194
roeren van nuttige dingen als vaccinatie, onderwijs en hygiënische maatregelen zachten dwang gebruiken? Is het beter, zoolang het onderwijs nog niet algemeen kan zijn, eerst aan een kleine kern degelijk onderwijs te verschaffen of aan een veel grooter getal een zij her nog gebrekkig onderwijs te schenken?
In het concreet stellen van vragen als deze ligt een gevaar. De beantwoording ervan leidt zoo licht tot doctrinarisme, tot den eeredienst van eene leuze, wat in een land, dat nog tot ontwikkeling moet worden gebracht, dubbel gevaarlijk is.
Men zal de menschen, die ter plaatse het beschavingswerk moeten verrichten, in den regel moeten laten handelen, desnoods maar zender van buiten af opgelegd „leidend beginsel". Gewoonlijk zal het voldoende zijn, als Batavia de koorden der beurs houdt en deskundige hulp beschikbaar stelt.
Invloed van het onderwijs.
De invloed van het onderwijs op de bevolking begint allengs merkbaar te worden. Schadelijke en schandelijke gewoonten verdwijnen. Apathie, indolentie, vuilheid en vuilheidsziekten, kinderhuwelijken en andere misstanden op seksueel gebied, angst voor geesten, die zooveler leven vergalde, wreede gewoonten, zij verminderen alle. Vatbaarheid voor het aannemen van verbeteringen op het gebied van landbouw, handel en nijverheid; geschiktheid voor het verbeteren der economische bestaansvoorwaarden; immuniteit tegen geloofsfanatisme; verweer tegen bedrog ziet men ontluiken; de levensellende van den natuurmensch verminderen; de ijver en toewijding van den bestuurder meer vruchten dragen.
Nochtans is er één ding, dat minder tot tevredenheid stemt. De Inlander waardeert het onderwijs nog te eenzijdig om utiliteitsredenen en heeft te weinig oog voor de ideëele bedoelingen ervan. Zoo komt het ook, dat naar zijn inzien de jongens moeten leeren met het oog op hun later bestaan. Voor de meisjes geldt dit motief niet.
Meisjesonderwijs.
Het aantal schoolgaande meisjes is nog veel te gering. Het onderwijs aan de vrouw moet den weg banen tot opzettelijke en doelbewuste opvoeding van het kind; zuinigheid, orde en regel in de gezinnen brengen; de polygamie en de aan ééne zijde niet ge-
