210
verschijnsel. De ijskorst om zijn gemoed, het geloof aan de eeuwige noodzakelijkheid der klasse-maatschappij begint te smelten en in zijn hart komt leven: want het wordt beschenen door de stralen der hoop. De arbeide samen gebracht door de eischen der produktie, maken op de werkplaats en de fabriek de school door van samenwerking veler krachten tot een gemeenschappelijk doel en leeren de macht van het geordende, gedisciplineerde, zich planmatig bewegende aantal kennen.
Zoo verschijnt ook in ons land de klassenstrijd; geen uitheemsch produkt, door theoretici ingevoerd, maar vrucht van nieuwe omstandigheden. Bij menige gelegenheid reeds toonde zich het klassegevoel en de gemeenschappelijkheid der belangen sterker dan alle ideologie; en de kerkelijke arbeiders-organisaties, opgericht om de zelfstandige arbeider beweging te verzwakken, stonden met haar in één gelid. Een tegenstuk hiertoe vormt de versterking van het kapitalistisch klasse-bewustzijn, dat behalve in de ekonomische aktie, ook in den politieken strijd uitkomt. Zij drijft de doodsvijanden van eertijds: anti-revolutionairen en oud-liberalen, tot elkaar, telkens wanneer het de sociale wetgeving, het koloniaal kapitalisme, in 't kort, het verdedigen der kapitalistische privilegies, betreft. Een nieuwe partijvorming wordt, door het stilzwijgend totstandkomend verbond van al wat konservatief is, voorbereid; de oude theologische en anti-theologische partijen worden gespleten en gescheurd door de kracht der arbeidersbeweging. Zij vallen uiteen in twee groepen, waarvan de eene de kapitalistische maatschappij en den klassenstaat ongeschonden wil behouden en tegen iederen aanval verdedigen; de andere, om haar
