heele communistische inrichting der maatschappij eenerzijds de coöperatieve vereenigingen in (verbruiks- en productieve coöperaties die sinds dien ten minste het practisch bewijs geeverd hebben dat zoowel de koopman als de fabrikant zeer ontbeerlijke personen zijn; anderzijds de arbeidsbazars, instellingen tot ruiling van arbeidsvoortbrengselen door middel van een papieren arbeidsgeld, welks eenheid het arbeidsuur vormde; instellingen die noodzakelijk moesten schipbreuk lijden, die echter de veel latere ruilbank van Proudhon volkomen anticipeerden, zich intusschen juist van deze onderscheidden doordat zij niet het algemeene geneesmiddel tegen alle maatschappelijk kwaad vormden, maar slechts een eerste schrede tot een veel grondiger omvorming der maatschappij.
De wijze van zien der Utopisten heeft de socialistische voorstellingen der 19e eeuw langen tijd beheerscht en beheerscht ze gedeeltelijk nog. Haar huldigden nog tot voor zeer korten tijd alle fransche en engelsche socialisten, tot haar behoort ook het vroeger duitsch communisme met inbegrip van Weitling. Het socialisme is voor hen allen de belichaming der volstrekte waarheid, rede en rechtvaardigheid, en behoeft slechts ontdekt te worden om door eigen kracht de wereld te veroveren; daar de volstrekte waarheid onafhankelijk is van tijd, ruimte en menschelijke, historische ontwikkeling, is het louter toeval wanneer en waar zij ontdekt wordt. Daarbij is de volstrekte waarheid, rede en rechtvaardigheid weer verschillend bij iederen stichter van een school; en daar bij elk dezer de bizondere soort der volstrekte waarheid, rede en rechtvaardigheid weer bepaald wordt door elks persoonlijk verstand, zijn levensvoorwaarden, zijn mate van kennis en geschooldheid in denken, is in deze botsing van volstrekte waarheden geen andere oplossing mogelijk dan dat zij op elkander afslijten. Daaruit kon niets anders voortkomen dan een soort eclectisch doorsnee-socialisme, zooals het inderdaad tot heden in de hoofden der meeste socialistische arbeiders in Frankrijk en Engeland heerscht, een uiterst veelvuldige schakeeringen toelatend mengsel uit de minder aanstootelijke kritische uitlatingen, economische leerstellingen en maatschappelijke toekomstbeelden der verschillende secte-stichters, een mengsel dat te gemakkelijker tot stand komt naarmate van de afzonderlijke bestanddeelen in den stroom der discussie de scherpe hoeken
