te nemen in de omzetting van Nederlandsch kapitaal, op het oogenblik van den afscheep of van de aankomst. De koffie echter die uit Java naar Nederland wordt overgevoerd, droeg voor ze ryp was het hare by tot de Nederlandsche welvaart, daar de belooning der bemoeienis voor aanleggen van tuinen en toezicht, reeds lang te voren voor ’n groot deel naar Nederland terugvloeide. Buiten de direkte winsten op den verkoop der produkten uit Indie, buiten het bestaan der reederyen met al wat daarvan afhangt, berekene men de voordeelen in Indie zelf reeds behaald op de produkten, die later de Nederlandsche markt zullen verlevendigen. Men lette op het aantal familien in Nederland, die voor ’n groot gedeelte of geheel-en-al, hun onderhoud vinden in bydragen uit de inkomsten hunner Indische betrekkingen. Men merke op, van hoeveel gezinnen in Nederland, een lid daarginder bezig is met het verzekeren der toekomst zyner achtergebleven verwanten. Men sla het oog op de vele huisvaders die van Indie een toekomst wachten voor hun zoons. Na dit alles zal waarlyk de zoo vaak herhaalde meening: dat Indie voor Nederland onontbeerlijk is, ophouden een ydele klank te wezen.
Hoe moet deze onschatbare bezitting bewaard blyven? Hoe moet ze beheerd worden? De aanhangers van het Behoud beweren hiertoe ’n middel te hebben gevonden in het Kultuurstelsel. Ik geloof dat dit stelsel inderdaad veel goeds bevat. De oppozitie verklaart Vryen-arbeid noodig. Ik houd veel van vryenarbeid, zooals van alles wat vry is. Maar ik ontken dat de taak wezen zou, tusschen deze beide meeningen ’n keuze te doen. Ik ontken dat Indie zou verloren gaan of behouden blyven door een van die beide systemen. Ik beweer dat Indie voor Nederland moet behouden worden door menschlievendheid en rechtvaardigheid. Men zoeke niet ver wat naby is, niet diep wat voor de hand ligt.
Het is de vraag niet — althans nu niet. Later zal ’t misschien de vraag worden — of de Javaan behoort koffie te planten op
