208
aanschaffen kan dan vroeger, hem ontoereikender schijnen: zijn behoeften zijn de mogelijkheid ze te bevredigen over den kop gegroeid, dus voelt hij zich niet beter geworden, maar slechter af.
Wat nu den arbeidsdag aangaat, moet, gelijk bekend is, niet alleen met zijn uitbreiding of verkorting, maar evengoed met de intensifikatie van het arbeidstempo rekening worden gehouden. Niet altijd, maar voor sommige bedrijven, b.v. voor de textiel-industrie, is deze zeer goed in cijfers uit te drukken. Het is zeker dat in alle bedrijven, waar het groot-kapitalisme zijne methoden en werktuigen heeft ingevoerd, b.v. de metaal- en textiel-industrie, de bouwvakken, enz., de intensiteit van den arbeid in verband met het stukloon-systeem, sedert het begin der kapitalistische metamorfose van Nederland, sterk geklommen en nog klimmende is. En het staat te bezien of, bij het gering weerstandsvermogen der arbeiders, de verkorting van den arbeidsdag wel altijd evenredig aan de vermeerderde uitgave van arbeidskracht is geweest,
In Nederland maakte niet, als in andere landen waar het modern grootbedrijf zich de produktie onderwierp, een tot voor korten tijd betrekkelijk welvarende bevolking van onafhankelijke kleinproducenten en handwerkers tot afhankelijke bezitloozen verlaagd, de kern uit van het moderne proletariaat. Wij zagen dat een klasse van bezitloozen reeds vroeger bestond, en in welke ellendige omstandigheden zij leefde. Voor het Ned. proletariaat kon het modern kapitalisme nauwelijks erger lijden brengen, dan het gebrek aan modern kapitalisme had gedaan, Het kontrast, althans in materieele omstandigheden, tusschen verleden en heden was niet groot genoeg om de veer van revolutionair
