59
inspanning. En toch was de spekulatie in koloniale artikelen, in koffie vooral, de eenige band tusschen Nederland en de wereldmarkt, het eenige waardoor zij ook in haar aderen iets voelde van het schokkend pulseeren van zijn hart.
Die "lusteloosheid en het gebrek aan energie, ontaard in ziekelijke rust" zooals Portielje den toestand op ekonomisch gebied in de veertiger jaren kenschetst, was niet te wijten aan eenige karakter-eigenschap der natie, aan natuurlijke traagheid of apathie van den Nederlandschen stam. Omgekeerd. Energieke naturen en vaderlandslievende geesten als Potgieter er een was, voelden en betreurden de achterlijkheid van alle bedrijf, de versuffing en inertie waarin Nederland wegzonk. Zij zagen naar het verleden en pijnigden zich af met de vraag waarom de jongst-geborene van Jan Cordaats talrijk kroost juist Jan Salie moest wezen. Hun scheen een geheimzinnige verandering in den volksaard, afname der vitaliteit sedert de 17de eeuw de oorzaak van den ekonomischen stilstand. Bezorgd zochten zij naar een psychisch geneesmiddel voor dit zieke volk.
Het was anders dan zij dachten. De ekonomische verhouding was het primaire; al de sociale ellende gevolg. Die opborrelende energie van andere volken en staten, die zij waarnamen en waarmee de "ziekelijke rust" van den Nederlandschen poel in zoo droevig kontrast was, kwam voort uit hun min of meer snelle kapitalistische ontwikkeling, viel samen met de jeugd der groot-industrieele bourgeoisie. Haar strijd om de klassen en instellingen, die haar in den weg stonden, neer te slaan, haar uitzwermen de wereld over, de gevoelens van vrijheid, van rusteloozen oneindigen
