254
hetzelfde was. Maar, bij God in den Hemel! was het wonder dat onder een systeem als dit, de stad zoo armoedig was, en de menschen zoo slecht gekleed en velen van hen zoo hongerig en voddig waren!
Eenigen tijd later zwierf ik in Zuid-Boston bij de fabrieken. In dit gedeelte van de stad was ik honderd keer geweest, evenals in Washington Straat, maar hier evenals daar, begreep ik thans eerst de ware beteekenis van wat ik gezien had. Vroeger was ik er trotsch op geweest, dat, welgeteld, Boston vierduizend onafhankelijke fabrieken had bezeten; maar nu zag ik juist in die veelvuldigheid en onafhankelijkheid de oorzaak van de onbeduidende totale productie van haar arbeid.
Indien Washington Straat de verblijfplaats van krankzinnigen geschenen had, dit schouwspel maakte een nog droeviger indruk naarmate de productie een nog belangrijker verrichting is dan de verdeeling. Want niet alleen werkten deze vierduizend inrichtingen niet eendrachtig, en reeds daarom zeer onvoordeelig, maar, alsof dit niet genoeg treurige krachtverspilling was, gebruikten zij nog haar uiterste bekwaamheid om elkanders streven tegen te werken, en waren dag en nacht werkende en biddende voor het verderf van elkanders ondernemingen.
Het geraas en geratel van raderen en hamers weerklinkend van alle kanten, was niet de drukte van een vreedzame nijverheid, maar het gedruisch van zwaarden in vijandelijke handen. Deze fabrieken en werkplaatsen waren zoovele forten, elk onder haar eigen vlag, hare kanonnen gericht op de andere werkplaatsen en fabrieken, en hare sappeurs bezig met ze te ondermijnen.
Binnen elk van deze forten werd de strengste organisatie van den arbeid gevolgd: de verschillende ploegen
