treft, onvermijdelijk noemt. Het volgen van de Rede zal, bijvoorbeeld, een einde maken aan de heerschappij van den godsdienst, en ook van vele sociale euvelen ons bevrijden. Maar niet van alle; want eenige en misschien de voornaamste zijn niet te verhelpen: behooren tot de natuur der menschelijke en maatschappelijke dingen.
Wij weten evenwel dat geen gedachtenstelsels afscheidelijk zijn van de gegevens buiten den mensch waarop ze zijn gebouwd, en dat deze Rede de stem is van het burgerlijk gevoelen, afgeleid uit de sociale toestanden waarin de burgerij zich op haar gemak bevindt. En indien wij nu een vertegenwoordiger van het burgerlijk gevoelen, krachtens de Rede, zeer onredelijke dingen hooren zeggen, dan is onze indruk een mengsel van ergernis en spotlust waarvoor wij ons moeten wachten den spreker persoonlijk verantwoordelijk te stellen. Overigens, wat Multatuli in dezen brief schrijft, is de formuleering van zijn hoofdbezwaar tegen het socialisme—dat het met den natuurlijken, noodzakelijken loop van zaken strijdig en dus niet alleen onuitvoerbaar is, maar bovendien nadeelig zou zijn.
Dekker zegt in het algemeen van den ongunstigen socialen toestand waarover de brief van den heer Mansholt blijkbaar had geloopen: "wij kunnen daar niets aan doen!"—en verontschuldigt zich wegens de schijnbare hardheid van deze uitspraak. Nu, wij weten dat gebrek aan medelijden Dekker's fout niet was. Maar, zegt hij, niet op medelijden maar op de Rede moet ons handelen betrekking hebben. En dan eischt de Rede in de eerste plaats: "het erlangen van inzicht in de natuurlijke eischen der zaak"—nl., der "maatschappelijke verbeteringen." De slotsom van deze redeneering en het uitgangspunt van praktisch optreden is: er is een natuurlijk, overkomelijk maatschappelijk leed dat willekeurig is en dus kan worden verholpen—de gevolgen namelijk van machtsmisbruik door de rijken en regeerders.... "Jezus zei: "Er zullen altijd armen zijn." Heel juist.... 't Is de eisch der dingen, even als de nieten in de loterij. Uit die nieten worden de prijzen gevormd. Het gemeenschappelijk
