218
baar onverklaarbare ernstig aanzien, vinden wij het geenszins onverklaarbaar, veel minder een wonder. Het is niet noodig een zedelijke wedergeboorte van het menschdom te onderstellen, of eene algeheele uitroeiing van het kwade en een uitsluitend behoud van het goede, om rekenschap te geven van de gebeurtenis die wij voor ons hebben. Zij vindt hare eenvoudige en duidelijke uitlegging in de uitwerking van de veranderde omgeving op de menschelijke natuur. Zij vertegenwoordigt bloot het verschijnsel dat een vorm van samenleving die berustte op een kwalijk-begrepen eigenbelang, en zich uitsluitend wendde tot de anti-sociale en dierlijke zijde van de menschelijke natuur, vervangen is geworden door instellingen gegrondvest op het juiste inzicht van een zedelijke zelfverloochening en een beroep doende op de maatschappelijke en edelmoedige aandriften van de schepselen.
"Mijne vrienden, als gij wederom de menschen zoudt willen zien, roofdieren, zooals zij schenen in de negentiende eeuw, zoudt gij enkel hebben te herstellen de oude maatschappelijke inrichtingen, die hun leerden in hunne mede-menschen hun natuurlijke prooi te aanschouwen en hun winst te zoeken in anderer verlies. Zonder twijfel schijnt het u toe, dat geene nijpende noodzakelijkheid u ooit zou hebben kunnen bewegen om te bestaan van hetgeen gij door meerdere bekwaamheid of kracht aan anderen hadt weten te ontwringen, die even behoeftig waren als gij. Maar stel u voor dat gij niet alleen verantwoordelijk waart voor uw eigen leven. Zeer wel weet ik dat onder onze voorouders er velen geweest zullen zijn die, indien enkel hun eigen leven op het spel stond, dat eerder zouden hebben prijsgegeven dan het verlengd door brood aan anderen ontrukt. Maar dit te
