gaan zonder een ander spoor in de arbeidersbeweging—de drijvende macht van den maatschappelijken vooruitgang—te hebben nagelaten dan een verhoogd prestige van een schadelijke sekte. En dit verschijnsel kan juist daarom zoo goed aan Douwes Dekker worden waargenomen, wijl hij zich geen anarchist gevoelde en ook niet noemde. Doch voor wat hij deed en dacht past geen andere naam dan die er hier aan is gegeven. De krankheid van het anarchisme, die Multatuli's geestelijk leven heeft geknakt, is de welbekende zielekanker van de door het noodlot getroffenen, die bij het ondergaan van de kapitalistische maatschappij de taak van leiders en redders moeten uitvoeren met de kleine middelen van de burgerlijke beschaving.
XII
Gold dit artikel iemand van mindere talenten dan die Douwes Dekker bezat, het had ongeschreven kunnen blijven. Zijn groote beteekenis heeft Dekker zelf voorgevoeld in de dikwijls tegen vrienden uitgesproken klachten over gebrek aan bevrediging, onmacht ten goede...
Er is een plaats in een brief van Mevrouw Dekker, geschreven op een spreekreis in Holland, Maart 1880, roerender, meen ik, dan eenige andere bladzijde van dit veelal tragische boek. Hij ging door het land in groote en kleine steden, besteedde zijne uitmuntende welsprekendheid aan gezelschappen van applaudisseerende heeren en dames die den noodzakelijken toegangsprijs konden betalen. Kon verwacht worden een uitkomst, ook maar in de verte evenredig aan de verbruikte schatten van talent en geestkracht? Ja, welke andere uitkomst dan het vermaak van Multatuli te zien en te hooren ware te bereiken geweest? En de spreker, zijn werk verricht, kon hij voor zich een andere voldoening hopen dan lof en eer uit den mond van zijne hoorders?—geen resultaten in de daad voor een goede zaak. Omgekeerd moest het hem bitter ergeren als de bladen een ongunstige of onverschillige vermelding gaven. Zoo schrijft hij in zijn
