had dus geen ruil plaats, de produkten namen dus ook niet het karakter aan van waren. De familie van den boer produceerde bijna alles wat zij noodig had, huisraad en kleeren niet minder dan levensmiddelen. Eerst als zij nog overhield boven eigen behoeften en boven die van den
