44
die moreele en geestelijke energiën die ons oneindig schijnen in de individuen van hare klasse en van de klassen wier belangen met de hare samenhingen, opriep. De voorwaarden tot haar ontwikkeling waren een onbarmhartige strijd tegen het verouderde, een breken met het overgeleverde, een rusteloos jagen naar meer kennis, meer macht over de natuur, geen oogenblik van verwijlen bij het bereikte. Gedurige verandering en uitbreiding ligt in het wezen der kapitalistische produktie besloten, nimmer rustende inspanning in dat der kapitalistische maatschappij. Dit gaf aan haar geheel den trek van grootheid.
Nederland kon zoolang het aan de kapitalistische produktie en de groot-industrie vreemd bleef, in de door het kapitalisme opgewekte energie niet deelen. Wij zagen dat handel en manufaktuur waren ondergegaan, als erfenis nalatend een, bij het industrieële vergeleken overwegend, van inspanning afkeerig geldkapitaal, en een abnormaal talrijk, gedemoraliseerd lompenproletariaat. Bij deze historisch-ekonomische faktoren, die den groei van het industrieëel kapitalisme ongunstig beïnvloedden, kwam voor Noord-Nederland het zeer gewichtig natuurlijk nadeel van gebrek aan steenkool en ijzer. Vooral toen sedert 1830, in de aan steenkool en metalen rijke staten van het vasteland, als Frankrijk, België, Duitschland, de machinale industrie zich begon te ontwikkelen, raakte Nederland tot '47 door geen spoorwegen met 't zuiden, tot '64 niet met 't oosten verbonden, hopeloos ten achter.
Het is waarschijnlijk dat de vereeniging met België een nadeelige invloed gehad heeft op de ekonomische ontwikkeling van Nederland, zoo als na '30 de scheiding op de politieke. De revolutie-tijd had op België
