176
Laten we 't laatste al vast uitlichten; anders was de vraag stellig met "ja" te beantwoorden. Een patrijshond heeft meer verstand van de jacht dan ik of de meesten uwer, een vos meer verstand van spoorzoeken dan een mensch, die niet aan die kunst heeft gedaan. In de kwestie is verstand algemeen bedoeld, dus ook in de bespreking moeten wij 't woord in algemeenen zin opvatten.
leder mensch kan krankzinnig worden; dan heeft hij zijn verstand verloren. Daaruit mogen we afleiden, dat het spraakgebruik aan ieder mensch verstand toekent. Dat blijkt ook uit het veel gehoorde, (ook tegen een heel dom mensch, die geen kind meer is): "Gebruik toch je verstand eens!" of "Wees nu toch eens verstandig!"
En dan is de gedachte geanalyseerd, aldus: Handel of tracht althans te handelen, zooals de omstandigheden het thans noodig of wenschelijk maken. De beste illustratie van deze gedachte, is de vermakelijke historie van Domme Hans of Bêta of hoe die idioten in verschillende kinderfabels heeten mogen. Die handelen allen, niet naar omstandigheden maar naar sleur, gewoonte of voorgezegde daden: "zus of zoo had je moeten doen;" wat ze te pas of ten onpas herhalen, zonder op een wijziging in de omstandigheden te letten. Zoo, niet waar? handelde Hans, toen hij zijn zak met zout in 't water legde, omdat zijn moeder den vorigen keer had gezegd, dat hij zijn kar met zand tegen wegstuiven had kunnen bewaren, door het even nat te maken; en zoo handelde hij opnieuw en steeds weer in andere gevallen.
Wat die fabelkinderen missen is werkelijk het verstand, de gave, om te kunnen oordeelen, zich, vóór het doen, te kunnen voorstellen: als ik dit of dat doe, zóó doe, dan is de uitslag zus of zoo; een geesteswerking die ieder normaal mensch
