119
maar van weldoener en welgedane. Klasse-tegenstellingen bood Nederland als iedere klassemaatschappij, maar klasse-tegenstellingen zonder het zout der revolutionaire gezindheid. De innerlijke beweging ontbrak, die deze gezindheid teweegbrengt, door van de individuen eener zelfde klasse sommigen te verheffen, anderen neer te drukken in het proletariaat, Bijna een eeuw scheidde de vorming van een talrijke klasse van paupers, van de opkomst van het modern kapitalisme in Nederland. Een eeuw niet maar van volkomen gemis aan levenszekerheid en behagelijkheid, maar ook aan menschelijke waardigheid; niet maar van knechtschap, maar van demoralisatie. Pijnlijker nog dan zijn diepe nood, doet het aan die lange vernedering van het Nederlandsch proletariaat te gedenken.
In de ekonomisch meest ontwikkelde landen had de vlam van het kapitalisme het oude in brand gezet en begon het te verteren. De oude verhoudingen werden omgeworpen, privaatbezit en handwerk ondermijnd, de geheele maatschappelijke fysionomie veranderd. In achterlijke landen was de vonk nog niet in 't kruit geworpen, de oude klassen en instellingen bestonden nog en wijzigden zich langzaam. Maar in Nederland was 't oude weg, t nieuwe niet gekomen. De oude standen waren opgelost, de oude maatschappij was ontbonden. Maar de elementen kristalliseerden zich hier nog niet tot de nieuwe struktuur der moderne maatschappij, want de vormende kracht ontbrak.
Ontbreekt tot de zeventiger jaren ieder spoor van klassenstrijd tusschen bourgeoisie en proletariaat en zelfs zoo goed als iedere arbeidersbeweging—de kleine burgerij daarentegen had de hare, zij het ook in geheel ideologische vormen, Voor de meeste west-Europeesche
