48
heerschers veranderd worden in gewillige dienaren. Het is hetzelfde onderscheid als tusschen de verwoestende kracht der elektriciteit in den bliksem en de beteugelde elektriciteit van de telegraaf; het onderscheid tusschen de woede van brand en het vuur in dienst van den mensch. Met deze behandeling der produktieve krachten volgens haar eindelijk gekende natuur treedt in plaats der maatschappelijke anarchie op 't gebied der produktie een maatschappelijke regeling overeenkomstig de behoeften van het geheel zoowel als van elk individu; daardoor wordt de kapitalistische wijze van toeëigening, waarin het produkt eerst den producent, maar dan ook den toeëigenaar in knechtschap brengt, omgezet in de wijze van toeëigening der produkten, die gegrond is in de natuur der moderne produktiemiddelen: aan de eene zijde de direkt maatschappelijke toeëigening als middel tot onderhoud en uitbreiding der produktie, aan de andere de direkt individueele toeëigening als levens- en genotmiddel.
Terwijl de kapitalistische produktiewijze meer en meer de groote meerderheid der bevolking in proletariers verandert, verschaft zij de macht, die deze verandering op straffe van ondergang genoopt is te volbrengen. Terwijl zij meer en meer aandringt op verandering der groote produktiemiddelen in staatseigendom, wijst zij zelve den weg aan om die verandering te voltrekken. Het proletariaat maakt zich meester van de staatsmacht en verandert de produktiemiddelen allereerst in staatseigendom. Maar daarmede heft het zichzelf op als proletariaat, daarmede heft het alle onderscheid en tegenstelling van klassen op en daarmede ook den staat als staat. De tegenwoordige maatschappij, die zich beweegt in klassentegenstelling had, den staat noodig, d.w.z.
