55
inhalen der geleden verliezen (voor den koning, zagen wij, aanzienlijk), daarna het behalen van zooveel mogelijk winst, de drijfveer zijn van haar daden. Toen zij begreep dit doel door het vaster snoeren van de koorden van monopolie en regeerings-protektie het best te bereiken, bekommerde zij er zich niet over, in hoeverre de belangen der Nederlandsche handels-bourgeoisie hiermee waren gediend. Hoe meer deze bourgeoisie versterkte, en begreep onder de vr konkurrentie het voordeeligst te leven, hoe meer zij de H.-M. als een aan hare belangen vijandigen stain-den-weg ging beschouwen.
De monopoliseerende strekking der H.-M. kwam pas goed aan 't licht toen de Indische handel voordeelig begon te worden, d.w.z. sedert het cultuurstelsel was ingevoerd. Eerst in '32 stegen haar aktiën boven pari. Het kultuurstelsel vormde den onontbeerlijken schakel in den keten, die den toegang tot de schatten van Indiö voor de vloten der private kapitalen versperde. Produktie, vervoer en verkoop werden daardoor in één machtige hand vereenigd.
De opbrengst van suiker en indigo, later ook van koffie, thee, tabak en zijde, kwam nu in de rijks-schatkist, zooals de opbrengst van hun vervoer in den koninglijken. En in die gelukkige dagen waren deze twee, in zeker opzicht, niet gescheiden, want de wil van den vorst besliste over de uitgaven van den Staat.
Wij komen nu tot den vrij gekompliceerden invloed der Handels-Maatschappij op de ontwikkeling der industrie. Na de Belgische omwenteling trachtte de regeering hier eene textielindustrie uit den grond te stampen, om aan Noord-Nederland de voordeelen van den uitvoer naar Indië te verschaffen. Als ruil voor
