den oorsprong van het idee, met de redenen van zijne en anderer ingenomenheid. En dat de vrijheid heden in het belang van de bourgeoisie kon zijn, zonder daarom morgen te wezen in het belang van het proletariaat, was een beschouwing voor welke Multatuli geheel blind moet geweest zijn....
De direkte volgelingen van Multatuli hebben zijne denkwijze tegen de sociaaldemokratie geëxploiteerd, en de verwoestingen van het anarchisme zeggen ons dat zij niet zonder succes hebben gearbeid. In vroeger jaren waren de werken van Multatuli de voorname studie van alle geavanceerde personen in de kleine burgerij en bij de arbeiders. Schijnbaar leidden zij tot het socialisme. Het ontbrak aan eerlijke en bekwame lieden om het verschil duidelijk te maken. In waarheid leidden de geschriften van Multatuli tot de burgerlijke nabootsing en onverzoenlijk aan haar vijandige karikatuur: tot de anarchie. De propagandisten van het socialisme hebben niet alleen te strijden gehad tegen de hier met een enkel voorbeeld aangeduide denkwijze, maar tallooze malen heeft men hen bestookt met aanhalingen uit Multatuli. Doch juist de hier behandelde bundel brieven levert ons de direkte bewijzen dat de algemeene anarchistische filozofie die Multatuli verkondigde, één was met zijn weerzin tegen het socialisme.
Behalve deze bijzondere leering, overtuigt ons deze verzameling wederom van de waarheid dat de burgerlijke beschaving zelfs aan hare meest uitmuntende vertegenwoordigers geen gezichtspunten verschaft die in staat stellen het socialisme te begrijpen, veel minder, het te beoordeelen.
V
De eerste brief in den bundel is gericht "aan den Voorzitter van het Democratisch Congres te Antwerpen", en gedagteekend 29 Mei 1873. Het lange stuk overgenomen uit het destijds te Antwerpen verschijnend "Vrije Volk", orgaan van den Democratischen Bond
