44
te geven aan koningen en edelen voor hun persoonlijk genoegen."
—"Zulk een ontzettende verandering als gij beschrijft," zeide ik, "zal natuurlijk niet zonder groote bloedstorting en vreeselijke schokken hebben plaats gehad."
—"integendeel," antwoordde Dr. Leete, "er is volstrekt geen geweld gebruikt. De verandering was lang voorzien. De openbare meening was er rijp vóór geworden en zij werd gesteund door het geheele volk.
"Het was niet mogelijk haar tegen te gaan, noch door geweld, noch door redeneering. Aan den anderen kant had de volksopinie omtrent de groote lichamen hare bitterheid verloren, naar gelang men hunne noodzakelijkheid inzag als een schakel, een overgangstoestand, in de evolutie van het ware stelsel. De hevigste vijanden van de groote private monopolies moesten nu erkennen, hoe onwaardeerbaar en hoe onvermijdelijk hunne rol was geweest om het volk op te voeden in het denkbeeld zijn eigen zaken te besturen. Vijftig jaar geleden zou het brengen van allen arbeid onder nationaal beheer, ook aan de luchthartigsten een zeer gewaagde proefneming hebben toegeschenen. Maar door een reeks van overtuigende lessen, waargenomen en bestudeerd door iedereen, hadden de groote lichamen een voorraad nieuwe denkbeelden aan het volk geleerd. Men had lange jaren syndicaten geldsommen zien behandelen, grooter dan de inkomens van staten, en den arbeid van duizenden menschen zien besturen met een volkomenheid en een spaarzaamheid, onbereikbaar in kleinere lichamen. Men had het axioma leeren verstaan, dat, hoe grooter de zaak is, hoe eenvoudiger de beginselen van inrichting kunnen zijn; dat, zooals de machine vertrouwbaarder is dan de hand, het
