den. Het eenige middel om dit gebrek te verhelpen was dus, door arbeiders het stuifmeel uit de meeldraden te laten nemen, en op den stempel te laten brengen. Door middel van een fijn houten staafje moet het stuifmeel van iedere bloem op iederen stempel worden overgebracht. Deze methode bleek spoedig volkomen doeltreffend te zijn. Want sedert de invoering dezer kunstbewerking, levert de vanielje op Java telkenjare een rijken oogst van vruchten, en is hare cultuur aanzienlijk toegenomen. De duurte der vanieljestokjes is voor een groot deel een gevolg van de zeer aanzienlijke onkosten aan handarbeid, die blijkens het medegedeelde voor de cultuur dezer plant noodzakelijk zijn.
Dat een kunstmatige bestuiving in de plaats der natuurlijke bestuiving door insekten treden kan, werd voor het eerst in de vorige eeuw door Koelreuter aangetoond. Hij liet een groep planten van Hibiscus door insekten bestuiven, en bestoof zelf gelijktijdig bij andere planten bloem voor bloem met een penseeltje, terwijl hij de planten tegen het bezoek van insekten beschermde. 310 bloemen bestoof hij op deze wijze, evenveel liet hij door insekten bestuiven. Van de eerste 310 bloemen verkreeg hij 11237 rijpe zaden, van de laatsten 10886; het geheele verschil bedroeg dus slechts 351, dus weinig meer dan één zaad per bloem. Dit kleine, ten nadeele der insektenbestuiving uitgevallen verschil vindt daarenboven zijn oorzaak in een paar koude dagen gedurende de proef, daar er op deze dagen geen insekten vlogen. In elk geval bewijst de proef, dat in beide gevallen ongeveer een even volkomen resultaat bereikt wordt.
Het volkomen bewijs, dat bij talrijke bloemen de hulp der insekten voor de bestuiving noodzakelijk is, kan slechts door rechtstreeksche proeven geleverd worden. Hiertoe volgt men de in fig. 8 afgebeelde methode. Men neemt twee ongeveer gelijk ontwikkelde exemplaren derzelfde soort, kort voor het openen der bloemen of tijdens den bloei. In het laatste geval moet men alle bloeiende of reeds uitgebloeide bloemen afplukken. Nu plaatst men de eene plant onder een klok, wier wand ten deele uit glas, ten deele uit fijn gaas is gevormd;
