DERDE HOOFDSTUK
„WEER EEN STEVIGE BOEKVERKOOPER.”
PRINS WILLEM VAN ORANJE zag, toen hij de zaak van het verdrukte volk tot de zijne maakte, direct met een zeldzamen blik van groote staatsmanswijsheid in, van welke beteekenis het gedrukte woord zoude wezen voor den strijd dien hij ging voeren voor de volksvrijheden. Hij nam de toevlucht tot de pers en zorgde dat vooral in de landen van rondom het groot belang der zaak, waarvoor hij streed, bekend werd door het eene stuk na het andere van de pers te laten gaan.
Moge de Prins van Oranje een der eersten zijn geweest die de groote beteekenis der pers klaar zag, de volgende tijden zouden dit inzicht volgen. Ook bij den kerkelijken strijd werd dit middel ter verbreiding der beginselen nu voorshand naarstig ter hand genomen door de elkander bestrijdende partijen en groepen.
Tijden van kerkelijke beroeringen zijn bij uitnemendheid de dagen der pamfletten. Om zich te overtuigen neme men slechts inzage van de verzamelingen daarvan in de groote bibliotheken; ik denk aan de Remonstrantsche en Cocciaansche twisten. Elke der strijdende richtingen weet dan zijn drukpers en boekverkoopers te kiezen.
Het aantal pamfletten uit de dagen van het Réveil en de Afscheiding is ook bijzonder groot. De strijd was te scherp, en de beginselen waarvoor gestreden werd waren van te groot belang en degenen die den kamp streden, waren van weerszijden te ernstig dan dat zij zich niet wapenden met, en van de middelen voorzagen, het meest bevorderlijk voor de verbreiding van de kennis der meeningen door hen voorgestaan. Zoo grepen zij dan van weerszijden naar de pen en zochten hun uitgevers en boekverkoopers. De Cock gaf zóóveel brochures in het licht, dat hij weldra werd beschuldigd dit uit gewinzucht te doen. Zijn bestrijder prof. dr Hofstede de Groot ontzag zich niet dezen laster weer op te rakelen, toen hij in 1855 wierook ging branden tot eigen lof en roem. 1) Deze vader der
