89
onderlaag van handwerk en manufactuur. Iedere vooruitgang, de uitbreiding van den omvang der machines, haar bevrijding van het haar oorspronkelijk beheerschend handwerkmodel, de aanwending van geschikter, doch moeilijker te bewerken materiaal, bijv. ijzer inplaats van hout, dit alles stootte op groote moeilijkheden, die zelfs niet door het in de manufactuur doorgevoerde stelsel van arbeidsverdeeling te overwinnen waren. "Machines bijv. als de moderne drukpers, het moderne stoomweefgetouw en de moderne kaardmachine, konden niet door de manufactuur geleverd worden."
Van den anderen kant sleept de omwenteling in den eenen tak van industrie de omwenteling in een reeks met haar in samenhang staande takken van industrie met zich mede. De machinale spinnerij maakt machinale weverij noodzakelijk en beide te zamen een mechanisch-chemische revolutie in bleekerij, drukkerij en ververij. Dan ook vorderde de revolutie der voortbrengingswijze in industrie en landbouw een omwenteling der middelen van verkeer en transport. De groote industrie met haar koortsachtige snelheid van voortbrenging moet haar ruwstoffen snel kunnen betrekken, haar producten snel en in groote hoeveelheden op de markten kunnen werpen, zij moet in de gelegenheid zijn groote arbeidersmassa's naar haar behoeften tot zich te trekken en af te stooten enz. Vandaar omwenteling in den scheepsbouw, vervanging van het zeilschip door het stoomschip, van den vrachtrijdienst door den spoorweg, van den ijlbode door de telegraaf. "De geweldige hoeveelheden ijzer echter, die thans te smeden, te boren en te vormen vielen, vereischten harerzijds cyclopische (reusachtige) machines, tot wier schepping de machinenbouw van het manufactuurstelsel niet in staat was."
Zoo moest de groote industrie zich haar eigen, bij haar wezen passende onderlaag verschaffen, en wel door zich van de machine te bedienen om door haar machines voort te brengen. "Eerst door de werktuigmachines heeft de techniek de reuzentaak kunnen vervullen, die de machinenbouw haar stelde" (Boek der Uitvindingen). Daartoe was het echter noodig de voor de afzonderlijke machinedeelen vereischte streng meetkunstige vormen, zooals lijn, vlak, cirkel, cylinder, kegel en kogel, machinaal te produceeren. En ook dit probleem werd opgelost, toen Henry Maudsley in de eerste jaren der negentiende eeuw de draaibankslede (slide rest) uitgevonden had, die weldra automatisch gemaakt en van de draaibank op andere constructie-machines overgebracht werd. Dank zij deze mechanische uitvinding gelukt het de meetkunstige vormen der afzonderlijke machinedeelen "tot een mate van lichtheid, nauwkeurigheid en snelheid te produceeren, die zelfs de langdurigste ervaring niet verleenen kon aan de hand van den bekwaamsten arbeider."[1]
Hoe grootsch de tot den machinenbouw aangewende machinerie is,
- ↑ "The Industry of Nations, London, 1855". Uit hetzelfde werk haalt Marx de volgende zinsnede aan over de uitvinding der "slide rest": "Zoo eenvoudig en uiterlijk onbeduidend deze toevoeging aan de draaibank schijnen mag, toch is het naar onze meening niet te veel gezegd wanneer wij beweren, dat haar invloed op de verbetering en uitbreiding van het machinewezen even groot was als die welke Watt's verbetering der stoommachine bewerkte."
