propaganda voor de republiek, zij is de republiek in den eigenlijken zin. Wat heeft Nederland in de latere tijden betrekkelijk weinig van die evolutie geprofiteerd. Wij waren een voorbeeld voor Europa. De geavanceerdste man van zijn tijd gaf ons de eer....
Het is waar, de volstrekte vooruitgang is niet te loochenen. Het koningschap van de negentiende is minder tyranniek dan het gemeenebest van de zeventiende eeuw. Maar ik herhaal dat hier alleen op het betrekkelijke kan worden gelet; en dan kan evenmin worden ontkend dat in de publieke opinie een teruggang zichtbaar is. De volstrekte vooruitgang is dat wij nu practisch een republiek hebben; de betrekkelijke teruggang is de serviliteit en de absolutistische woordenkeus, waarmede men de fictie van ons hedendaagsch koningschap tracht te steunen en te redden. De volstrekte vooruitgang is dat geen enkel Nederlander die meêtelt, aan koning of koningin eenige wezenlijke macht zou willen toekennen; de betrekkelijke achteruitgang is dat bijna geen enkel Nederlander die iets te verliezen heeft, er voor uit durft komen dat hij van het koningschap alleen den vorm wil bestendigen. Vooruitgang is het dat Holland een republiek is; teruggang, dat de Hollanders niet durven zeggen republikeinen te zijn.
II
Alleen de anarchie kan met dezen toestand tevreden zijn. De afkeer van alle regeering ziet met onverschilligheid deze valschheid in de regeering. De anarchie nu is de denkwijze die in Nederland bij de ontwikkelde menschen de meeste aanhangers vindt. Het is verbazend hoe sterk de anarchie verbreid is onder de geleerden, de letterkundigen, de professioneele en technische vakken. Zij zijn aan de Sociaal-Democratie, de bekendheid met het doel en de inrichting van de samenleving, nog niet toe; en de samenleving die wij nu hebben, schijnt hun terecht zoo onvoldoende en de besturen kennen zij als zoo onbekwaam en zoo onvertrouwbaar, dat zij even weinig geloof hebben aan de toekomst van de maatschappij als hoop
