aan het grootkapitaal en aan de wereldlijke staatsmacht van de kapitalisten, was er inderdaad een sterke tegenstelling tusschen hen en de liberalen. Zoo was de toestand, die den strijd tusschen liberalen en anti-revolutionnairen deed ontstaan. Later bleef er nog eenig verschil van ekonomisch belang tusschen klein- en grootkapitaal, maar het voornaamste verschilpunt werd spoedig het bezit van de staatsmacht, dus van een strijd hoofdzakelijk beperkt tot politieke kringen. Om de bekende en onbekende voordeelen van dit bezit streden de Haagsche heeren en de massa liet hen begaan, want er was geen groot belang, dat niet evengoed en op ongeveer dezelfde wijze door beide "partijen" kon worden behandeld. Daarentegen waren er sterke ideëele verschillen, onderwerpen van akademische debatten, kwesties van theologie, filosofie, staatsrecht, later van ekonomie; en de theoretische twisten bedekten door hun rumoer de diepere eenheid van belang in de burgerlijke orde. Eene burgerlijke levensbeschouwing, trouwens, die de grondslagen van deze orde niet aantastte, hadden alle partijen gemeen.
De liberalen, die de monarchie en de aristokratie hadden overwonnen, waren in dezen strijd de aangewezen voorstanders van de demokratie. Zij hadden de kerkelijke helpers van de oude machten tegen zich en waren daarom anti-klerikaal, modern in het geloof, vóór de vrijheid van denken. Er werd veel minder gebeden en gepreekt en met het Oranjehuis gedweept in het Handelsblad van 1840 en '50 dan in de courant van nu. Zoodanige journalistieke bidstonden en royalistische psalmen zouden de liberalen van dien tijd voor smakeloos gehuichel en onmannelijke vleierij hebben gehouden. Zelfs de meer gematigde organen als de Amsterdamsche Courant hadden zich geschaamd voor een hoofdredakteur die beurtelings den blikken dominee en den hofrekel uithangt. Men verbeelde zich S. Vissering, den lateren Leidschen professor en vroegeren Amsterdamschen journalist, schrijvende in den tegelijk insinueerenden en vromen trant van Charles Boissevain! En ook was het een
