42
"De kleine kapitalisten, met hunne ontelbare geringe beleggingen, hadden het veld geruimd voor de groote ophoopingen van geld, omdat zij behoorden tot een tijd van kleine dingen en geheel onbekwaam waren om aan de eischen van de eeuw van stoom en telegraaf en reusachtige ondernemingen te voldoen. De vorige orde van zaken te herstellen, zelfs indien het mogelijk geweest ware, zou zijn het terugkeeren tot diligences. Geweldig en ondragelijk genoemd en vervloekt door de slachtoffers, moesten zelfs dezen toegeven, dat de nationale arbeid door de opstapeling van kapitaal, grootelijks gebaat was geworden, dat uitgebreide bezuinigingen waren verkregen door concentratie van beheer en éénheid van bedrijf; bovendien, dat sedert het nieuwe stelsel in de plaats van het oude gekomen was, de rijkdom vermeerderd was op een tot dusver ongehoorde schaal. Wel is waar had deze vermeerdering voornamelijk gediend om de rijken nog rijker te maken, en de kloof tusschen hen en de armen te vergrooten; maar de omstandigheid bleef bestaan, dat bloot als een middel om rijkdom voort te brengen, het kapitaal betere diensten had bewezen naarmate het geconcentreerd werd. Herstel van de oude vormen, indien mogelijk, zou zeker een grootere gelijkheid teweeggebracht hebben, met meer persoonlijke waardigheid en vrijheid, maar enkel ten koste van algemeene armoede en schorsing van den stoffelijken vooruitgang.
"Had men dan geen middel, om over de diensten van dit machtige, rijkdom-scheppende beginsel te beschikken, zonder zich te bukken onder een geld-heerschappij gelijk aan die van Carthago? Zoo spoedig de menschen dit begonnen te bedenken, vonden zij het antwoord gereed liggen. De beweging van zaken door steeds grootere massa's kapi-
