151
en oneindig grooter zuigvermogen in de plaats kwamen. Het kultuur-stelsel, eenmaal een prikkel tot extensieve vermeerdering der produktie en als zoodanig een vooruitgang, had zich overleefd en was tot een rem geworden; op den grondslag der vrije konkurrentie werd eerst krachtig het streven naar voortdurende vermeerdering van het produkt door intensieve kultuur en vollediger verbruik der grondstoffen, zoowel als tot verbetering van zijn gehalte, dit alles door de hulpmiddelen der landbouw-we enschap, techniek en chemie, verder oerde arbeids-deeling, enz.
Koloniaal bezit is in drie opzichten voordeelig voor kapitalistische volken. Ten eerste als markt voor de industrie-produkten van het moederland. Dan als verzorger van de zoontjes der bourgeoisie met civiele en militaire ambten. Ten derde als exploitatie-gebied van kapitalen, aangelokt door het vooruitzicht van een doorgaans hooger winstvoet, dan in landen van ouder kapitalisme bestaat. Voor Nederland, kapitaal-krachtig maar industrie-zwak, was en bleef het eerste dezer voordeelen het minst belangrijke.[1] Van des te meer belang waren voordeel twee en drie. Alleen dit laatste gaat ons hier aan. Geholpen door een sedert 1830 min of meer konsekwent doorgevoerde politiek van koloniale expansie[2], kreeg het koloniaal kapitalisme, behalve Java, gaandeweg ook een deel van Borneo en Celebes, behalve nog Bali en Lombok tot exploitatiegebied.
- ↑ Uitvoer van Nederland naar Indië: 4.3 % van den totalen uitvoer; invoer van Indië naar Nederland: 15.1 % van het totaal.
- ↑ Vgl. de artikelen van van Kol "Het Imperialisme van Nederland", in "de Nieuwe Tijd" van 1902, No. 1 en 2. Het modern "imperialisme" (in de beteekenis van koloniale veroveringspolitiek) is in Nederland ouder dan in Engeland, daar in het tweede en derde kwart der eeuw, Engeland sterk en rijk door zijn industrie-monopolie, het koloniaal bezit als een last beschouwde, Nederland daarentegen op zijn koloniën teerde.
