kratie met parlementaire middelen, uit de aanduiding van hetgeen Engels als de "voornaamste taak" van de partij beschouwde, de volgende woorden verdwenen: "dit zich dagelijks versterkende machtsleger niet in zijn voorhoedegevechten te verbruiken maar zijn kracht te bewaren voor de dag der beslissing." En weer verder had Engels nogmaals geschreven dat als gevolg van het ontijdig verlaten van de wettige aktie, "op het kritieke oogenblik" de vereischte macht "wellicht niet beschikbaar zou zijn," en de "beslissende strijd" daardoor vertraagd zou kunnen worden. De woorden waarop het hier aankomt: "het kritieke oogenblik" zijn verdwenen en in plaats van "beslissende strijd" wordt gelezen: de beslissing. Zooveel is uit het geciteerde duidelijk dat Engels, wat hij ook van de parlementaire taktiek verwachtte of hoopte, geenszins geloofde dat de eindstrijd tusschen bourgeoisie en proletariaat met die taktiek zou worden uitgevochten.
Een andere vraag is echter hoe het komt dat in de gedrukte inleiding deze gedachte niet zeer helder is weergegeven. Rjasanof, die behalve de kopie ook een drukproef in handen heeft gehad, kan niet met zekerheid zeggen door wie de laatst meegedeelde veranderingen zijn gemaakt. "Zij zouden van Engels zelf afkomstig kunnen zijn," schrijft hij. En als men bedenkt dat, zooals wij reeds deden opmerken, Engels zich bij de bekortingen of wijzigingen heeft neergelegd die het Duitsche partijbestuur had verzocht, lijkt het niet onwaarschijnlijk, dat door hier en daar woorden te schrappen of uitdrukkingen te verzachten, hij zijn Berlijnsche vrienden ook op die manier ter wille is geweest.
Juist toen het boek van Marx met de inleiding van Engels, gedateerd 6 Maart 1895, verschijnen zou, was een wetsontwerp tegen de sociaal-demokratie bij den Rijksdag in behandeling genomen: de openbare bespreking begon 15 April. "De toestand—schrijft Rjasanof—was uiterst ernstig, hetgeen alleen de toestemming van Engels tot de verzachting van eenige bewoordingen verklaart."
Maar wat Engels niet kon goedkeuren, was de daad
