71
het punt, als gij u herinnert, waar wij gisteren-avond bij gebleven zijn, en ik zeg weer, evenals ik toen zeide, dat naar mijn idee uw arbeidsstelsel hier op de grootste moeielijkheid zal stuiten. Hoe, vraag ik nog eens, hoe kunt gij op een bevredigende wijze het loon of de vergoeding bepalen van de menigte beroepen, die noodig zijn voor de behoeften van de samenleving? Bij ons was de marktwaarde de prijs van den arbeid van alle soort, zoowel als van alle goederen. De werkgever betaalde zoo weinig als hij kon, de werkman vroeg zoo veel mogelijk. Het was zedelijk wel geen zeer fraai systeem, dat erken ik, maar het verschafte ons toch een ruwe en gemakkelijke formule om een quaestie uit te maken, die duizend keer per dag moet uitgemaakt worden zoolang de wereld niet stilstaat. Wij wisten geen andere praktische manier om ons te redden."
—"Ja," antwoordde Dr. Leete, "dat was de eenige praktische manier in een orde van zaken die de belangen van ieder particulier vijandig stelde tegenover de belangen van ieder ander; maar het zou jammer geweest zijn, indien het menschdom geen beter plan had kunnen maken, want het uwe was eenvoudig de toepassing op de onderlinge betrekkingen van de menschen, van de hondsche leuze: "de een zijn dood is den andere zijn brood." Het loon voor diensten hing niet af van het gevaar, de moeite of de inspanning die er aan verbonden was; want over de geheele wereld schijnt het dat de gevaarlijkste, de lastigste en de onaangenaamste bezigheid verricht werd door de slechtst-betaalde klassen; maar enkel van den nood van diegenen, die de diensten moesten gebruiken."
— "Dat geef ik alles toe," zeide ik. "Maar, met al de gebreken, was het systeem om de prijzen te regelen naar
