66
De arbeidsverdeeling, zooals die zich o.a. bij mieren en bijen openbaart, vormt daar reeds een verschillend bewustzijn, bij den mensch oneindig sterker zich afteekenend door de tallooze economische verwikkelingen, de bezitsverhoudingen en al de ideologische vormen voor hem daaraan verbonden, zich veel sterker afteekenend door zijn hooger geestelijk zijn, dat aan die arbeidsverdeeling tallooze trappen en geledingen geeft, en dat ook de individueele vormen van het menschelijk bewustzijn: het zoo verschillend zien, voelen en begrijpen—tot in het oneindige vermenigvuldigt.
Elke wetenschappelijke ontdekking, die een revolutionaire beteekenis heeft, werkt dientengevolge verschillend in op de verschillende groepen, naarmate zij er door benadeeld, of bedreigd, of bevoordeeld worden. Dit vormt het wezen zelf van den strijd op den huidigen economischen bodem der cultuursamenlevingen, dien strijd, die de hefboom is van den vooruitgang.
Zonder arbeidsverdeeling geen belangenverscheidenheid; zonder belangenverscheidenheid geen verschillend bewustzijn; zonder verschillend bewustzijn geen strijd; zonder strijd geen ontwikkeling.
Vandaar, dat elk nieuw gewichtig gebeuren in de wereld van wetenschap en productie door alle verschillende maatschappelijke groepen, welke door de economische toestanden in klassen zijn ingedeeld, verschillend wordt beoordeeld en begrepen, terwijl bovendien ook nog de individueele aanleg in tallooze schakeeringen zich doet gelden. Dat verschil van klassebewustzijn, voor de burger-ideologen zoo volstrekt
