bezit van de arbeidsmiddelen alleen maatschappelijke produktie zal voorkomen, en dus de finantieele kracht overbodig is geworden.
Zoolang, echter, het kapitaal noodig is, zullen ook de arbeiders zich van het kapitaal moeten bedienen. Zij zullen, bij voorbeeld, een gedeelte van de door hen voortgebrachte meerwaarde trachten terug te krijgen door koöperatie—eenigermate hun eigen kapitalist zijn, en het gedeelte dat als winst aan den handel kwam, zelve verdienen. Maar dit is niet wat Dekker er van zeide: "de socialisten erkennen dit (nl. de nuttigheid van het kapitaal) praktisch door hun pogingen tot koöperatie." En allerminst verdienen zij het verwijt: "Zij zelf trachten tot stand te brengen wat zij in anderen afkeuren."
Neen, de fout ligt bij den schrijver, die zijne burgerlijke beschouwing van den hervormingsarbeid ook bij anderen onderstelt. De arbeiders verwerpen niet het kapitaliseeren zoolang het kapitalisme heerscht. Het systeem van zijne onmisbare werkingen te ontdoen, is gelukkig hunne taktiek niet. Een kapitalisme met "afgekeurde" maar onvermijdelijke uitingen, vindt men alleen op de programma's van de bourgeoisie.
X
Altijd is Douwes Dekker blijven staan op het punt gekenmerkt door zijn brief van 1873 aan het demokratisch kongres te Antwerpen, wat de politiek betreft; en voor zijn ekonomische beschouwingen, door den brief aan den heer Mansholt van 1880.
Omdat de volksbeweging van het socialisme geen direkt verband hield met de Havelaarszaak; en, bij al den eerbied voor zijn arbeid en zijn persoon, niet uitdrukkelijk tot hem zich wendde als den aanvoerder in een trouwens door hem zelf maar zeer vaag aangeduiden strijd—daarom zeide en herhaalde hij dat hij voor haar zich niet wilde interesseeren. Doch het waren slechts andere woorden voor de waarheid dat Multatuli noch de demokratische politiek, noch de ekonomie van het socia-
