Afb. 1. Het Kolosseum te Rome.
Afb. 2. Gebouw voor zonnekuren te Lido-Venetië. Arch. Torres Duilio 1926.
ideeën staan tot de staatsidee. Ter wille eener absolute eerlijkheid en objectiviteit, zullen wede feiten en de architecten zelf laten spreken. We zullen aanstonds zien, dat er een zeer essentieel verschil bestaat in „futuristische” (d. i. speciaal Italiaansche, dynamische) en nieuwe (d. i. internationaal-georiënteerde, elementaire) architectuur.
Antonio Sant Elia die in het voorjaar 1916 bij de verdediging van de stelling van de Monte Zebio in de oorlog tegen Oostenrijk sneuvelde, komt de eer toe de futuristische ideeën het eerst in de architectuur, althans in ontwerpen, te hebben toegepast. Deze buitengewoon geniale ontwerpen, waarvan ik er eenige liet zien in mijn artikel over Italië („Bouwbedrijf” van 29 April 1927, no. 4) toonden verschillende aspecten voor een Citta Nuova. Zij dragen het jaartal
Afb. 3. Vrijstaande wenteltrap in de oude Groszherzogliche Bibliotheek te Weimar. Interessant is het deze oude, doch niettemin buitengewoon geniale houtconstructie uit het jaar 1671 te vergelijken met de moderne betonnen wenteltrap van Rava-Larco geconstrueerd in 1928.
Afb. 4. Trappenhuis van beton in het Coloniaalgebouw te Milaan. Arch. Carlo Rava en Sebastiano Larco.
1914. In hetzelfde jaar lanceerde Sant Elia (11 Juli) zijn bekend architectuur-manifest. In dit manifest wordt echter voornamelijk aangestuurd op een uitsluitend aesthetische architectuur. Sant Elia is uitsluitend scheppend kunstenaar en toont zich afkeerig van elk rationalisme. Naast enkele zeer goede ideeën die nog thans geldig zijn, is het manifest feitelijk lijnrecht in strijd met de beginselen eener nieuwe, anti-aesthetische, constructivistische architectuur. Evenals die van Corbusier zijn z’n ontwerpen bovenal lyrisch. Deze architectonische lyriek staat zoowel buiten de beeldende architectuur, welke zich sinds 1916 uit de Hollandsche stijlideeën ontwikkelde als buiten de rationalistisch-functionalistische architectuur van het Noorden. Doch laten wij de belangrijkste punten uit Sant Elia’s manifest, dat in duizenden exemplaren over de wereld verspreid werd nog eens nader beschouwen:
