51
zouden, wanneer alles rustig ware; getuige eindelijk dat onbestemd gevoel van angst, dat — zeer ten regte, — Bandjermassing in verband brengt met Djeddah, en de Islandsche propaganda in Indië, met den moord van Damaskus!
Na mijne studiën, die wat Indië aangaat, hoofdzakelijk reiken van Magelhan tot de suikerkontracten, van Houtman tot de drukperswet; na mijne persoonlijke opmerkingen, die ik ruim twintig jaren voortzette, zonder door lief noch leed mij te laten afbrengen van mijn plan, ben ik gekomen tot de overtuiging dat er een andere, dan de tot nog toe gevolgde, wijze moest uitgedacht worden, om te bewerken wat ik in mijnen kring altijd te vergeefs beproefde; en waarin ook zeer dappere en bekwame kampioenen (als bij voorbeeld de Heer van Hoëvell) tot heden niet dan zeer onvolkomen geslaagd zijn.
Ik beweer niet die wijze gevonden te hebben, maar beproeven zal ik het, en de uitgave van Max Havelaar is de eerste schrede op den weg, dien ik wil afleggen ten einde toe.
Niemand is zeker van de toekomst; waar het slagen zekerheid ware, zou de verdienste van het pogen nietig wezen. Ik weet niet of het mij gelukken zal een einde te maken aan de gruwelen, die daar ginds den naam en de godsdienst van Nederland schande aandoen, maar dit verklaar ik plegtig, dat ik mij van mijn streven op geenerlei wijze zal laten afbrengen, en dat alle tegenwoordige en toekomstige ministers de moeite sparen kunnen, mij door „winstgevende” bedieningen, — zoo luidde de term
