den eisch van korteren werktijd, ten slotte het stelsel der produktie in het geheele bedrijf gevaar doet loopen. Het is niet meer als vroeger dat de vraag van al dan niet toegeven een rekensom kan heeten, goed of wel verkeerd becijferd. Op het spel staan thans andere dingen dan zaken van oogenblikkelijk voordeel alleen, door één der partijen te behalen. Gemoeid is bij ieder geschil steeds meer het blijvend voordeel van de opdringende arbeidersklasse. Toegeven is, steeds meer, erkennen van zwakheid, al zou het verlies gering zijn of wellicht in 't geheel niet bestaan. En een ingrijpende arbeidswetgeving, al kostte ze geen cent aan de kapitalisten, zou noodzakelijk gevoeld worden, niet het meest als een voordeel, maar als een overwinning door de arbeiders behaald. De kapitalisten gevoelen dat ze nooit hebben toegegeven anders dan gedwongen. Iets goeds weten zij, is in het kapitalisme voor de arbeiders alleen te behalen door hun eigen weerstand. Het verzet van de kapitalisten geldt hun ekonomisch systeem, hun maatschappelijke orde.
III
Inderdaad is nooit of nergens bij de regeerende klasse het streven zichtbaar geworden, op grooten voet eene wettelijke bescherming van de arbeiders tegen de kwade gevolgen van het kapitalisme tot stand te brengen—uit eigen, vrije beweging—zonder berekening van belang of winst—ingegeven door een menschenliefde die de voordeelen van een maatschappelijke inrichting versmaadde, waarvan zij niet de nadeelen zooveel doenlijk had weggenomen of verzacht.... De bewijzen zijn in de historie van iedere arbeidswetgeving zooveel men wil te vinden. Overal heeft men het verzet van de direkt belanghebbende personen, de industriëelen. Dit verzet laat niet af, wordt eerder sterker, ondanks de blijken, dat althans voor het grootbedrijf de gevaren denkbeeldig waren. Alleen de noodzakelijkste zorg voor het onmisbare materiaal dat de levenskracht der werklieden is, heeft den weerstand der industriëelen tot op zekere hoogte
