55
over te gaan in een ander bedrijf dat hem beter lijkt dan zijn eerste keus. In dit geval wordt zijn aanvraag beschouwd alsof hij voor het eerst dienst nam en op dezelfde voorwaarden. En dit niet alleen, maar een werkman kan eveneens, onder gepaste bepalingen en niet te dikwijls, overgeplaatst worden op zijn verzoek van een gedeelte van het land naar een ander gedeelte in het zelfde vak. Onder uwe regeling kon iemand die niet tevreden was, wel zijn werk in den steek laten, maar hij liet dan tevens zijn middel van bestaan in den steek, en liep de risico van zijn verder levensonderhoud. Wij zien dat het getal menschen die een bedrijf waar zij aan gewend zijn, willen veranderen voor een nieuw bedrijf, en oude kennissen en omgeving voor vreemde, klein is. Alleen de mindere soort van werklieden wenschen zoo dikwijls te veranderen als de wetten slechts toelaten. Natuurlijk worden verplaatsingen of verzoeken om ontslag wegens gezondheidsredenen altijd verleend."
—"Voor het handwerk geloof ik dat dit stelsel uitstekend is", zeide ik; "maar hoe is het gesteld met het hoofdwerk. Zonder hoofdwerkers kunt gij toch niet bestaan. Hoe worden zij dan gekozen in onderscheid met de anderen die den handenarbeid moeten verrichten. Dat is nog al een moeilijke uitzoekerij, zou ik denken."
—"Dat is het ook," hernam Dr. Leete, "de fijnste toetssteen is hierbij noodig, en daarom laten wij de vraag of iemand een hoofd- dan wel een handwerker zal zijn, geheel aan hem-zelf over. Aan het eind van het tijdvak van drie jaar als gewoon arbeider, kan iedereen kiezen, in overeenstemming met zijn natuurlijken smaak of hij zich geschikt wil maken voor een kunst of een ambt, dan of hij boer of ambachtsman wil worden. Als hij gevoelt dat
