124
Volkomen juist. Zoodra het Marxisme planmatig gaat omvormen, en zich dit bewust wordt, komt het tot Kant. Maar.... aangezien het Marxisme juist belichaamt den grooten strijd tegen planmatige omvorming, d.w.z. tegen uitgedachte gesocialiseerde of communistische wereldjes en utopistische concepties, en daarentegen gehoorzaam volgt de zich alom beeldende lijnen in het leven van den arbeid, zal het nimmer tot Kant komen!
Een "planmatige omvorming" van het bestaande kan een ieder zich ten doel stellen,—dat hebben de fransche utopisten Fourier, Proudhon e.a. bewezen—daarvoor is geen Marx noodig. Maar bereiken eenig doel is onmogelijk, wanneer de immanente krachten van het arbeidproces zich in een tegenovergestelde richting ontwikkelen. Het socialisme verbreidt zich niet met zooveel snelheid, omdat een Marx planmatig wilde omvormen, en de aanhangers zijner school zijn stellingen prediken, maar omdat die stellingen vertegenwoordigen het bewustzijn zelf van het proletariaat, omdat het kapitalisme, met zijn heftigen weerstand, de hefboom is van de huidige sociale ontwikkeling, steeds aanwakkerend den vrijheidsdorst der opstijgenden, steeds voedend hun verzet tegen het bestaande. Het is dus gansch het maatschappelijk gebeuren, dat vormt en kneedt hun willen en hen voorstuwt. En dat dit gebeuren geenszins bewaarheidt de zedelijke visie van Kant, maar een onafwendbaar historisch verschijnsel, dat bewijst de klassenstrijd, dien Kant niet gedacht heeft, dit bewijst de dialectische ontwikkelingsgang met zijn zege-
