191
voor haar zinnelooze leuzen gelokt tot hopelooze verbrokkeling, afgetrokken van den eenigen weg, organisatie op den grondslag van gemeenschappelijk klassebelang, die niet bedriegelijk in de rondte voert, maar recht afgaat op het doel.
Maar de ekonomische ontwikkeling ging voort en het Nederland der tachtiger jaren was niet meer hetzelfde als dat van 1870, zooals dat van °70 een weinig anders dan dat van '48 was geweest. De eerste golf der moderne arbeidersbeweging, de Internationale, had Nederland over Belgie bereikt, de tweede drong binnen van uit Duitschland. De eenheid en kracht der Duitsche sociaal-demokratie werkte door tot over de grenzen, haar strijd op leven en dood tegen Bismarck vestigde de aandacht op haar beginselen, haar aktie, haar groei. Met haar program ging de kleine groep der Nederlandsche sociaal-demokraten, meest overlevenden uit de dagen der Internationale, in den strijd.
De beginselen der moderne arbeidersbeweging werden opnieuw verkondigd in Nederland, door een machtiger stem ditmaal dan in de dagen der Internationale, En thans werden zij niet weer verstikt; de atmospheer deed ze zwellen en leven. Binnen enkele jaren werd de sociaal-demokratische Vereeniging tot sociaal-demokratischen Bond, de propaganda van Domela Nieuwenhuis sloeg in bij duizenden. Recht voor Allen vond gretige lezers. Sedert 1880 begon de beweging van de groote steden uit, de industrieele streken te bereiken: de Zaan, Twente, later Maastricht.
Een golf van verzet komt over het land: het heeft den schijn of een sterke politieke en ekonomische organisatie, binnen enkele jaren uit den grond gestampt, heel het niet-kerkelijke deel der Ned. arbeiders zal
