67
lijking, vergelijking tot juister inzicht en schaamte.[1] Van dien tijd dagteekent als reaktie de kosmopolitische trek, de ingenomenheid met 't vreemde boven 't eigene, de belangstelling in buitenlandsche literatuur, de navolging van buitenlandsche zeden en het wantrouwend gering-achten van 't nationale.
Het gemis aan innerlijke ekonomische beweging toonde zich ook in de late en gebrekkige ontwikkeling van het verkeerswezen. De kapitalistische productiewijze eischt de snelle verplaatsing van menschen en goederenmassa's. Geen kapitalisme, geen behoefte aan modern verkeer, geen bouw van spoorwegen[2]. Toen Willem I in 34 den aanbouw van een spoorweg Amsterdam Keulen, wilde doorzetten, lieten zijn onderdanen hem in den steek, en de kommissie van voorbereiding moest bij gebrek aan inschrijvingen worden ontbonden. Wanneer de kroniekschrijver in 1835 opteekende, dat »de middelen van vervoer zoodanig waren, dat den reiziger weinig te wenschen overbleef"[3]
schreef de man waarheid: naar andere vervoermiddelen dan postwagens en trekschuiten had Nederland geen wensch, want geen behoefte. In '34 werd een tweede postwagen "aangelegd" tusschen Zwolle— Leeuwarden; en een stoomboot Amsterdam— Harlingen hield daarentegen op te bestaan. Op 't einde der veertiger
- ↑ Een groote schok gaf o.a. de eerste internationale tentoonstelling, (Londen 1851) die, naar de vrijhandelaars meenden, de wereldvrede, d.w.z. het einde der oorlogen en de beslissing van het lot der naties door de ekonomische strijd alleen, inluidde. "De Nederlandsche nijverheid maakte op die tentoonstelling een hulpeloozen indruk." De meeste voorwerpen waren... zoo onbehagelyk, dat het geheel den Nederlander wel pijnlijk moest aandoen; de voortdurende leegte en stilte in die afdeeling was dan ook een sprekend bewijs, dat ieder in dat ongunstig oordeel deelde." (J.J. de Lange, Proeve eener handelsgeschiedenis; bl. 61.)
- ↑ Dit sluit niet uit den bouw van sommige lijnen, b.v. den Transch-Siberischen spoorweg, om een strategisch doel.
- ↑ Lastdrager, Nieuwe Geschiedenis.
