Wie de Geschiedenis grondiger bestudeert dan uit officieel-goedgekeurde schoolboekjes mogelyk is, zal erkennen dat men zeer zelden in de rei der personen die zy ons te aanschouwen geeft, een karakter aantreft.
Toch blyft het de vraag of men Daendels goed zou beoordeelen, indien men alleen achtsloeg op z’n lamlendig gedrag in de maand Februari 1811. Het wantrouwen waarmee eenige jaren later Willem I hem onderscheidde, schynt aantetoonen dat men hem tot iets buitengewoons in-staat achtte. Z’n benoeming tot gouverneur der Bezittingen op de Goudkust — die heele bezitting stond in belangrykheid beneden menige kontroleursafdeeling op Java! — die benoeming was ’n soort van gevangenschap. Ik weet van-goederhand dat hyzelf de zaak dan ook als zoodanig beschouwde. By gelegenheid zal ik eenige staaltjes meedeelen van z’n inborst. Al verdient hy geen plaats onder beroemde mannen, een vreemde verschyning was-i zéker. Dit is al iets in onzen tyd van jammerlyk ordinarisme!
12)
Radhen Adhipatti Karta Natta Negara. De drie laatste woorden zyn de
naam, de twee eersten drukken den
titel uit. Het spreekt vanzelf dat de juiste vertaling van zoodanigen titel moeielyk is. Toch heeft het de oude
Valentyn in z’n werken over Oost-Indie beproefd. Hy spreekt van „hertogen” en „graven.” Hierin ligt voor iemand die de Inlandsche Hoofden kent, iets zonderlings. Na de velerlei titels van meer of min schynbaar-onafhankelyke Vorsten is die van
Pangérang de hoogste. Zoo’n
Pangérang zou men met eenigen kans op juistheid,
Prins kunnen noemen, omdat deze rang ontleend is aan verwantschap met een der regeerende huizen Van
Solo (Soerakarta) en
Djokja (Djokjakarta) schoon hierop, naar ik meen, uitzonderingen bestaan, waarmee we nu niet te maken hebben. De naastvolgende titel is die van
Adhipatti, of voluit:
Radhen Adhipatti.
Radhen alleen duidt ’n rang van lager orde aan, doch die nog vry hoog boven ’t gemeen staat. Iets lager dan
Adhipatti staan de
Tommongongs.
De adel speelt in de javasche huishouding een groote rol. Het Gouvernement heeft zich ’t recht aangematigd adelyke titels toetekennen, iets dat eigenlyk met het grondbegrip van onderscheiding
door geboorte in stryd is. Ook in Europa evenwel zien wy ’tzelfde verschynsel. Stipt genomen kan een Regeering iemand toestaan zekeren titel te voeren, de voorrechten te genieten die aan zekeren stand verbonden zyn, maar geen macht ter-wereld kan bewerken dat iemand wiens voorouders onbekend waren, op-eenmaal de afstammeling wordt van een geslacht dat reeds eeuwen geleden in aanzien was. Wat Java aangaat, de gebeneficieerden berusten vry geduldig in ’t hun toegeworpen voordeel. Men beweert echter dat er onder de minder gunstig bedeelden — en misschien ook onder de Bevolking, die voor echte stamregisters religieuzen eerbied heeft — plan bestaat om de diplomen welke de oude O. I. Kompagnie uitreikte, en die welke door de Buitenzorgsche Sekretarie verleend werden, by de eerste gelegenheid te herzien. Er zyn weinig of geen adelyke geslachten
