49
Dit stelsel van "bescherming" had op de ontwikkeling van het kapitalisme den invloed, die inbakering, zóó stijf, dat het geen lid kon bewegen, op een kind zou hebben dat men tegen gevaarlijke bewegingen "beschermen" wou. De uitwerking was verstijving. Wat Gogel schreef in 1820, dat alleen rentenieren werd aangemoedigd, en het leegloopen een gedwongen noodzakelijkheid gemaakt bleef vele jaren later even waar. Rentenieren en smokkelhandel waren de eenige bedrijven die door de maatregelen der regeering in waarheid aangemoedigd, bloeiden. Op het eene wierp zich het energielooze kapitaal, op het andere de kapitaalbegeerige energie. En door hun bloei leed handel en nijverheid weer verder schade.
De eenige vorm van kapitalisme, die in Nederland al sedert lang gedijdde, was het geld-kapitaal. In effecten en fondsenhandel waren groote vermogens gewonnen in de jaren van wilde spekulatie na 1815, toen de lang door den oorlogs-toestand tegengehouden kapitalistische ontwikkeling bij schokken en sprongen haar evenwicht zocht in die cirkelgang van opleving, bloei, overproduktie en krisis, waarin het ekonomisch leven der 19de eeuw zich bewegen zou. Grievende teleurstellingen had in die jaren van overgang de Hollandsche handel geleden en de waaghalzen waren 't kind van de rekening geweest. In Indie, waar Engelschen en Amerikanen de koloniale produkten voor het driedubbele van den normalen prijs opkochten en met de voortbrengselen van Nederlandsche kolonies Europeesche markten overstroomden, die, door de gedurende het kontinentaal-stelsel in gebruik gekomen surrogaten als chicorei en beetwortel-suiker, met een derde waren ingekrompen. In de nieuwe markten van
