180
personen eindelijk den spijker op den kop sloegen na lang misgetast te hebben. Als een schoenmaker, tegen elk paar laarzen dat hij afkreeg, het leder voor vier of vijf paar bedierf, behalve het tijdverlies, zou hij ongeveer evenveel kans hebben om rijk te worden als uwe tijdgenooten hadden met hun stelsel van persoonlijk kapitaal en de verhouding van vier of vijf mislukkingen tot een succes.
"Dan krijgen wij het verlies wegens de concurrentie. Het veld van productie was zoo groot als de wereld, een slagveld waarop de werklieden, door elkander te bestrijden, zooveel arbeidsvermogen verkwistten als in staat zou geweest zijn om hen allen rijk te maken, indien het tot een gemeenschappelijke inspanning ware aangewend geworden. Er was in 't geheel geen spoor van genade in deze worsteling. In koelen bloede zich op een of ander vak te werpen en de ondernemingen van vroegere houders te vernielen, ten einde op de puinhoopen zijn eigen zaak te vestigen, was een plan waarvan het slagen nooit in gebreke bleef de algemeene bewondering op te wekken. Ook is het geen ongeoorloofde overdrijving dezen strijd te vergelijken bij den werkelijken oorlog, wat betreft de zielsangst en het lichamelijk lijden dat er meê gemoeid was, en de ellende die het deel werd van de overwonnenen en van hunne gezinnen.
"Er is in uw eeuw niets wat op het eerste gezicht iemand van tegenwoordig meer verbaast, dan het feit dat lieden die dezelfde nijverheid beoefenden, in plaats van als kameraden vriendschap te sluiten en elkander te beschouwen als medewerkers tot hetzelfde doel, elkander behandelden als vijanden die overhoop dienden geworpen te worden. Dit schijnt werkelijk pure razernij, een tooneel
