- Een weg aen beide zijd, ten midden door-geſneden,
- Alwaer de teeken-kring moet ſchuinfche gangen gaen.
Met Virgilius komen ook Cicero en Plinius over-een.[1] Die Prins der Latijnſche redenaers ſegt : Gy ſiet, hoe die 't aerdrijk bewoonen, niet alleen diervoegen van malkander afgeſcheurt zijn, dat niets onder haer van d' een tot d' ander kan afkomen; maer datze ten deelen ſchuins, ten deelen zijelinx, ten deelen als tegen voetelingen ſtaen. Gy ſiet, hoe de ſelve aerde, gelijk als omringt is met ſommige zwachtels, welker twee alder-verft van elkander zijn afgeleegen: en, wederzijds duikende onder 'shemels as-punten,door rijp verſtijft leggen; maer de middelſte en grootſte van een barnende ſonne geſengt word. Twee landſtreken zijn bewoonbaer: welker een zuidelijk leid, alwaer de menſchen voetſtappen ſetten recht tegen ons aen. Doch d' ander, ten noorde uitgeſtrekt, bewoont gyluiden. Voorts getuigt Plinius [2], dat het wel ſtrijd tegen 't gevoelen des gemeinen volks; maer echter waerachtigis: hoe aller wegen rondom d 'aerde menſchen verſpreit zijn, en met de voeten tegen malkander aen wandelen. Iemand vraegende waerom de tegen-voetelingen niet in de lucht vallen, gelijk of de reden niet by de hand was, dat zy haer niet verwonderen, waerom ook wy niet vallen?
Doch hoewel de oude, uit redenen voornoemd, konden afmeeten, datter onder onſe kimmen een weereld ten zuiden lag, ſoo ſteldenze nochtans den toegang derwaerds ontoegankelijk: alſoo, (gelijk ook Auguſtinus) oordeelden, 't aerdrijk t'eenemael onbruikbaer te leggen, niet alleen onder de noorder en zuideraspunten, wegens ondraegelijke koude, maer ook onder de middag-lijn, wegens geenſints lijdelijke hette. Tuſſchen de middag-lijn en de koude lucht-ſtreeken in 't uiterſte noorden en zuiden,(het zijn de woorden van Macrobius[3]) worden wederzijds de geweſten door nabygelegendheid van beider ongetemperdbeid getempert: en in deſe getemperde alleen heeft de natuur vergund te leven. Vorders ſchijnt Augustinus ſelf oploſſing te geven opzijn voorgewende ſwaerigheid: naementlijk hoe de menſehen over een onmeetelijke Oceaen aen de kuſten onder een andere hemel konden landen? Die geleerde Oudvaeder, onderſoekende na de herkomſt der beeſten[4], die uit vermenging van manneken en wijfken haer oorſprong hebben, ſtelt vaſt: datze alle tot voortelers moeten erkennen, die met Noach in d'Arke op de waeteren der ſond-vloed dobberden. Maer hoe zijn ze geraekt aen de eilanden? tot d'eilanden, dicht by vaſte kuſten gelegen, kondenze gemakkelijk over-ſwemmem: tot verre gelegene, ten gebruik der menſchen, door menſchen met ſchepen gevoert worden. Ondertuſſchen is hier de ſwaerigheid niet weg-genomen;[5] want indien ſulx plaers had in dieren die dienſtdoen, wiebragt de verſlindende en onhandelbaere beeſten derwaers, als wolven, leeuwen , tygers en diergelijke, langs een ruim en ſorgelijk vaer-waeter, na kuſten rondom beſpoelt door een ruime zee? Weſhalven Auguftinus in deſe ſwaerigheid bedraeid, meind waerſchijnelijk te weſen: datze, het zy God ſulx gebiedende, het zy toelatende, van d' Engelen aen ſoodanige landen gevoert zijn. Indien nu ſulx konde plaets hebben in 't wild gedierte, waerom ook niet in de menſehen, op gelijke wijze tot bevolking van eenafgeleegen aerdboodem gebragt? Te meer nadien d'aerde byſonder geſchaepen is om de menſch. Doch waer toe dit noodig?[6] Daer de menſchen niet alleen met vaertuig konden over ſcheepen:[7] het zy uit opſet nieuwe landen ſogten, het zy tegen meining na onbekende geweſten by ſtormen heengedreeven wierden. Hier komt by, dat de aerde, hoewel hier en daer door woeſte plaſſen van haer ſelf afgezonden leid, evenwel by andere oorden of aen een vaſt is, of ſlechts door kleine water - boezemen geſcheiden: ſulx lichtelijk door uitdying van geſlagten, nieuwe inwoonders tot nieuwe landſchappen konden over-ſtappen. Dieshalven behoeft niemand ſwaerigheid te maeken , als of uit Adam , of noch nader uit een
