192
omvatten. De industrieele malaise in de jaren '85–'87 en '91–'93 wakkert het revolutionaire karakter der beweging aan; in werkloozen-optochten en verbitterde defensieve stakingen in Twente en elders komt dit uit. Spoedig komt de agrarische krisis de ellende vermeerderen; gevoed door nood en honger, krijgt de vlam van het socialisme vrij spel op het platteland: Friesland staat in lichte laaie en stedelijke en landelijke proletariërs geven elkaar handreiking tot den strijd op dood en leven tegen de verschrikte bourgeoisie, Maar de vlammen zinken weer ineen, de lucht wordt stil en een hoopje asch blijft over van al den wilden gloed, die niets verteerd heeft dan zichzelven.
De resultaten van de pogingen der Internationale waren de opheffing van het verbod van werkstaken en het kinderwetje van Houten geweest. De resultaten van den ekonomischen en politieken strijd der arbeiders van 1880–'92 waren: de enquêtes van '87 en '90, de beperking van den arbeidsdag voor vrouwen en jeugdige personen door de wet van '89, en de kieswet van Houten. Men ziet: het verschil in de resultaten (van het aandeel der arbeidersbeweging in het buitenland wordt hier afgezien) is even groot als dat tusschen omvang, duur en beteekenis van beide bewegingen, beide kulminatiepunten in de golvende lijn van hoogte en laagte, maar iedere hoogte uitstekend boven de vorige, die de strijd der arbeidersklasse is.
Tot een moderne massale arbeidersbeweging ontbrak in het Nederland der tachtiger en ook nog der negentiger jaren, zooals de lezer van dit boekje begrijpen zal, de bodem. De beginselen der sociaaldemokratie waren gegrond op de toestanden die de groot-industrie in 't leven roept. Het einddoel—de
