226
krompen gestalte niet de maatstaf was van haar uitersten groei, maar dat zij zich bevond op den drempel van een onbegrensde ontwikkeling, moet de reactie overweldigend geweest zijn. Het spreekt van zelf dat niets bestand is geweest tegen de geestdrift door het nieuwe geloof gewekt.
"Hier eindelijk, moeten de lieden hebben gevoeld, was een kracht waarbij vergeleken de meest grootsche van alle historische krachten kinderspel moest geweest zijn. Omdat zij millioenen van martelaren hadden kunnen leveren was er geen enkele noodig. De verandering van een vorstenhuis in een klein land van de oude wereld, heeft dikwijls meer levens gekost dan de omwenteling deed, die ten laatste de menschheid stuurde in de juiste richting.
"Ongetwijfeld past het iemand wien het voorrecht van het leven in onze verheven periode werd geschonken kwalijk, een ander lot te wenschen, en toch heb ik dikwijls gemeend dat ik gaarne mijn aandeel in deze gelukkige en gouden eeuw zou prijsgeven voor een plaats in het bewogen tijdvak van overgang, toen de helden de gesloten poorten van de toekomst openstieten, en den ontwakenden blik van een volk zonder hoop, in stede van een blinden muur die zijn pad afsneed, een vooruitzicht van beterschap opende, dat nog heden ten dage onze oogen verblindt door te veel licht. O, mijne vrienden! wie zal zeggen, dat toen geleefd te hebben, toen de zwakste invloed een hefboom was bij welks werking de eeuwen sidderden, niet waard is geweest een aandeel in dit tijdvak der vruchtbaring?
"Gij kent het verhaal van die laatste, grootste en onbloedigste van alle omwentelingen. In den tijd van éen
