zy, gevonden, die van deſe Geeſt niet wort begonſtight; want doordringende verſpreyt hy, verſpreyende vervult hy, en vervullende ſoo voed hy en beſtiert alle dingen: En tot deſen einde, hebben wy dieſelve geſtelt, datſe melck geeft aen de Natuyre, als een beginſel van alle beweginge, en van de ruſte, en by gevolgh van de voortteelinge, verdervinge, vermeerderinge, verheffinge en plaetſlijcke veranderinge: begrijpende in ſich alle de natuyrlijcke dingen.
Het Land met de bovengeſeyde dingen, waer deſe beeldniſſe ſchijnt op te wijſen, bediet, de benedenſte gevoelijcke en van ſtoffe te ſaemen geſtelde Werreld, diewelcke in alles en door alles van de Ideale, of van de eerſte gedaente, hangt. Maer om veele dingen in weynig woorden te begrijpen, en van alles een kort beſluyt te maken: ſegh ick, dat het Goede is een ſeer uytmuntent Weſen in God. De Schoonheyt is een ſeeckere werckinge ofte eene ſtraele, die alle dingen doordringht. De eerſte ſchoonheyt is in der Engelen Sin. De tweede is in de ziele van dit geheele AL. De derde is in de Natuyre. De vierde is in de lichaemlijcke ſtoffe. En zy pronckt de Ideaelſche Sin op, met ordre. De ziele volmaecktſe met een ſchoon gevolgh van Ideen. En de ſtoffe verciertſe mette formen of gedaenten. En gelijck een enckele Sonneſtrael alle de vier Elementariſche of hoofdſtoffige lichaemen kan verlichten, alſo verlicht oock de eenige Godlijcke ſtrale den Sin, de Ziele, de Natuyre, en de ſtoffe. Derhalven waer men in deſe vier Elementen of Beginſelen, het licht ſiet, ſoo komt men te ſien op de ſtraelen der Sonne, en hier door ſoo keert men ſich, om haer licht te ſien. Alſo beſchouwt men van gelijcken, in deſe vier dingen, den Sin, de Ziele, de Nature en ’t licchaem, yder in haere overeenkominge: En men bemint daer door, dien Goddelijcken glans, en komt alſoo God te ſien, te lieven en tot hem te keeren, als zijnde Schepper van alle dingen.
Prima Impressione. Indruckinge of eerſte vattinge in ’t gemoed.
EEn oude Vrouwe in ’t ſwart gekleet, hebbende aen yder ſyde van ’t hoofd een vleugel, mette rechter hand ſalſe een ſegel houden, waer mede zy aen haer voorhoofd ſal drucken, en aen de ſlincker een Aſpis of Slange, die over einde, op een aenbeeld, ſtaet.
De eerſte vattinge in ’t gemoed is een begrip, van ’t geene ’t gemoed, aldereerſt door de inbeeldinge, wort voorgeſtelt, en een heblijckheyt van een hartneckigh gemoed, dat ſijn eerſte meeninge, hoewel die valſch is, wil vaſt en ſtaende houden, en tegen alle reeden, twiſten, die tegen ſijn gevoelen werden voort gebracht: en hierom wertſe oud gemaelt, als uyter natuyre en door de hoedaenigheyt hartneckigh: Want onder alle misbruycken deſer eeuwe is der Ouden hartneckigheyt de alderhartneckighſte, seyt Hugo.
En om uyt te drucken wat ſake de Waen of opinie zy, en hoe dieſelve, als mede waer de hartneckigheyt heerkomt, ſoo ſegh ick dat de opinie of Waen van Ariſtoteles is bepaelt, ſeggende, dat zy is een vattinge van een los voorſtel, ’t zy dat het waer of valſch zy, en dit onderſcheydt ſtelt hy tuſſchen de Wetenſchap en den Waen, te weeten dat de Wetenſchap is van waerachtige dingen en die niet anders konnen uytvallen, maer de Waen is oock van valſche. De Waen ſpruyt hier uyt, als wanneer het verſtand de beeldniſſen in de inbeeldende kracht gevat heeft, overwegende ofſe valſch of waerachtigh zijn: en door eenigh blijck zijnde overreedet, ſtemtſe de overreedinge toe, en daerom veroorſaeckt de veranderinge van het gevoelen heetigheyt in de herſſenen. Want de Philoſophen ſeggen, die heet van Natuyre zijn, die worden haest beroert en beweeght. Maer hier in hebben oock de ingeboren hette en de geeſten, die van ’t herte komen, haere kracht: want gelijck door de beweginge en de hette van de geeſten, veelderleye werkingen voort komen, alſo komen oock daer door de veranderingen van ’t gemoed. De ſtijfſinnigheyt van de Waen, komt door de koude temperature of aert der herſſenen, want de Philoſophen ſeggen, het koude is oorſake van de onbeweeghlijckheyt; ’t welck oock van Galenus is beveſtigt, als hy ſeyt, de lichte veranderinge van de Waen wort de heete herſſenen toegeſchreven, maer de vaſthoudentheyt de koude. Oock heeft de drooghte haer deel daer aen, gelijck Avicenna ſeyt, want om wel te behouden, ’t geene wy eens hebben aengenomen, daer toe is de drooghte en grovigheit der geeſten een groot behulp:
